Nuuskommentaar: Wie is ‘ons’? Werp dit lig op Coligny?

Wat is die potensiaal dat ons nog voorvalle van onluste kan sien soos in Coligny, Lichtenburg en Lenasia waar ras duidelik ’n rol gespeel het? Solank die president die rassepot so blatant bly roer, bly die gevaar ’n werklikheid.

“Who is us?” Hiermee word ’n artikel in blog-formaat in die Christian Science Monitor ingelui. Die skrywer, Mark Sappenfield, is ook die koerant se adjunk-nuusredakteur.

Hy gebruik verskeie voorbeelde in die VSA en elders in die wêreld om te demonstreer dat ’n neiging nou bestaan dat mense hulself op die een of ander wyse met ander wil identifiseer, byvoorbeeld ras, geslag, landelik en so meer. Die goeie vertoning van Marine le Pen in die eerste ronde van die Franse presidentsverkiesing word as voorbeeld gebruik van waar die identifikasie van die “ons” belangrik is. Hy verwys byvoorbeeld na Le Pen se stelling dat nuwe byvoegings van ander die tipies Franse karakter “verdun”.

Oor hoekom dit nou so wêreldwyd sterker na vore sou tree, wys hy daarop dat die oorsake veelvuldig en ook kompleks is, maar hy haal ’n adviseur uit die Clinton-era aan om wat hom betref die hoofoorsaak uit te lig: “It is the economy, stupid.”

Is dit toevallig dat pres. Jacob Zuma se abortiewe Londense beeldpoetsers Zuma se huidige vreeslike rasbewustheid aangevul het met (skadelike) ekonomiese uitdrukkings soos wit monopolistiese kapitaal (lank reeds grootliks as ’n mite uitgewys) en radikale ekonomiese transformasie. Selfs die projek wat Zuma gister by Harrismith geopen het, is nou skielik ’n onderdeel van radikale ekonomiese bemagtiging, so asof dit so beplan was, terwyl reeds aan die verwesenliking van die projek gewerk is ongeveer ’n dekade voor die term radikale ekonomiese transformasie uitgedink is.

Dikwels sal die ekonomie ’n rol speel by ’n situasie wat eintlik om identifikasie handel. Met gister se onluste in Lenasia het die betogende en oproerige inwoners dit duidelik gemaak dat hulle aanhou moles sal maak tot die gevaar afgeweer is dat plakkers op ’n oop stuk staatsgrond naasliggend tot Lenasia plak. Hulle voer onder meer aan dat hulle ten duurste vir hul huise betaal het, en erfbelasting en diensheffings betaal, terwyl die plakkers alles verniet wil kry. Die plakkers is self oproerig en voer aan daar word teen hulle gediskrimineer omdat hulle swart is.

Wat is werklik onderliggend aan die onluste wat in Coligny, en tot ’n mate in die naasliggende Lichtenburg, uitgebreek het? Die swart inwoners sê dit handel oor ’n wit man wat nie in hegtenis geneem is nie nadat ’n onbekende swart seun van ’n bakkie afgeval en gesterf het. Volgens TV-insetsels glo die swart inwoners as die bakkiebestuurder swart was, sou hy vasgetrek gewees het.

Die Vryheidsfront Plus meen die voorval was bloot ’n rookskerm om te gaan plunder, en dat veral drankwinkels deurgeloop het. Tot die kroeg in die hotel is geplunder.

Die talle en voortdurende xenofobiese aanvalle pas ook in die kategorie.

As erbarmlike sosio-ekonomiese omstandighede heers, dan is daar ’n konflikpotensiaal. Wanneer daar egter voldoende parallelle met die identifikasie van ’n “ons” en “hulle” is wat ook die sosio-ekonomiese werklikheid ondervang, is die konflikpotensiaal oneindig groter. Die politieke sosiologie ken dié beginsel al lank en druk dit grafies uit in die model van relatiewe deprivasie. Wanneer die verskil tussen gemeenskapsverwagtinge en die werklikheid te groot word, kan dit ’n rewolusionêre plofpunt bereik.

Maar is Zuma se “identifikasiepolitiek” op rassegrondslag nie maar ’n weerligafleier dat hy jaarliks ’n salaris van ’n paar miljoen rand verdien, terwyl ’n groot deel van die bevolking heeltemal niks, of bitter min verdien nie?

So wil dit immers lyk as na die rassesamestellig van die protesoptogte van sy voortgesette presidentskap gekyk word. En dan is Zuma se pikante reaksie dat die optogte en saamtrekke “rassisties” is juis meer skreiend, des te meer oor die fabrikasie van ’n storie oor plakkate wat swart mense as ape sou uitbeeld.

In die verlede het onluste verskeie kere etniese angs-“foutlyne” oftewel verskuiwingsvlakke laat versprei. In die Oos-Vrystaat is verskeie munisipaliteite waar sommige dorpe ’n Zoeloe-meerderheid het, en ander ’n Suid-Sotho-meerderheid. Kom die burgemeester uit die een gemeenskap, is die ander gemeenskap wantrouig oor ’n voortrekkery. Loop dit op onluste uit, versprei dit gou in dorpe al langs die “foutlyn” af – en wesenlik van Qwaqwa tot Heilbron. Persepsies speel ’n enorme rol.

Beteken dit daar is nou ’n gevaar dat die Coligny- of Lenasia-onluste ook na ander dorpe kan versprei waar armoede en gebrekkige dienslewering probleme is, en waar daar spanning tussen identifiseerbare gemeenskappe bestaan?

Teoreties bestaan die potensiaal. Die potensiaal kan egter ook ’n nare werklikheid word as die president voortgaan om die rassepot op onverantwoordelike wyse te roer, en as die media onverantwoordelike dinge doen. Die SAUK het gisteraand byvoorbeeld met verskeie nuusuitsendings beeldmateriaal vertoon van ʼn “onderhoud” met ’n man wat sê hy was konserwatief, en dan die beeldsending in die middel van die sin staak. ’n Mens sal nou nie weet of hy in die proses was om water op die vuur te giet, of petrol nie. Die indruk word egter nou gewek dat die manipulasie gebruik word om die skuld vir die gebeure op konserwatiewe/regse wittes/Afrikaners te werp. ’n Openbare uitsaaier is darem nie veronderstel om so blatant klein byltjies te slyp nie.

Dit raak al moeiliker om te sien hoe die land nog gevalle van Coligny en Lenasia kan vryspring as Zuma voortgaan om sy ampseed – dat hy in belang van al die land se mense sal regeer – so blatant in die wind te slaan. Veral met intelligensiedienste wat nie oor die vermoë beskik om tydig te kan waarsku as ’n situasie gaan ontbrand nie (maar darem glo “geweet” het Pravin Gordhan en geselskap sou oorsee Zuma se beeld beswadder).

’n Newe-effek van die Coligny-Lichtenburg-onluste is dat nuus, waaronder fopnuus, wat deur die sosiale media oor broeiende onlussituasies versprei word, waarskynlik met groter erns bejeën gaan word. Die probleem was dat amptelike kommunikasie van die owerhede hopeloos ontoereikend was, en die sosiale media eintlik ’n duideliker prentjie geskets het (hoewel plek-plek oordrewe en alarmisties). Om die erns van sake te gaan afspeel, is doodgewoon gevaarlik, en die owerheid moet leer dat behoorlike kommunikasie deel van ’n oop demokrasie is.