Die skril toon van openbare debatte

Nederland se Sinterklaas en Zwarte Piet. Foto: Brainfreeze.be

In Nederland was Sinterklaas vandeesweek op besoek by alle huisgesinne. Hy het presentjies vir al die soet kindertjies gebring.

Hy het tradisioneel ’n groep metgeselle by hom, met ringe in die ore, rooi gemaakte lippe en geklee in vrolike, veelkleurige en eksotiese klere. O ja – hulle is swart, en dus staan elkeen bekend as ’n Zwarte Piet.

Dis ’n heel gesellige kinderfees, een waarna alle kindertjies weke lank uitsien en uiteindelik byna bars van plesier, opwinding en vreugde.

Daar is net een probleem. Iemand het ontdek dat Zwarte Piet ’n uiting van rassisme is. Want Piet is ’n (swart) handlanger van (wit) Sinterklaas, en hy is die een wat stout kinders in ’n sak stop om weggevoer te word, en wat die lat dra waarmee stout kinders gepiets word.

Dis dus die swárt wat die negatiewe konnotasies oproep, en die wít wat kindergesiggies laat glimlag.

Dis nou ’n jaar of vier, vyf dat Zwarte Piet ’n steeds luidrugtiger debat in Nederland genereer. Mense sê mekaar sleg dat die see hulle nie kan afwas nie, en hulle doen dit (soos trouens in Suid-Afrika ook gebeur) dikwels terwyl hulle dapper agter skuilname wegkruip.

Maar Zwarte Piet is slegs die aanleiding. Die debat begin van die kinderfees en die vermeende rassisme daaragter verskuif na iets meer fundamenteels, te wete die beweerde rassistiese aard van die Nederlandse volkskarakter.

Onder die bekendste aanklaers is mense soos prof. Gloria Wekker, afgetrede antropoloog van Amsterdam, wat in 1951 as kind uit Suriname na Nederland gekom het. Of Sylvana Simons, ’n gewese televisie-aanbieder (ook swart) wat ’n mislukte oortog na die parlementêre politiek probeer maak het.

Wekker is die skrywer van ’n boek met die ironies bedoelde titel White Innocence. Haar standpunt is dat die Nederlandse volksaard op ’n rassistiese, imperialistiese en kolonialistiese verlede berus. “Die punt is,” het sy in ’n onderhoud met die weekblad Vrij Nederland gesê, “dat ons nasionale kulturele argief, alles wat oor ons nasionale identiteit tussen ons ore sit, tot stand gekom het op grond van ’n koloniale ryk wat 400 jaar bestaan het en waarin ras die beslissende faktor was.”

En dus leer Zwarte Piet die Nederlanders: “Ons wit mense is toonaangewend, ons is die meesters, ons is intelligent, ons weet hoe dinge gedoen moet word.”

Wekker en Simons se standpunt word verreweg nie deur alle swart Nederlanders gedeel nie. In 2013 is in ’n peiling bevind dat slegs ’n kwart van alle Amsterdammers van Surinaamse afkoms meen Zwarte Piet is ’n uiting van rassediskriminasie.

En sommige wit mense stem met Wekker en Simons saam. Net verlede week het ’n wit rubriekskrywer, Asha ten Broeke – sy neem gereeld uiters linkse standpunte in – in De Volkskrant vertel hoe haar eie afkeuring van Zwarte Piet deur haar mede- wit mense geprys word, terwyl swart mense wat dieselfde mening verkondig, verdoem word.

Dis die beste bewys hoe rassisties wit Nederlanders is, het sy geskryf. “Selfs as jy iets goeds doen, kan jy onderdeel wees van ’n verkeerde stelsel. Om ’n simbool te bestry sonder om daardie stelsel te deurgrond, sonder om krities te wees oor magsverhoudinge waarvan jy voordeel het, is op sy beste onvolledig en op sy slegste ’n skadelike idee.”

Dit herinner sterk aan ’n studiestuk wat prof. Samantha Vice, hoogleraar in filosofie aan Rhodes Universiteit, in 2011 geskryf het. Daarin het sy geredeneer dat, aangesien wit mense nie die voordeel wat hulle uit apartheid getrek het (en steeds trek) verdien nie, hulle ’n kultuur van nederigheid moet aanleer en hulle uit die politieke landskap moet terugtrek.

In ’n artikel het sy dit effens genuanseer: “I am not calling for apathy or withdrawal from all public life. Whites ought to work together with blacks to make the country better—we have plenty to contribute—but we should do it quietly and in the background, working on the selves that are cause for shame before we judge others.”

Laat ek nou hier ʼn skokkende onthulling doen. Ek is wít. Blank, in die taal van die ou Suid-Afrika. Erger nog, ek is ʼn Afrikaner.

Nóg ʼn skokkende onthulling. Ek is (sidder) ʼn man!

Nog erger: Ek is nie skaam oor die feit dat ek wit, Afrikaans en manlik is nie. My gebrek aan skaamte berus op ʼn eenvoudige feit: Ek kan dit nie help nie. As jy iemand daarvoor wil blameer, pak die skuld op my ouers.

Dis nie dat ek dink my identiteit is noodwendig so fantasties of beter as ander sʼn nie. Dis eenvoudig ʼn neutrale feit – ek is wie ek is en basta.

Maar ek is ook gemaklik met wie ek is. Ek dra nie swaar aan my identiteit nie.

As akademiese historikus weet ek my mense het in die verlede baie foute gemaak waarvoor ek, as ek dit met die maatstawwe van die vroeë 21ste eeu moet beoordeel, skaam kan wees. Maar waar ménse is, word foute gemaak; dis eie aan die menslike aard.

Is die Afrikaners (of die wit Nederlanders) dan die enigstes wat foute gemaak het? Is hul foute só uniek en verderflik dat al die foute van ander in vergelyking verbleek?

Vat slawerny, ʼn besonder verwerplike saak waaraan wit mense hulle oor eeue heen skuldig gemaak het. Die Arabiere het dit egter op dieselfde skaal bedryf, om nie eens te praat van swart stamme wat gevangenes by hul vyande afgeneem en aan die slawehandelaars verkoop het nie.

Kom ons kyk na imperialisme. Ja, die Britse, Franse, Nederlandse en Portugese imperialisme kan sekerlik veroordeel word. Maar wat dan van dié van Shaka en Mzilikazi in die 19de-eeuse Suid-Afrikaanse binneland?

Waarom is húlle dan helde? Bevat dié dubbele standaarde dan nie ook elemente van rassisme nie?

Verstaan my goed – ek is nie besig om rassisme goed te praat nie. Uit ʼn Christelike oogpunt, as jy veral die Nuwe Testament ernstig opneem, mag jy niemand weens sy afkoms of posisie in die samelewing benadeel nie.

Maar kom ons wees almal bietjie nederig in ons benadering tot die openbare debat. Te veel mense – aan alle kante van die doringdraad – dink hulle wen die debat as hulle hul teenstanders slegsê.

Dis nie die geval nie. Jy vlek net jou eie tekortkominge oop.

Laat die heftigheid van die debat oor Zwarte Piet vir ons ʼn les wees om openlik en duidelik te verskil, maar ons toon minder skril te maak.