Akkerland se grondeise het talle interessante dimensies

akkerland_hofbevel

Die hofbevel wat uitgereik is. Foto: Twitter

Deur dr. Theuns Eloff

Die beslissing van die grondeisehof verlede week dat Akkerland-Boerdery weer die eienaar is van die twee plase waaruit die boerdery bestaan, het amper ongemerk verbygegaan. Die ministeriële onteieningskennisgewing van 29 Maart – ingevolge waarvan die eienaars sewe dae gehad het om die plase te ontruim en te verlaat – is met koste opsygesit. Blykbaar het die minister van landelike ontwikkeling en grondhervorming (die berugte Maite Nkoana-Mashabane) erken haar departement het ʼn fout gemaak deur die onteieningskennisgewing uit te reik.

Hierdie saak het ʼn hele aantal interessante dimensies. Die eerste is dat Akkerland-Boerdery reeds in 2014 in ʼn hofgeding met Coal Africa was oor toegang tot een van die plase vir steenkoolprospektering – waar hulle ʼn bevel teen hulle gekry het en gelas is om toegang vir prospektering aan Coal Africa te gee. Nou het ʼn hele aantal organisasies wat Akkerland-Boerdery ondersteun, gesê die ware rede vir die onteiening eintlik die verkryging van die steenkoolbronne op die plase is – vir die aangekondigde Chinese belegging naby Musina en Makhado (Louis Trichardt). Mediaberigte lui dat die Chinese regering aangebied het om in hierdie omgewing ʼn nywerheidstad te bou – maar dat hulle ʼn betroubare bron van elektrisiteit nodig het, vandaar die steenkoolgedrewe kragsentrale.

Die tweede dimensie is dat waar die eerste onteieningsbevel gemaak is nadat die plaaseienaars en die regering nie konsensus kon bereik oor die grondprys ingevolge ʼn grondeis nie, daar nou ʼn tweede grondeis (van ʼn ander stam) is. Die Kuvule-gemeenskap (wat hierdie tweede eis ingedien het) het interessant genoeg saam met Akkerland-Boerdery die onteieningsbevel teengestaan. Dit maak die saak nog meer ingewikkeld.

Die derde dimensie is dat Akkerland-Boerdery een van die plase op die “geheime lys” is van geteikende onteienings sonder vergoeding wat AfriForum vroeër vanjaar bekendgemaak het. Dit het die gebruiklike ontkenning van die regering se kant af gehad, maar AfriForum het by die integriteit van hul (vertroulike) bron gestaan.

Die hele saak sal nou van vooraf deur die grondeisekomitee ondersoek en die tweede grondeis aangehoor moet word.

Uit ʼn makro- en grondwetlike perspektief is daar vier kwessies wat kommerwekkend is.

Eerstens: Terwyl die proses om artikel 25 van die Grondwet te probeer verander om onteiening sonder vergoeding moontlik te maak, het die minister reeds in Mei aangekondig dat die regering ʼn aantal toetssake oor onteiening sonder vergoeding gaan doen. Dit word gedoen ingevolge die Wet op die Herstel van Grondregte (22 van 1994), soos gewysig. Hierdie is klaarblyklik die eerste van die toetssake. Maar dit is duidelik dat die regering nie hul huiswerk gedoen het nie en volgens hul eie getuienis, grondliggende foute gemaak het. Die vinger wys in die eerste plek na die bevoegdheid (of gebrek daaraan) van die amptenare in die departement. Dit strook ongelukkig met die bevindinge van die verslag van die hoëvlakpaneel, onder leiding van die voormalige president Kgalema Motlanthe – dat een van die hoofredes vir ʼn gebrek aan vordering met grondhervorming die gebrek aan kapasiteit onder departementele amptenare is.

Die probleem is, tweedens, dat die wet (en selfs die wetsontwerp) nie spesifiek vir onteiening sonder vergoeding voorsiening maak nie. As die minister dit as toetssaak wou gebruik, moes sy ingevolge die onteieningsbevel ʼn verklarende bevel van die hof gevra het, of ten minste Akker-Boerdery toegelaat het om die onteieningsbevel in die hof te betwis. Maar die sewe dae tyd vir ontruiming het nie daarvoor voorsiening gemaak nie.

ʼn Verdere probleem is dat die minister se aanvanklike rede wat gegee is hoekom die bevel uitgereik is – naamlik dat daar ʼn dooiepunt in ʼn grondeis bereik is (in hierdie geval hoofsaaklik oor die prys: R20 miljoen deur die staat aangebied en R200 miljoen deur die eienaars gevra), nie onmiddellik tot ʼn onteieningsbevel kan lei nie, omdat artikel 25(2)(b) spesifiek noem dat die vergoedingsbedrag by onteiening ten laaste deur ʼn hof beslis moet word. Die regering se skep van die pos van waardeerder-generaal (wat die waarde van vergoeding vir grondeise moet bepaal), maak nie hierdie artikel van die grondwet tot niet nie en neem dus nie die howe se oorsigrol in die onteieningsproses weg nie.

Hierdie geval laat dit duidelik blyk dat nóg die amptenare, nóg die minister hul vakgebied ken en/of hul voorbereiding gedoen het. Dit laat mens wonder wat hierdie minister in hierdie portefeulje doen. Dit laat mens ook ys oor wat die gevolge sal wees vir implementering, selfs al word daar tot ʼn politieke vergelyk gekom met die verandering van artikel 25 en ʼn versnelde grondhervormingsproses.

Maar vierdens is die grootste bekommernis wat uit hierdie gebeure voortspruit, die klaarblyklike minagting wat regeringsamptenare en politici vir die Grondwet en spesifiek die oppergesag van die reg het – veral waar dit oor grondhervorming en restitusie gaan. Die Grondwet maak duidelik voorsiening dat Suid-Afrikaners wie se grond sedert 1913 deur die apartheidswetgewing en regulasies van hulle afgeneem is, dit deur restitusie kan terugkry. Maar daar word ook voorsiening gemaak dat billike prosesse gevolg moet word en dat (ten minste vir die huidige) billike vergoeding betaal moet word aan die huidige eienaars van die grond – wat dit op wettige maniere bekom en daarvoor betaal het.

Dit blyk dat nie een van hierdie twee beginsels in die geval van die Akkerland-Boerdery gevolg is nie.  Die eisers sit sonder grond as gevolg van ʼn gebrekkige proses, en die regte van die eienaars is ook aangetas.

Suid-Afrika en sy mense verdien beter.

  • Dr. Theuns Eloff is uitvoerende direkteur van die FW de Klerk Stigting

ondersteun maroela media só

Sonder Maroela Media sou jy nie geweet het nie. Help om jou gebalanseerde en betroubare nuusbron se toekoms te verseker. Maak nou ’n vrywillige bydrae. Onthou – ons nuus bly gratis.

Maak 'n bydrae

Nou pra' jý

21 Kommentare

Gemaskerde Sopbeen ·

Shame Dr Eloff…..”Suid Afrika en sy mense verdien beter”? Suid Afrika en sy mense verdien presies wat hulle het…..self gemaak, ten spyte van talle waarskuwings en besware…..net voort geploeter sonder om te dink…..

Anoniem ·

Geagte Meneer Been, diegene wat ANC stem, verdien wat hulle kry. Ek het nie vir die ANC gestem nie. Ek wil beter hê.

Loeis ·

Die skrywer maak baie goeie punte.

Maar nou wonder ek oor (‘n hele paar) goed. Is die skrywer nie dan een van die ouens wie vandag se stelsel met die ANC help onderhandel het nie? Ek hoop, in alle respek, nie dat jy verwag dat mense jou en jou trawante wéér moet vertrou nie, Theuns.

Fool me once, shame on you. Fool me twice, shame on me.
We’ll leave the shame on you.

DewaldS ·

Ek dink die Gemaskerde Sopbeen verwys ook na die 1983 en veral 1992 referendums toe die mense die Afrikaanse koerante se leuens geglo het en nie vir hulle-self wou dink nie.

Stropers ·

S A is besig om ‘n kolonie van Sjina te word – dit is duidelik. S A het geld by die Sjinese geleen en die terugbetaling daarvan is seker dat hulle ons land kaal kan stroop met ontginning en die regerings is ok daarmee. Dit was seker die onderhandeling gewees. Dit gaan hier nie oor grond vir die armes om te boer nie – geensins nie – dit gaan hier oor wat die lot mee kan wegloop en vir die boer met die skade laat sit.
Die Sjinese betaal geen vat of tax nie – waarom nie? Kan Maroela dit ondersoek en vir ons laat weet?
Stroping van S A gaan nog rustig voort met ‘n nuwe president. Dit is duidelik.

Andrea ·

Met n groot mark in China vir renosterhoring en ander dele v diere se liggame, is dit dan seker geen raaisel waarom renosterstroping veral nie vasgevat word nie…

geen vat of tax ·

Kan iemand vir my se waarom die duisende Chinese in ons land nie vat of tax betraal nie?
Is ek dalk verkeerd?

Geweeg en te lig bevind ·

Dis juis ons grootste fout, om te glo die regering is onbevoegd, terwyl hulle sirkels om ons hardloop. Indien nie, sou ons nou ‘n kommisie van ondersoek na staats kaping moes deurwerk wat vir jare onder ons neuse aan die gang was, met geweldige verliese vir SA?

Hulle stel dit dan so duidelik “Ons toets”. Wie en wat toets hulle? Ons leiers se kennis, vaardigheid, wil en bevoegdheid om hul te stuit. En die uitslag van die eerste toets? Vol punte vir Afriforum en Solidariteit, Nul vir al die ‘ja broers’ wat net kan praat.

Aasvoels ·

Hierdie grond was duidelik geoormerk vir die plunder daarvan deur of die S A regering of die Sjinese regering.

Jerry ·

Die kuns van foute maak is om lesse daaruit te leer. Die minister en departement wat foute maak gaan leer uit die foute, omrede n proses gevolg word, n uitgerekte proses met die doel om te leer by die bevoegde regspanne van Afri-Forum, wie baie behulpsaam is om die leemtes en tekortkominge en onbevoegdheid uit te wys. Die minister en departement leer dus nou by AfriForum wat gedoen moet word om die onteiening te laat slaag. Die minister en departement word dus slimmer en wie gaan hulle daarvoor moet bedank? Afri-Forum! Dieselfde denkwyse om nie te onderhandel nie behoort na regte dan mos ook te geld vir hofsake, maar nee, toe nou nie, want om nie met die staat te onderhandel nie, is n Afri-Forum standpunt en om die staat slimmer te maak met hofsake is ook reg, want dit is ook n Afri-Forum standpunt! Met sulke standpunte red jy nie n volk nie, jy verloen n volk!

Arak ·

Ek verstaan glad nie die skrywer se bekommernis en besware nie. Daardie wonderlike wigte en teenwigte wat ons beloof is in ’94 gaan mos nou enige oomblik inskop om nie eers te praat van die fantastiese wonderwerk van ‘n grondwet wat so paar stappe bo die Bybel is nie. Vertrou net die Super-Afrikaners, hulle sal ons saak beredder. /sark

Eish ·

Insiggewende en feitelike ontleding van die voorval.
Des te meer aanduidend van ons weerloosheid te midde van geheime agendas, onbekwaamheid, minagting van reg en openlike ras gedrewe vyandigheid. Verder gaan dit dan ook as motivering vir die meerderheidsregering dien vir wysiging van artikel 25.
Dit is soos om n massiewe donderstorm te sien vorm en aankom.
Ek vertrou dat die FW de Klerk stigting dan ook sy deel sal bydra om die betreurenswaadige omstandighede waarin ons en die boeregemeenskap hul in bevind, deur daadwerklike optrede aan die buitelandse besluitnemers en drukgroepe as n saak van dringendheid bekend te maak. Siende dat die huidige situasie feitelik verifieerbaar is, kan dit net stukrag verleen daaraan om die buiteland betrokke te kry.

Adoons ·

Is Dr Eloff se seun Danie Eloff van Podlitiek? Lyk my politiek is in hulle bloed.

Bertus ·

Betreffende die Wes Kaap, sê Helen Zille nou die dag in Augustus, daar is genoeg grond in die regering se besit, dit is nie nodig om die ekonomie op sy rug om te keer en grond te onteien nie.

Jerry ·

So van dimensies gepraat. Dit is n riem onder die hart om te weet dat Dr Eloff n Afrikaner is wat nie net een dimensioneel na ons uitdagings kyk om oplossings te probeer vind nie. Ons groot probleem le juis by projekleiers, en julle weet wie julle is, wat net een dimensioneel na uitdagings en oplossings kyk! Die projekleiers het die Afrikaner nodig, nie andersom nie! Wat die Afrikaner nodig het is vir n leier soos Dr Eloff om op te staan en beheer te neem!

Ian ·

Jy vergeet gerieflikheidshalwe dat dr. Eloff die FW de Klerk stigting verteenwoordig. Dit is betreurenswaardig dat die persone wat ons in hierdie gemors gedompel het, hulself nou teen dit uitspreek. Feit is dat die Afrikaner niks wil hoor van die verraaiers en uitverkopers nie.

AJ ·

Alles net praatjies wat geen effek gaan hê nie.

Elke argument in Afrika word gewen deur die kant met die meeste wapens.

Bewapen julle as julle van notisie geneem wil word.

Domvraag ·

Ag Jerry wat stel jy voor om op jou rug te gaan lê. Dis duidelik dat jy nie weet wat in ons buurland gebeur het met onderhandeling nie. Met die onderhandeling word die eise net meer en so word alhoemeer toe gegee. Vol punte vir Afriforum wat deur die lys van plase bekend te stel die Anc regering se agterbaksheid ontbloot het.

Jerry ·

Daar is nie so iets soos veraaiers en uitverkopers nie, wel joiners wat die ANC gejoin het. Mense maak foute agv verkeerde keuses of geen ander keuse en verdien n tweede kans in die lewe! Die Afrikaner het geen ander keuse verder gehad, behalwe n onderhandelde skikking in ’94. Dit het ware leierskap geverg om te gedoen het wat hulle gedoen het. Ons is nou weer op so n punt in ons geskiedenis en ons het weer ware leierskap nodig en die enigste wat dit kan bring is leiers soos Dr Eloff wat deur genade bedien is met wysheid en insig! Die selfaangestelde projekleiers wat julle so aanhang speel ook n rol, maar slegs n een dimensionele rol!

Gehasi ·

SA verdien beter? Vertel dit vir de Klerk, wat dink hy het n vreeslike goeie werkie gedoen. Ek dink die ANC sal met hom saamstem, maar nie veel van sy destydse kiesers nie.

O wee, die gesang is uit! Die kommentaar op hierdie berig is gesluit. Kom kuier gerus lekker verder saam op ʼn ander artikel.