Afrikaans het nog altyd beter presteer as dit onder druk is

Flip Buys, voorsitter van die Solidariteit Beweging. Foto: Reint Dykema

Die argument van Jonathan Jansen dat Afrikaans se politieke bagasie die rede is dat die taal nie by openbare universiteite sal oorleef nie, hou nie rekening met die breër gebeure in die land nie, skryf Flip Buys, voorsitter van die Solidariteit Beweging.

Opstand teen Afrikaans deel van breër opstand teen bedeling

Die aanvalle op Afrikaans by universiteite vorm deel van die breër opstand teen die (grootliks) Westerse liberale bedeling waarop daar in 1994 ooreengekom is. Hierdie opstand spruit uit die groeiende gaping tussen die hoë verwagtings wat politieke vryheid by swart mense geskep het, en die oortuiging dat die meerderheid se lewens nie tasbaar genoeg verbeter het nie.

Die oorsprong van hierdie teleurgestelde verwagtings lê in ANC-beloftes dat politieke mag tot ekonomiese voorspoed sou lei. Die kontrak met kiesers was “stem vir ons sodat ons die politieke mag kry, en ons sal dan die politieke mag gebruik om vir julle ekonomiese voorspoed te bewerkstellig”. Hierdie politieke hongerdieet is tekenend van sosialistiese beleid wêreldwyd, en is gegrond op die siening dat die staat nie net die nasionale huishoudster is wat die land moet regeer nie, maar die broodwinner is wat vir die bevolking moet sorg.

Stem vir ’n lewe

Sosialiste sien ’n grondwet nie net as ʼn prosedurele stelsel wat sorg dat die meerderheid regverdig regeer nie, maar as ’n stelsel wat die meerderheid regstreeks ekonomies moet bevoordeel. Vereenvoudig gestel, dit is die verskil tussen “stem vir ʼn lewe” en “werk vir ’n lewe” – oftewel meer van ’n spyskaart as ’n reëlboek. In die praktyk het dit nog altyd spanning geskep omdat die politiek beloftes maak waaraan die ekonomie nie kan voldoen nie.

Daar is ’n betekenisvolle gaping tussen die ANC se oorweldigende politieke mag en die grootste deel van sy ondersteuners se ekonomiese posisie. Dit skep ’n aandrang dat daardie mag gebruik moet word om arm mense ryk te maak deur ryk mense arm te maak. Demokrasie en kapitalisme is altyd ongemaklike bedmaats in ’n land met ekonomiese ongelykhede. Die maghebbers sien ekonomiese herverdeling as ’n kortpad na groter welvaart vir die armes omdat ekonomiese groei langer neem en verdere ongelykheid skep.

Grafika: Verskaf.

Opstand

Die groeiende opstand is egter veel breër as net ekonomies. Die selfvertroue en verwagtings wat politieke vryheid meegebring het, lei tot ’n aandrang op die omskepping van die samelewing volgens die behoeftes en eise van die meerderheid. Dit het uitgeloop op die ANC se staatsideologie van transformasie waarvolgens die hele samelewing die samestelling en waardes van die bevolking moet weerspieël.

Op politieke gebied kom dit tot uiting in die regerende elite se toenemende ongeduld met die beperkings op hul mag deur die Grondwet, wetgewing, die regbank, die opposisie, die media en die burgerlike samelewing. Op ekonomiese gebied vind hierdie aandrang gestalte in groter staatsinmenging soos met die mynbouhandves, al meer radikale sosialistiese beleidsrigtings, aanvalle op eiendomsreg, en selfs in die kanker van korrupsie van mense wat van mening is dat politieke mag rykdom moet meebring. In plaas daarvan dat mense hul vryheid beter gebruik om hul ekonomiese posisie te verbeter, verwag hulle dat die staat dit moet doen.

Op kulturele gebied word daar aangedring op die Afrikanisering of dekolonisering van universiteite, die afskaffing van klasgeld, die uitfasering van Afrikaans, die verandering van die Westerse akademie, die verwydering van Westerse simbole en name, en selfs die groeiende anti-wit rassisme in die land. Radikale universiteitsowerhede wil dus nie net minder Afrikaans op kampusse hoor nie; hulle wil minder Afrikaners en Westerlinge daar sien. Dit is ’n projek om die multikulturele werklikheid van die land op grond van ’n monokulturele ideologie te omskep.

Kortom, die groeiende politieke, ekonomiese, institusionele, opvoedkundige en kulturele krisis in die land vorm alles deel van een groot prentjie. Wie net op een blokkie fokus, kyk die groter legkaart mis. Vryheid is ondeelbaar, ongeag of dit politieke, ekonomiese of kulturele vryheid is. Daarom moet almal mekaar se vryheid verdedig, of almal sal alles verloor.

Grondwetlike leeftye

 Die ongrondwetlike “taalgreep” by openbare universiteite is dus deel van ’n breër nasionale grondverskuiwing weg van 1994 se post-apartheidsooreenkoms na ’n postkoloniale era wat aandring op die vervanging van Westerse waardes en stelsels met dié van Afrika. Daar is ’n ongeduldige aandrang dat Suid-Afrika nou uiteindelik deel van Afrika moet word.

Hierdie verskynsel van verinheemsing is ’n wêreldwye verskynsel in post-koloniale lande, waar die selfvertroue van vryheid gelei het tot ’n kulturele herlewing en aandrang op omvattende verinheemsing. Die nuwe samelewings wat so ontstaan, kon uiteraard nie die postkoloniale Westerse bedelings en grondwette onaangeraak laat nie.

Die Chicago Law School het bevind dat grondwetlike leeftye net sowat 17 jaar is en selfs korter word. Moontlik is dit die geval omdat die openbare leeftyd van ’n politieke geslag slegs sowat 20 jaar is. In die huidige parlement is daar na wat verneem word slegs 12 lede wat oorspronklik in die 1994-parlement gesit het. Dit lyk dus al meer of die nuwe geslag nie meer so verbind voel tot die skikking wat hul ouers in 1994 aangegaan het nie, en dat hulle nou aandring op veranderinge wat hul verwagtinge en eise weerspieël. Dit is nog nie duidelik of dit uiteindelik tot ’n volgende grondwetlike bedeling gaan lei, en of dit net die huidige neiging om die grondwetlike toepassing te verskuif, bloot verder gaan voortsit nie.

Afrikaans

 Die vraag is, waar laat dit alles Afrikaans? Afrikaans gaan al meer privatiseer, net soos wat met hospitale en feitlik alle ander staatsdienste gebeur het ná die transformering daarvan. Afrikaans het nog altyd beter presteer as dit onder druk is. Soos die VN se ontwikkelingsprogram in 2004 dit gestel het: “As die geskiedenis van die 20ste eeu iéts bewys het, dan is dit dat pogings om kultuurgroepe weg te wens of in die meerderheid te laat opgaan, eerder ’n lewenskragtige kulturele herlewing uitlok”. Die grafkelder word die kraamkamer. Dis hoekom ons hierdie keer ook, soos Van Wyk Louw dit gestel het, “die skat van Afrikaans veilig deur die skare sal dra”.

• Hierdie artikel is oorspronklik in Rapport geplaas en met die vergunning van die skrywer gepubliseer.