Die nuwe kulturele Koue Oorlog

Foto: Photoholiday/Pixabay.com

Dit lyk al meer of die wêreld weer in ʼn Koue Oorlog ingly. In die “Eerste Koue Oorlog” was daar ʼn vertikale verdeling tussen Wes en Oos, met die VSA en die Sowjetunie as die leiers van die twee magsblokke. Die “Tweede Koue Oorlog” verdeel die wêreld daarteenoor horisontaal in bykans elke land. Hierdie verdelingslyn loop tussen ʼn invloedryke elite wat “liberale internasionalisme” voorstaan, en die res van die bevolking se “demokratiese nasionalisme”.

Liberale internasionalisme verwys na die oortuiging dat kulturele en ander groepsidentiteite moet ontbind en dat mense in vryswewende enkelinge verander. Volk moet bevolking word, oftewel nasie ʼn groep enkelinge wat saam in ʼn land bly. Nasionale-, kulturele-, of godsdienstige “burgerskap” en gemeenskap moet opgaan in ʼn globale Engelssprekende burgerskap, bestaande uit gedenasionaliseerde enkelinge. Hulle glo in oop landsgrense, onbelemmerde immigrasie, vervanging van nasionale en gemeenskapsregte en -belange met individuele menseregte, linkse sosiale waardes en onbeperkte ekonomiese globalisering. Vir hierdie groep is die geskiedenis “verby” en is mense wat aan hul tale en godsdienste “vasklou” eintlik agterlik, en moet hulle nog die verligte toekoms sien of selfs daarin gedwing word.

Konflikpotensiaal

Die ingeboude konflikpotensiaal van hierdie siening is dat die liberale internasionaliste glo dat hulle beskouing op die wêreld afgedwing moet word, omdat dit die hoogtepunt van menslike vooruitgang verteenwoordig. Vanweë die Westerse oorsprong en inslag van hierdie siening vervreem dit ander “beskawings” soos die Chinese, Moslems, Russe asook die mense van Afrika, Japan en Indië, wat dit sien as die voortsetting van kolonialisme. Dit kan lei tot die Weste teen die “Reste”. In sy uiterste vorm is hierdie internasionaliste wat hul bloudruk van liberalisme met politieke, ekonomiese en selfs militêre mag op die wêreld wil afdwing, ʼn bedreiging vir wêreldvrede. Die bekendste mislukking van hierdie ideologie is die oorloë in Irak, Libië en Sirië waar internasionaliste diktators wou afsit en die lande wou demokratiseer. Hierdie goeie bedoelings se rampspoedige gevolge soos voortslepende burgeroorloë en die Europese immigrasiekrisis het min aan die blindekolle van die aanhangers van hierdie ideologie gedoen. Die internasionaliste wil gevolglik gemeenskappe se kultuur met liberale politiek as nasionale bindingskrag vervang. Die onbedoelde maar voorsienbare gevolg is dat dit lande kan laat verbrokkel omdat dit die bindingskrag van hierdie samelewings verswak weens die gebrek aan kulturele, godsdienstige of historiese eenheid.

Nasionaliste

Die demokratiese nasionaliste in die Weste se opstand teen die internasionaliste se afdwinging van hulle agenda sluit aan by die nie-Westerse lande se groeiende weerstand teen die Westers-gedrewe liberalisering. Brexit, die Trump-verkiesing en die opkoms van nasionale bewegings in Oos-Europa soos in Pole, Hongarye en Slowenië, kry nou momentum in Wes-Europese lande soos Oostenryk, Frankryk en Nederland. Die geskiedenis van Europa, die feit dat die groot mediahuise binne die internasionale liberale denkraamwerk funksioneer en dat die meeste nasionale bewegings se beleid en idioom die grense van die bestaande politieke denke oorskry, laat die media hulle afskryf as rassisties en ondemokraties. Die populistiese leiers, wilde uitsprake, regse verlede en omstrede beleidsrigtings van sekere van hierdie groepe dra by tot hulle geloofwaardigheidsprobleme. Die groot vrees van die liberale internasionaliste is dat die demokratiese nasionaliste nie regtig demokraties is nie, dat hulle klem op nasionaliteit tot konflik kan lei en dat hulle konserwatiewe waardes die liberale waardes ondermyn.

Horisontale alliansie

Die eerste Koue Oorlog tussen Wes en Oos was ʼn ideologiese konflik tussen vertikale magsblokke. Die Tweede Koue Oorlog is ʼn kulturele konflik, horisontaal bínne lande, tussen die liberale elite en die nasionale publiek. Die globale Westerse politieke, media- en sake-elite se horisontale alliansie strek oor nasionale grense. Hulle word saamgebind deur hul liberale ideologie wat hulle universeel wil laat geld. Die Noorde, Ooste en Suide moet verwesters word, volgens ʼn bepaalde liberale resep.

Daarteenoor is die demokratiese nasionaliste ook besig om ʼn horisontale alliansie oor nasionale grense te vorm, wat met mekaar saamwerk teen die liberale internasionaliste. Hulle word verenig deur die wedersydse erkenning en respek vir mekaar se kultuur, lewenswyse en identiteit. Hulle verwerp die internasionaliste se projek om hul eie nasionale selfontbinding na hulle gemeenskappe uit te brei. Hulle voel dat die internasionaliste kulturele selfmoord gepleeg het en nou kulturele moord op ander wil pleeg.

Toekoms

Dis verstaanbaar dat die internasionaliste bekommerd is dat ʼn nuwe klem op nasionalisme tot wrywing tussen verskillende nasionaliteite kan lei. Aan die ander kant lei internasionale ideologieë soos kommunisme en liberalisme net so veel tot konflik en geweld. Die internasionaliste se eis dat alle nasionaliteite moet internasionaliseer lei self tot weerstand en konflik. Brexit is byvoorbeeld grootliks ʼn demokratiese reaksie op die afstaan van die Britte se nasionale onafhanklikheid aan die internasionale Europese Unie. Nasionaliste streef na politieke onafhanklikheid en ekonomiese interafhanklikheid.

Dit lyk of die VSA se nuwe regering die internasionale uitvoer van die liberale ideologie wil vervang met interkulturele samewerking op grond van elke land se nasionale belang. Dis waarskynlik waarom liberale leiers soos Angela Merkel negatief op Trump se verkiesing gereageer het, teenoor die besadigde reaksie van nasionaliste soos die Russiese, Japanse, Indiese en Chinese leiers. Dit kan lei tot samewerking tussen lande op grond van nasionale belange, in plaas van op voorwaarde dat lande hulself aan die liberale ideologie moet onderwerp.

Die liberale internasionaliste se aandrang dat die wêreld hulle kulture moet laat vaar en hulself moet herskep volgens die liberale politieke ideologie, is besig om ʼn sterk teenreaksie te ontlok. Soos die politieke wetenskaplike Patrick Moynihan gesê het, “kultuur is die moeder, instellings die kinders”. Daarmee het hy bedoel dat instellings wat vir die een kultuurgroep werk nie noodwendig vir almal werk nie. Dié beroemde Amerikaanse minister van buitelandse sake, Henry Kissinger, het jare gelede al teen die afdwing van waardes gewaarsku: “Vir die VSA om aan te dring dat China liberale Westerse waardes moet aanvaar is verspot in die sestigs, onhaalbaar in die tagtigs, en gaan gevaarlik in die negentigs wees”.

Soos prof. Samuel P. Huntington van Harvard dit gestel het in sy bekende boek The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order: “Die Westerse geloof in die universaliteit van die Westerse kultuur het drie probleme: dit is vals, dit is immoreel en dit is gevaarlik.”

Verstandige leierskap het verhoed dat die vorige Koue Oorlog in warm wapengeweld ontbrand. Mag die komende leierswisseling in talle wêreldlande die wysheid aan die dag lê om te sorg dat die opkomende Koue Oorlog nie warmer word nie.