Zille-twiet: Politieke diskoers ly daaronder

Dr. Leopold Scholtz. Foto: Reint Dykema.

Daar is genoeg rede om weer na die sage rakende Helen Zille en kolonialisme terug te keer. Dit gaan naamlik om veel meer as die goeie en slegte erfenis van kolonialisme en die vraag of Zille polities verstandig was om dit in ’n twiet te probeer behandel.

Dit gaan om die breë narratief wat in Suid-Afrika toelaatbaar is. Toenemend word grense van politieke aanvaarbaarheid getrek wat nie oortree mag word sonder dat die “oortreder” gestraf word nie.

Dat die ANC en die EFF op die voorpunt staan van wat nie anders as ’n heksejag teen Zille genoem kan word nie, is te verwagte. Maar Mmusi Maimane, en selfs die akademikus en oudjoernalis prof. Christi van der Westhuizen sing nou met oorgawe saam in die koor.

Op die gevaar af dat ek lesers kan verveel, moet ek herhaal: Dit was polities uiters onverstandig van Zille om aspekte van die koloniale erfenis op dié manier te probeer verdedig. Maar die hele affêre het wel ’n onbedoelde positiewe uitwerking: Dit maak duidelik tot welke mate die ANC/EFF die politieke diskoers in die land gekaap het.

In ’n onlangse artikel in Media24 se dagblaaie skryf Van der Westhuizen dat die aspekte wat Zille noem, almal te make het met “moderniteit, byvoorbeeld die vervoer-infrastruktuur en gespesialiseerde mediese sorg. In ’n onderhoud noem sy intussen ook universiteite”. Die geagte professor gaan dan voort:

“Die denkfout hier is die gedagte dat Afrika nooit deel van moderniteit sou kon wees sonder kolonialisme nie. Dit suggereer ook dat geen elemente van modernisering in Afrika ontstaan het nie.” Zille neem “nie in ag dat mense se natuurlike prosesse van globalisering oor die eeue heen beteken dat geen ontwikkeling net op een plek geïsoleer bly nie. Afrika was van die begin deel van moderniteit. Maar deur die geweld van kolonialisme is Afrikane in ’n onderdanige posisie in die wêreldhiërargie gedwing en daarom smaak net sommige, in plaas van almal, vandag die voordele van modernisering (let wel, nié kolonialisme nie).

“Zille begaan dus ’n feitefout.”

Ek weet mense soos Van der Westhuizen en haar joernalistieke en politieke mentors gaan my nou beskuldig van heimlike rassistiese neigings, maar sy begaan self feitefoute. Jy kan nie so ongenuanseerd beweer dat Afrika “van die begin deel van moderniteit” was, maar dat hy slegs “deur die geweld van kolonialisme” in “ʼn onderdanige posisie” gedwing is nie.

’n Goeie illustrasie is die Wes-Afrikaryk van Mali, die opvolger van die koninkryk Ghana. Mali het die hele Wes-Afrika tussen die 13de en 17de eeu oorheers en was met sy ryk voorrade van gouderts en sout een van die rykste state ter wêreld.

In 1324, so lees ’n mens in die werk van die Middeleeuse Siries-Arabiese historikus Al-Oemari (1300-1349), het koning Mansa Moesa ’n pelgrimstog na Mekka onderneem. In sy karavaan was onder meer 100 kamele, elkeen belaai met sowat 150 kg goud.

Toe hy Kaïro bereik, het die koning dié goud só rojaal bestee dat die hele Egiptiese ekonomie weens hiperinflasie in duie gestort het.

Die geskrifte wat in sy hoofstad, Timboektoe, gegenereer is, wys ’n hoë beskawing, uiters modern vir die tyd.

Maar Mali was ’n taamlike uitsondering en bowendien heel erg deur die Islam (destyds met ’n aansienlik hoër beskawing as Europa) beïnvloed. En sedertdien het Mali, grotendeels weens sy eie tekortkominge, heeltemal agtergeraak. Kortpad gevat, was die ekonomie te eensydig en die fisieke en geestelike infrastruktuur nie voldoende om dit die hoof te bied nie.

In Suider-Afrika was ’n proses van vroeë staatsvorming (met ander woorde, verder gevorder as die tradisionele stelsel van stamme en familiegroepe) teen die vroeë 19de eeu aan die gang. Dit kon die Voortrekkers byvoorbeeld sien in hul kontak met die Zoeloes en die Matabeles. Dié proses is egter bruut deur die Westerlinge – Afrikaners en Britte – gestuit.

Wie sal kan sê hoe dinge sou ontwikkel het sónder die tussenkoms van die Westerlinge? Dis seker nie onmoontlik dat die Suider-Afrikaanse koninkryke tot moderne, ontwikkelde state kon blom nie. Maar ons sal nooit weet nie.

Wat ons wel weet, is dat Afrika suid van die Sahara nooit ’n eie skrif of die wiel ontwikkel het nie. Ook dít sou in afsondering kón gebeur het, maar ons weet dit eenvoudig nie.

Beskawings kán sonder die wiel ontwikkel. Dit het byvoorbeeld in Sentraal- en Suid-Amerika met verskeie ryke – dink maar aan die Asteke en Inkas en hul voorgangers – gebeur. ’n Mens kan nie met sekerheid sê Afrika sou nooit verder gekom het nie.

Maar om te maak, soos Van der Westhuizen doen, asof Afrika voluit aan die ontwikkel was toe die nare kolonialiste dit afgekap het, is om die geskiedwetenskap geweld aan te doen.

Belangriker is ewenwel hoe die ANC en EFF die politieke diskoers in Suid-Afrika gekaap het.

Natúúrlik het kolonialisme baie negatiewe dinge vir ons land ingehou. Niemand behoort dit beter te weet as juis die Afrikaners nie.

Dis ook waar dat die liberalisme – of, akkurater, die Engelse vorm daarvan – ’n onheilige alliansie met die kolonialisme gevorm het. Daardie liberalisme was slegs die een kant van die Engelse munt, waarvan die Britse imperialisme die ander kant gevorm het.

Die Engelse het met oorgawe neergekyk op almal wat nié Engels was nie – op die Skotte, Franse en Afrikaners tot by die Indiërs en swartes. Hulle het dit soms dunweg verbloem, maar dit was altyd daar.

Dat die Afrikaners terselfdertyd op die swartes neergesien het, is ook waar, maar kanselleer dit nie uit nie. Die Afrikaners het in bepaalde opsigte hul eie minderwaardigheidsgevoelens teenoor die Engelse op die swartes geprojekteer – ’n onaangename waarheid wat nie ontken kan word nie.

Die waarheid is dus, soos altyd, genuanseerd, veelkleurig en met oneindig veel fasette. Dis in elk geval baie ingewikkelder as wat die ANC/EFF (en Van der Westhuizen, Maimane of selfs Zille) ons wil voorhou.

Dis soos Tafelberg. Na gelang van uit watter hoek jy na hom kyk – uit Blouberg, Bellville of Wynberg – lyk hy elke keer anders.

Dit beteken nie dat jy kan beweer Tafelberg lyk inderwaarheid soos Simonsberg by Stellenbosch nie. Dís wat die ANC/EFF en Maimane doen.

Meer nog: Hulle gee te kenne as jy anders as hulle dúrf praat, is daar iets baie verkeerd met jou. Dis ’n verarming van die politieke diskoers. En dis die ANC/EFF wat breed daaroor kan glimlag, nie die DA nie.