Die vlag en Steve – verstandig of aspris?

Argieffoto

Is die vertoon van die ou Republiekvlag gelykstaande aan haatspraak? Mag Steve Hofmeyr by die musiekfees Afrikaans is Groot optree?

Dít is twee vrae wat tans gestel word na aanleiding van die gelykheidshof se uitspraak dat die vertoon van die Republiekvlag – behalwe vir “joernalistieke, akademiese en artistieke uitdrukking” en “slegs as dit in die belang van die publiek is” – op haatspraak neerkom. En die hotelgroep Sun International het gedreig dat hy nie meer die fees sal huisves as Hofmeyr op die program is nie.

Dis verleidelik om boos te word en op en af van woede te hop. Kom ons bly egter rustig en behandel die saak volgens die streng vereistes van die logika. Ons bekyk dit op drie fronte – filosofies-prinsipieel, ons kyk wat die reg sê, en ten slotte na die praktiese politiek.

Ten eerste: Ek is ’n liberale demokraat wat glo in die demokratiese stelsel, in individuele vryheid en in die vryheid van spraak. Die alternatief is die totalitêre diktatuur wat in die Sowjetunie en Nazi-Duitsland gepraktiseer is, of die outoritêre stelsel wat in China, die moderne Rusland, of Zimbabwe geld.

In beginsel moet die grense van spraakvryheid so wyd moontlik getrek word, want vryheid is ondeelbaar.

My standpunt is mýne; ek moet dit naas ander op die markplein van idees (Johan Degenaar se beeld) verdedig. My regte is egter nie net myne nie; dis álmal s’n. As mý regte aangetas word, word ook jóú regte – en ons almal s’n – aangetas.

Gevolglik verg ’n volwasse demokrasie dat ek die reg van mense moet verdedig om standpunte in te neem wat my walg. Dis soos die woorde wat (waarskynlik verkeerdelik) aan die Franse verligtingsfilosoof Voltaire toegeskryf word: “Ek keur wat jy sê af, maar ek sal jou rég om dit te sê, tot die dood toe verdedig.”

Met ander woorde, sowel Steve Hofmeyr as Julius Malema het in beginsel die reg om hul eie standpunte in die openbaar te verkondig.

Maar is daar dan géén beperking nie? Ja, daar is veral twee.

Die een is laster, wat hier nie verder relevant is nie en ’n eie artikel regverdig. Die ander is haatspraak.

In die Suid-Afrikaanse reg is daar twee dokumente wat haatspraak omskryf. Art. 16 van die Grondwet waarborg vryheid van spraak, behalwe vir:

• Propaganda vir oorlog;
• Die aanstigting van dreigende geweld; en
• Die verkondiging van haat wat op ras, etnisiteit, geslagtelikheid of godsdiens gebaseer is en wat aanhitsing om leed te veroorsaak, uitmaak.

Daarnaas definieer art. 4(1) van die Wet op die Voorkoming en Bestryding van Haatmisdade en Haatspraak van 2018 haatspraak só: Woorde wat doelbewus versprei word om skadelik te wees of skade aan te moedig, haat te bevorder of te propageer – en dan word ’n stuk of 15 terreine genoem waarop dit van toepassing is, soos ouderdom, ras, geslag, etniese afkoms, ensovoorts.

Wie die twee dokumente goed bestudeer, sal sien dat die Wet verder as die Grondwet gaan. By die Grondwet is daar een gemeenskaplike element wat die drie kategorieë saambind, naamlik geweld of dreiging met geweld. In die Wet, wat sy net veel wyer sprei, is dit afwesig.

Terloops, in ons staatsreg geniet die Grondwet voorkeur bo enige wet wat aan die Grondwet moet voldoen. Ek sou in my dommigheid reken daar is ’n saak voor uit te maak dat, omdat die Wet veel verder as die Grondwet gaan, hy ongrondwetlik moet wees, maar laat ek nou maar nie my kop op ’n blok plaas nie – nou-nou verloor ek hom.

Nou is die vraag: is die blote vertoon van die Republiekvlag gewelddadig, of word daarmee met geweld gedreig? As iemand die vlag swaai en ’n toespraak hou dat alle swart mense in die see gedryf moet word – dan wel; anders nie.

Ek kan om die dood nie sien hoe die blote vertoon van die Republiekvlag haatspraak kan wees nie. En ook het ek Steve Hofmeyr nog nooit met geweld teen enigiemand hoor dreig nie.

Daar is by my min twyfel dat die gelykheidshof met sy beslissing veels te ver gegaan het. Die beslissing kom neer op ’n verkragting van een van die sentrale pilare van die liberale demokrasie, naamlik vryheid van spraak. En daarmee het die hof ’n instrument van onvryheid geword, een wat die demokrasie bestry, pleks van om hom in stand te hou.

Maar daar is nóg ’n vlak waarop ’n mens die saak kan beskou. Dit is die vlak van gesonde verstand.

Om ’n analogie te trek: Daar is geen enkele wet op aarde wat my verbied om vuil, al stinkende en in vodde geklee by ’n deftige dinee op te daag nie. Geen hof sal my skuldig bevind en my beboet of tronk toe stuur nie.

Maar is dit verstándig? Nee, enige weldenkende, beskaafde mens sal nie twee keer oor die antwoord hoef te dink nie.

Net so: Is dit verstandig om die Republiekvlag uitdagend in die openbaar rond te swaai? Nee.

Op dieselfde vlak: Is dit verstandig van enige sanger – iemand wat immers vir sy brood van ’n breë publiek afhanklik is – om énige omstrede politieke standpunt, links óf regs, gereeld te verkondig? As die sanger dan openbare teenspoed kry, moet hy kla? Of moet hy die pak maar vat?

Dis soos pres. Harry Truman al in 1942 gesê het, jare voor hy president geword het: If you can’t stand the heat, stay out of the kitchen. As jy omstrede standpunte inneem, kan jy verwág dat andersdenkendes jou by wyse van spreke aan die bors gaan gryp.

Maar goed, as Hofmeyr se skouers breed genoeg is, en as hy bereid is om ’n sekere verlies aan inkomste te dra, wie is ek om te sê hy mag nie op kunstefeeste optree nie? Of glo die betrokke hotelgroep nie in die demokrasie of spraakvryheid nie?

Die demokrasie verg bowenal verstandigheid. Die antieke Griekse digter Hesiodos het ’n interessante leuse geskep (een waaraan die Grieke, om eerlik te wees, self meestal nie voldoen het nie): “Wees berekenend; gematigdheid is die beste in alle dinge”.

Die demokrasie hou nie net regte – dinge wat jy mág doen, wat jou nie verbied mag word nie – in nie. Régte bring plígte mee. Dit beteken dat jy jou vrywillig van dinge ónthou, omdat dit onverstandig is.

Só ook met die Republiekvlag. Só ook met Hofmeyr se omstrede standpunte.