Die Demokratiese Alliansie se ‘Spur-moment’

Zille en Maimane tydens Maandag se mediakonferensie. Foto: @Mabine_Seabe/Twitter

Daar kan min twyfel wees dat die DA party-polities gesproke as die suksesverhaal van die afgelope dekade beskryf kan word. Van ʼn klein, selfs minderwaardige politieke party (die Demokratiese Party van 1994) het dit gegroei tot ʼn toonaangewende opposisieparty waarvan die momentum met elke verkiesing sedertdien toegeneem het. Van “fight back” tot amptelike opposisie, tot beheer van die Wes-Kaap-provinsie, asook koalisie-beheer van verskeie munisipaliteite in Suid Afrika, verteenwoordig hulle die bakens van ʼn suksesverhaal. Die party is ook nie skaam om te sê hulle mik daarna om die ANC teen 2019 saam met ander opposisiepartye uit die kussings te lig nie. Enkele woorde in die sosiale media, “For those claiming the legacy of colonialism was only negative, think of our independent judiciary, transport, infrastructure, piped water etc.”, het bogenoemde scenario egter drasties verander. Wat Helen Zille as ’n “simple statement of fact” beskou het, is besig om te eskaleer in een van die grootste krisisse tot nog toe binne die Demokratiese Alliansie in die algemeen en ook die Wes-Kaap-regering in die besonder. Dit kan ook verreikende implikasies hê vir die rekonfigurasie van opposisiepolitiek in die opbou na die 2019-verkiesing.

Akademies gesproke is bogenoemde stelling ten minste ʼn saak wat akademies kan en waarskynlik bespreek moet word. Dit raak in wese die interpretasie van ʼn baie komplekse en selfs konflikterende geskiedenis met verreikende implikasies vir hoe die toekoms bekyk en vorentoe bestuur moet word. [Die akademiese meriete van die stelling al dan nie, word nie in dié ontleding bespreek nie.] Dit is belangrik dat Suid- Afrikaners mekaar vind oor sake soos grondbesit en hervorming, eiendomsbesit, ens. – sake wat tot die wese van kolonialisme en die interpretasie hiervan spreek. Maar in ʼn totaal oorverhitte omgewing is niks soos dit moet of kan wees nie en is beide die toekoms van Helen Zille én die DA as opposisieparty tans in gevaar as gevolg van hierdie uitlating. Dit kan in eie reg as die DA se “Spur-moment” beskryf word.

Die DA se eie meningspeilings bevestig die nuwe uitdaging waarvoor die party te staan gekom het. In kort beteken dit toenemende weerstand vanuit die swart “constituency”, maar ook sterk reaksie vanuit die tradisionele steunbasis en veral van wit ondersteuners. Hierdie spreekwoordelike “catch 22” hou tans groot risiko’s in vir die party se strewe om die 2019-verkiesing te probeer wen én vir die loopbaan van Helen Zille – waarskynlik een van die mees suksesvolle huidige premiers in Suid-Afrika. Hoe moet bogenoemde verstaan en beoordeel word? Enkele aspekte van hierdie komplekse saak word vervolgens verder toegelig:

1. Tye van verandering bring onsekerheid en soms groot sensitiwiteit, maar dikwels ook groot geleenthede. Waar mense se belange in gevaar gestel word en/of waar nuwe geleenthede ontwikkel, kan bestaande spelreëls soms vinnig verander. Soos een ervare politikus eendag teenoor my opgemerk het: “In die parlement sit jou opponente oorkant jou en jou vyande (lees: lede van jou eie party) agter jou!” Twee politici wat op hierdie oomblik van dié waarheid kan getuig, is Jacob Zuma en Helen Zille. Anders gestel, dit is die makste honde wat die seerste byt, soos die gesegde lui. Ek is seker dat Helen Zille by meer as een geleentheid met hierdie perspektief geworstel het. Was sy nie die een wat Mmusi Maimane se weg as partyleier voorberei het nie? Maar ons weet mos dat die politiek ’n “dog eats dog”-wêreld is, en soos die Engelse ook sê: “No good deed goes unpunished…”
2. Die DA as party kan met reg aanspraak maak dat hulle die mees veelrassige party in Suid-Afrika is. Die skuif vanaf ʼn liberaal-demokratiese party (Tony Leon) na ʼn sosiaal-demokratiese Party (Helen Zille) na dit waarna sommige verwys as “ANC-light” (Mmusi Maimane) was egter nie sonder implikasies vir die party en sy ondersteunerskorps nie. In ’n land waar verkiesingsuitslae telkens bewys lewer dat die rasfaktor steeds die belangrikste faktor is waarvolgens mense stem en waar dekolonisasie die woord van die dag is, kan die DA nie verwag om in hierdie opsig ongeskonde gelaat te word nie. Lank voor die omstrede twiet van Helen Zille klink die gerugte al op van ʼn “black caucus” binne die party wat sy stem wil verhef, maar ook die krete van wit kiesers dat hulle polities gemarginaliseer word. Reg of verkeerd, hierdie persepsies bestaan, en dit is my oordeel dat die Helen Zille–insident meer ʼn simptoom eerder as ʼn oorsaak van die huidige krisis is. Met of sonder Helen Zille sou hierdie kruitvat van raspolarisasie buitendien iewers ontplof het. Dit was in elk geval net ʼn kwessie van tyd.
3. Om ʼn steunbasis van 35% in die komende nasionale verkiesing (2019) te behaal is die behoud van die tradisionele steunbasis noodsaaklik en moet nuwe swart steunbasisse verder onsluit word. Ironies genoeg hou Helen Zille in hierdie opsig ʼn belangrike sleutel. Wat Helen Zille kan verloor, is baie klein teenoor dit wat die DA as party kan verloor. Vandaar die behoefte om tot ʼn soort ooreenkoms met Helen Zille te kom. As ervare politikus verstaan Helen Zille die situasie en speel sy haar kaarte daarvolgens. “Not going down without a fight” is immers haar leuse. Hierdie geval gaan nie ʼn uitsondering wees nie.
4. Die “Spur-moment”, wat geen bekendstelling nodig het nie (en wat nie hier volledig herhaal gaan word nie) verwys na ʼn onvoorsiene insident of sameloop van omstandighede (wat netsowel nie hoef te gebeur het nie), maar wat die toekoms van die Spur-groep in gevaar gestel het en waar die reaksie van Pierre van Tonder (die hoof uitvoerende beampte) net verdere olie op die spreekwoordelike vuur gegooi het. Die parallel met die Helen Zille-insident is duidelik en so ook die uiters swak bestuursmatige hantering van die situasie na afloop van die omstrede twiet. Die gebrek aan duidelike struktuur en proses, tesame met swak kommunikasie om die aangeleentheid doelmatig te bestuur, het die party tans in een van die grootste uitdagings (sommige beskryf dit as ʼn krisis) van sy bestaan geplaas. Die grootste fout was egter om die geveg in die openbare media te probeer voer, asook die noodlottige uitspraak van Mmusi Maimane wat net wat persepsie betref Helen Zille se lot verseël het nog voordat sy haar kant van die saak kon stel. Die “Adium Alteram Partem”-reël (om na die ander kant ook te luister) was dus nie suksesvol nie, al het die hekwagters probeer om die besluit te verdedig en te regverdig. Die skade was reeds gedoen, al was dit net ten opsigte van die persepsies van beide swart én wit kiesers. Soos Dirk Herman ten opsigte van die Spur-aangeleentheid gesê het: “Ek het my aptyt om by die Spur te eet verloor…” Ek hoor ook toenemend van mense wat besig is om hul politieke aptyt vir die DA te verloor. Dit gaan lankal nie meer oor die insident nie, maar oor baie meer – selfs die voortbestaan van die DA as die toonaangewende opposisie party in Suid-Afrika. Dit gaan enersyds oor wit belange wat gemarginaliseer voel in ʼn wêreld waar diskriminasie teen wit mense selfs wetlik bestaan, en andersyds oor swart verwagtinge waaraan voldoen moet word ten einde die groep suksesvol polities te mobiliseer. Hier lê die uitdaging vir die leierskap van die DA – die eerste groot toets vir Mmusi Maimane wat hy myns insiens sover met onderskeiding gefaal het.

Dit gaan ʼn moeilike pad van herstel vir die DA wees. Groot werk lê voor vir die party om die vertroue van sy kieserskorps te behou en nuwe steunbasisse te ontsluit. Met ʼn politieke kultuur van “dog eats dog” kan die DA ook nie veel genade van beide die regering en ander opposisiepartye verwag nie. In tye van verandering en onsekerheid (soos dié waarin ons nou staan) is dit belangrik om jou gevegte reg te kies, onkreukbare prosesse te volg en nie jou kieserskorps te vervreem nie. Die leierskap van die DA het nodig om hand diep in eie boesem te steek en in eie geledere te rekonsilieer. Dit is die uitdaging, menere Maimane en Selfe! Die uitkoms van hierdie suksesverhaal is in julle hande, maar ʼn baie belangrike troefkaart lê by Helen Zille. As die kieserskorps egter hul smaak verloor, is dit ongelukkig die begin van die einde.