‘Net ʼn wonderwerk kan rommelstatus afweer’

Ekonome en politieke ontleders is dit eens dat daar veel meer skuil agter die Nasionale Vervolgingsgesag (NVG) se vervolging van Pravin Gordhan, die minister van finansies.

Die NVG het Dinsdag aangekondig dat Gordhan, Ivan Pillay, voormalige adjunk-kommissaris van die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID) en Oupa Magashula, kommissaris van die SAID, op 2 November in ʼn Pretoriase hof moet verskyn. Hulle word van bedrog aangekla in verband met Pillay se vroeë aftrede.

Prof. Dirk Kotzé, politieke ontleder verbonde aan Unisa, meen dit is belangrik om te kyk na die konteks waarin die NVG se aankondiging gemaak is. “Dit kom nadat die grondwethof die NVG se aansoek om verlof tot appèl teen ’n vorige beslissing dat 783 klagtes van bedrog, rampokkery en korrupsie teen pres. Jacob Zuma heringestel moet word, van die hand gewys het. En dan is daar die openbare beskermer se verslag oor staatskaping wat in die pyplyn is.”

Volgens Kotzé probeer Zuma en die Guptas alles in hul vermoë om seker te maak dié verslag word nie bekend gemaak nie. “Gordhan en die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID) word nou vir die soveelste keer gebruik om die aandag af te lei.” Volgens Kotzé was dit ook die geval met die Suid-Afrikaanse Lugdiens. “Zuma en Kie. se aksies laat dit lyk asof hul persoonlike belang van groter prioriteit is en dat dit bo nasionale belang geplaas word.”

Kort ná die NVG se aankondiging het die ANC in ʼn verklaring gereageer deur te sê die party ontken enige politieke inmenging in die vervolgingsproses. Prof. Susan Booysen, politieke ontleder aan die Universiteit van die Witwatersrand, het gesê ʼn mens kan nie help om agterdogtig te wees oor die verskuilde agenda agter Gordhan se vervolging nie. “Zuma is ʼn baie slim strateeg en daar is niks wat onder sy radar verbyglip nie. Ons weet Gordhan en sy medewerkers is vir baie van Zuma se vennote ʼn doring in die vlees en ek dink ʼn mens sal dom wees om nié agterdogtig te wees hieroor nie,” het Booysen gesê.

Booysen het genoem dat Gordhan onder protes deur Zuma weer as minister van finansies aangestel is, toe openbare druk en ʼn reuse-val in die rand hom gedwing het om Des van Rooyen se termyn as minister van finansies na net vier dae kort te knip. “Zuma was as’t ware as gyselaar aangehou deur die publiek en die ekonomie om vir Gordhan aan te stel. As hierdie [vervolging van Gordhan] nou ʼn negatiewe impak op die ekonomie het, kan Zuma net sê hy moet noodgedwonge vir Gordhan uit sy posisie verwyder omdat hy nou sleg is vir die ekonomie.”

Lullu Krugel, ekonoom by KPMG, het gesê hoewel sommiges meen die impak op die rand-dollar wisselkoers was nie so groot soos aanvanklik verwag is nie, kan daar duidelik in die aandelepryse gesien word dat die NVG se aankondiging groot onsekerheid veroorsaak het. Sy het gesê die feit dat almal nou al lank weet dat iets aan die kom is met die konflik tussen Gordhan en die Valke, kan dalk verduidelik waarom die nuus nie so groot impak op die rand gehad het as wat baie verwag het nie.

“Die realiteit is dat enige onsekerheid en onstabiliteit in die land glad nie goed vir ons ekonomie is nie. Die graderingsagentskappe let op elke klein dingetjie en die vervolging van ons minister van finansies is baie nadelig vir beleggersvertroue,” het sy gesê.

“Die een goeie ding is dat dinge darem nou tot ʼn punt kom. Daar was lank die verwagting dat iets van hierdie saak tussen Gordhan en Valke sal kom en hopelik kan dit nou vinnig beweeg sodat dit afgehandel kan word. Dit is net jammer dat hierdie hele saak so in die publiek moet afspeel, eerder as dat dit agter geslote deure hanteer word.”

Volgens Krugel is ekonomiese groei die enigste faktor wat die land van rommelstatus kan red. “Die grootste faktor wat rommelstatus sal verhoed is nie wie die minister van finansies is nie, maar of die ekonomie gaan groei of nie. Die vervolging van Gordhan beïnvloed natuurlik beleggersvertroue, maar al het dit nie gebeur nie, is die realiteit dat Suid-Afrika in elk geval baie naby aan rommelstatus is omdat ons ekonomie nie groei nie. Hierdie Gordhan-aankondiging vat amper die fokus van die werklike kwessies af, waaraan dringend aandag gegee moet word.”

Dawie Roodt, hoofekonoom by die Efficient Groep, meen slegs ʼn “klein” wonderwerk kan Suid-Afrika van rommelstatus red. “Dit is net nóg ʼn spyker in die doodskis. As ons afgradeer word sal dit beteken ons gaan ʼn baie meer wisselvallige geldeenheid hê. Dit beteken egter nie net dat die rand verder gaan verswak nie aangesien die rand reeds baie swak is.”

Volgens Roodt betaal Suid-Afrikaners reeds ʼn groot prys vir die regering se onbevoegdheid. “Dit is baie duidelik dat Zuma die organe van die staat, in dié geval die NVG, misbruik. Instellings wat behoorlik funksioneer is seker die belangrikste aspek van ʼn werkende demokrasie.”

Roodt meen dit is nie ʼn krisis indien ʼn minister van finansies van bedrog aangekla word nie. “Dit is ʼn teken van ʼn funksionerende demokrasie wat wys alles werk reg en dat niemand verhewe is bo die reg nie. En as Gordhan iets verkeerd gedoen het moet hy pa staan daarvoor, maar ons almal weet dit is nie waaroor dit hier gaan nie. Dit gaan oor staatskaping. Die NVG is daargestel om ernstige misdade te ondersoek. Waar is die ernstige misdaad? Dis dalk eerder iets wat deur die polisie moes ondersoek word.”