Nuuskommentaar: Siener of rigter van die volk?

Onlangse gebeure het verskeie lesers versoeke aan Maroela Media laat rig om iets oor Siener van Rensburg te skryf. Dit is nie vreemd dat ’n volk wat marginalisering ervaar, of minstens ’n deel van so ’n volk, dan na die mistieke sal uitreik om lig op die toekoms te werp nie.

Niklaas van Rensburg se visioene en die sleutels daartoe maak van hom in ’n sin ’n eietydse rigter, maar die uiteindelike boodskap is dalk nie wat baie wil hoor nie. Eers moet die volk sy geestelike wortels herstel, dan sal dinge verander. Maar hy stel nie nuwe reëls nie – daarvoor is die Bybel daar – die enigste boek wat Siener ooit gelees het. Maar tog was hy besonder goed ingelig, ook oor wêreldgebeure, en laat hy nie die opsie van volstruispolitiek nie. In ons era van die post-waarheid en fopnuus moet die waarheid werklik gesoek word en ontleders daarna streef om feitegebonde die regte omgewing te skep. ’n Plan B sonder ’n behoorlike geestelike begronding sou nie deel van die oplossing kon wees nie.

Siener se boek

Wanneer literatuur oor Siener Niklaas van Rensburg gelees word, lees ons dikwels “Siener het self in sy boek” sus en so gesê. Die feit is egter dat Siener wel die Bybel kon lees, maar nie kon skryf nie. Hy self het dus geen boek geskryf nie, hoewel hy self gesorg het dat baie van die visioene opgeteken word. Aanvanklike werke oor Siener was nie histories bedoel nie – eerder as byvoorbeeld ’n roman, en baie van die gefabriseerde inligting het hardnekkig in opvolgwerke bly voortleef. Veral een van hierdie weergawes word gereeld deur ’n politiek bedrywige groep ingespan om sy eie optrede en menings te regverdig.

Wat hou die toekoms vir die Afrikaner volgens Suid-Afrika se bekendste siener, Niklaas van Rensburg in? Dié vraag word nou weer dikwels gevra na aanleiding van opgetekende visioene van Niklaas van Rensburg wat met van die jongste gebeure oor ’n neergeslane Afrikaner sou ooreenstem. Maroela Media het verskeie lesersversoeke gekry.

Alvorens hieroor kop uitgesteek kan word, is dit nodig om ’n bietjie in Siener se kop te kom, en hiervoor het ’n uitstekende boek in 2011 op die rak verskyn. Die boek is egter meer as 400 bladsye dik, en dit is moeilik om te bepaal wat weggelaat kan word, en wat nie. En dan is daar ook nog ander bronne. Die uwe se eie oupagrootjie was by tye saam met Siener op kommando tydens die Anglo-Boereoorlog, en het self ’n aantal merkwaardige verhale oor hom te vertel. So is daar ook baie ander kommandolede wat hul ervarings van Siener aan hul nageslagte oorvertel het.

Die boek, Niklaas van Rensburg, Die Siener, deur AWG Raath het nou reeds verskeie resensies en artikels opgelewer. Raath het self in die destydse Wes-Transvaal grootgeword, en was later as hoogleraar in Staatsreg en aanverwante vakgebiede bekend vir sy deeglikheid en vermoë om kennis te integreer. Hy is ook ’n historikus van formaat.

In sy voorwoord het Raath juis die tipe reaksie wat nou van lesers ontvang is, “voorspel”: “In tye van voorspoed en materialisme is die Siener merendeels tot ’n interessante objek, artefak en selfs logiese spotterny verlaag. Toe die Afrikaner egter tot ’n randbestaan gemarginaliseer word, herleef die belang van die mistieke en word die rasionele getransendeer sodat die insig en omarming van die mistieke as ’n uitkoms gesien word.”

Ongelukkig is daar soveel wollerige weergawes van Siener se lewe en visioene in omloop dat dit onmoontlik is om haas enige gevolgtrekking oor die toekoms te kan maak. In die proses word die kernboodskap dikwels misgelees, naamlik dat die Afrikaner hom terug na sy geestelike wortels moet wend alvorens sy lot verander sal word.

Raath se amperse lewenstaak om so ’n volledige beeld van dié merkwaardige man te skep, bied egter eerder ’n bykans onuitputlike bron waaruit verskillende fasette onder die loep geneem kan word as ’n bron vir ’n enkele artikel. ’n Besoek aan Google dui egter daarop dat baie van die materiaal wat in die onlangse verlede uit Siener se visioene geput het, of meer dikwels beweerde visioene soos in bedenklike bronne opgeneem, juis te selektief put uit wat beskikbaar is, en dikwels wolhaarstories opdis. So word die Nag van die Lang Messe dikwels aan Siener toegedig, maar dit is nie so nie. ’n Meer waarskynlike herkoms is Johanna Brandt, ’n merkwaardige vrou uit eie reg. Lees gerus Maroela Media se ontleding, “Waar kom die Nag van die Lang Messe vandaan?” hier.

Oor die jare het soveel werke oor Siener die lig gesien wat ’n skewe beeld skets dat enige bespreking ook die wegdoen van ’n klomp mites behels. Hierdie skewe beeld is ironies help vestig deur sy eie kinders, wat onderling verskil het oor wie die beste persoon sou wees om hul pa se werk na waarde te boek te stel.

Sodoende is die persoon wat stellig meer as enigiemand anders geskik sou wees, ook deur gereelde persoonlike besoeke te perd oor lang afstande, naamlik Boy Mussman wat daarin kon slaag om Van Rensburg se vertroue te wen en “in sy kop te kom”, oor die hoof gesien. Mussman het geglo Siener se visioene sal vir die Afrikanervolk van belang wees.

Onlangs nog het Hannes Haasbroek, historikus van die Nasionale Museum, terloops in ’n artikel na Raath se werk en die sieners verwys: “Siener, die man wat deur sy ‘visioene’ (daar is bespiegelinge dat dit aan ’n vorm van epilepsie toegeskryf kon word) onder meer planne van die Britse magte opgerakel en die vertroue van verskeie Boere-aanvoerders geniet het. Maar helaas het sy voorspelling met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog, dat die voormalige Boererepublieke maklik teruggewin kon word, lelik geboemerang soos weerspieël in die mislukte Rebellie van 1914 en gepaardgaande dood of gevangeneming van bekende Boereleiers.” (Volksblad)

’n Behoorlike deurlees van die boek sou egter aan die lig bring dat Siener juis nie as ’n soort Boere-Nostradamus beskou moet word nie. Siener het self, wanneer probeer is om hom as ’n soort kristalbalkyker in te span, daarop gewys dat “die tye en geleenthede alleen by God bekend is, en dat selfs nie engele in die hemel weet nie.”

Oor die afloop van die rebellie het Siener dit duidelik gemaak: As hy sou weet wat die afloop was, en daarom sou waarsku teen die rebellie en die rebellie sou dan nie plaasgevind het nie, dan sou Afrikanernasionalisme nie herontwaak het nie. Siener het immers self aan die rebellie deelgeneem, sy eie lewe in gevaar gestel, en self agter tralies beland.

Selfs medestryders uit die Anglo-Boereoorlog wat onoortuig gebly het of Siener werklik oor die vermoë sou beskik om gesigte te sien en uit te lê, het later vertel van die “ongelooflike toeval” daarvan. Siener het onder meer tydens die Anglo-Boereoorlog en die rebellie ’n haas ongelooflike aantal gesigte gehad wat nie net sy eie eenhede uit penaries en omsingelings gelei het nie, maar ook ander. Soms was daar verdeeldheid of Siener se raad gevolg moes word – dié wat dit gevolg het, het ontkom, dié wat dit nie gedoen het nie, is vasgetrek. Selfs ’n vroue-vlugkommando het so verdeeld geraak, en die tragiese is dat daar bykans geen oorlewendes in die konsentrasiekamp was van dié wat Siener se raad in die wind geslaan het, en vasgetrek is nie.

Hierteenoor het hy die oor van generaals gehad, Koos de la Rey sekerlik die bekendste, maar later sou Mussman hom ook op genl. Smuts beroep toe die Smuts-regering allerlei beperkings geplaas het op mense se geskrifte en byeenkomste, en Siener se nalatenskap skynbaar deur die regering as subversief beskou is, maar nie deur Smuts self nie.

Siener was diep gelowig en lidmaat van die Hervormde Kerk. Hy het as ouderling gedien, en selfs gepreek. Hy het nooit leer skryf nie, maar sy ma het hom uit die Statebybel leer lees – wat sy hele lewe lank al was wat hy, twee keer per dag, gelees het. By sy begrafnis in 1926 het twee predikante, een van die NG Kerk en een van die Hervormde Kerk, opgetree. Baie van sy geskrewe nalatenskap wat danksy veral die werk van sy dogter opgeteken is, word in die Hervormde Kerk Rietvallei bewaar.

Kortom, enige vermoë deur okkultisme is buite die kwessie. Die visioene is nie iets wat hy wou gehad het nie, dis iets wat hom aanvanklik bitterlik ontstel het toe hy dit die eerste keer op kommando in die Anglo-Boereoorlog ervaar het. Onder die gesigte wat hy nie sou wou gehad het nie, tel ook die dood van sy twee dogtertjies in die konsentrasiekamp. Baie ander visioene sou die fynbesnaarde Van Rensburg ontstel.

Sy enigste motief vir die benutting van sy gawe was om die mense om hom se geestelike toegewydheid aan God te verdiep. Dit was veral afgestem om vir die platgeslane Afrikaner van sy tyd as rigtingwyser te dien om getrou aan God die herstelpad te loop.

Hy het egter klaarblyklik ’n haas ongelooflike algemene kennis gehad. Hy sou immers nie uit ’n visioen van ’n bloeddruppel op ’n wit doek kon aflei dat Japan tot die oorlog sou toetree, as hy nie geweet het Japan se vlag is ’n wit doek met rooi kol op nie. So dui die uitleg van baie visioene op ’n groot algemene kennis van wêreldgebeure.

Baie van sy visioene was operasioneel, in dié sin dat dit die eenhede waarin hy tydens die ABO en rebellie gedien het, uit skynbaar onmoontlike situasies gelei het. Dit word veral tydens die rebellie duidelik met die trek deur die dorre Noord-Kaap waar die regeringsmagte hulle telkens vasgetrek het, net om te vind die rebelle het deur die onmoontlikste plekke uitgetrek.

Van Siener se visioene kan wel in die konteks van toekomsvoorspellings in verband gebring word. Hy het visioene oor die toekoms van Engeland en selfs ’n derde wêreldoorlog gehad. Van sy voorspellings oor Engeland is al bewaarheid – dat Engeland sy kolonies kwyt is, dat die VSA Brittanje as ekonomiese krag sou verbysteek, en dat Brittanje baie nie-wit immigrante sou kry. ’n Voorspelde hongersnood en burgeroorlog in Brittanje in die aanloop na ’n Derde Wêreldoorlog is nog “uitstaande” mits ’n mens Siener as toekomsvoorspeller wil inspan. Oor wanneer die Derde Wêreldoorlog sou kom, het Siener sy gebruiklike antwoord verskaf, en Handelinge 1:7 aangehaal wat in die 1983-Bybelvertaling lui: “Hy het hulle geantwoord: ‘Dit is nie vir julle om die tyd en omstandigheid te weet wat die Vader in sy eie mag bepaal het nie.’”

Die Grieks vir die woord wat met “weet” vertaal is, beteken letterlik “dit is nie vir jou om te weet nie”.

Hy het egter self meer gefokus op geestelike bearbeiding en onderskraging in tye toe die Afrikaner platgeslaan was.

Teen dié agtergrond kan die vraag gevra word of die Afrikaner ooit weer as vry volk sal opstaan. Siener self word dikwels “ingespan” om so ’n bevryde situasie te “voorspel”. In die proses word dit wat Siener juis probeer weergee het, misgekyk: Eers, volgens Siener, moet die Afrikaner in neergeboë gees sy verering van menslike leiers laat vaar, en deur volgehoue gebed vra dat die Here weer sy aangesig teenoor die volk sal verhef.

Om Siener se nalatenskap te fynkam vir ’n “voorspelling” oor Afrikanervryheid, is om die wa voor die perde te span. Die Afrikaner moet éérs na sy geestelike wortels terugkeer.

En, so lyk dit uit die daaglikse nuusgebeure, dit gaan nog ’n lang pad wees.

’n Interessante uitvloeisel van die boek, sê prof. Raath, is dat hy nou al verskeie uitnodigings gekry het om gemeentes van die Hervormde Kerk oor die siener te gaan toespreek.

Waarskynlik het geen steeds lewende persoon so daarin geslaag om in die siener “se kop” te kom as Raath nie. Raath het immers 30 jaar lank navorsing gedoen, en dit uit ’n magdom bronne met sy kenmerkende deeglikheid gedoen. Sowat 700 visioene is opgeteken, maar amper belangriker nog, ’n magdom “sleutels” vir die ontsluiting van die metaforiese visioene van dié gereformeerde mistikus is ook verskaf.

En nou sonder rigter?

Siener van Rensburg het eerder die kenmerke van ’n rigter as profeet gehad. Hy, wat self nie kon skryf nie, het die insig gehad dat sy visioene opgeteken moet word sodat daar nie later dwarstrekkery kan wees oor wat hy gesê het, en wat nie. Maar Siener het reeds gesterf, en ons leef nou in wat as die era van die post-waarheid bekend staan, met fopnuus wat die lewe vir aktualiteitskrywers baie moeilik maak – juis noudat die tegnologiese revolusie inligting by ’n mens se vingerpunte bring. Maar saam met daardie inligting kom vragte valshede, soos ’n leser se skrywe op News 24 waarin die draak met Siener gesteek word en hy onder meer “beskryf word as iemand wat van jongs af ’n seksuele liefde vir vee, veral bokke, gehad het”. En dit as “komies” aangebied.

Wat ons kortweg uit Siener se werk te wete kom, is dat die Afrikaner, as hy as entiteit wil voortbestaan, dit sonder onregte aan ander moet doen. Die geestelike grondslag moet gesond wees, en daar moet ruggraat wees. Tipies sou die Solidariteit Beweging se Plan B solied geestelik gegrondves moet wees, en manifesteer waar die deelnemers hul Godgegewe talente inspan.

Hoe “ingebind” is die breë Afrikanergemeenskap by plaasmoorde, en tot welke mate kom die kerke hul profetiese rol na?

Op watter manier hanteer die Afrikaner die ateïstiese aanslag, ook van binne sy eie geledere? Soos die inkwisisie of soos ’n dissipel wat vissers van al die nasies maak?

Ja, die ateïstiese aanslag soos die aanslag op skole se Christelike etos, is erg en nou ook juridies kompleks, en ’n akademikus wat tydens ’n debat erg aan die vloek gaan oor iets wat sy Christelike debatsopponent gesê het, is erg.

Maar uit leserskommentare oor die afgelope aantal jare het dit ook geblyk dat ’n aantal Afrikaners in die naam van Christenskap die vreemdste idees Bybels probeer regverdig, soos die naaste wat liefgehê moet word, terwyl die “verste” gehaat moet word. Dit terwyl die Bybel leer dat ook die vyand liefgehê moet word, en ook die vreemdeling in jou poorte.

Hoe kan die hande na ander minderheidsgroepe in soortgelyke posisies uitgesteek word as die Bybelse uitreik weggeteoretiseer word? Hoe kan die Afrikaner sy sendingmissie volvoer? Hoe kan iemand soos die barmhartige Samaritaan optree as hy wysgemaak word hy moet sy “verste” haat?

Ja, die Afrikaner word uit verskeie oorde erg bedreig en gemarginaliseer. Maar terwyl soveel dolke in eie geledere in die harte van die Afrikaner gedruk word, en solank fopnuus dikwels swaarder as feite weeg, solank ons die Here as ons instrument in plaas van ons as sy instrumente probeer inspan, so lank gaan die terugkeer na die Afrikaner se geestelike wortels ’n onbegonne taak wees.

Dit terwyl Siener se visioene soos rigtingwysers van ’n Godgeïnspireerde rigter opgeteken staan.