Federalisme bly die antwoord op SA kruispad

Flip Buys, voorsitter van die Solidariteit Beweging. Foto: Reint Dykema

Dit is duidelik dat Suid-Afrika nou in só ʼn omvattende krisis inbeweeg dat die land weereens voor ʼn historiese kruispad te staan gekom het. Die vraag is eerstens: Hoe het ons hier gekom? Tweedens volg: Hoe gaan ons hier uitkom?

Suid-Afrika het in die tagtigerjare algaande in ʼn politieke doodloopstraat beland, wat die destydse Nasionale Party-regering en die ANC as die twee hoofrolspelers van daardie tyd min beweegruimte gelaat het. Die ANC kon nie in sy doel slaag om die regering met ʼn gewelddadig rewolusie omver te werp nie, en die NP-regering kon nie genoeg swart vennote kry om sy hervormingsprojek te laat slaag nie.

Grootskaalse demografiese, politieke, ekonomiese en maatskaplike omwentelings het ʼn drastiese rigtingverandering genoodsaak. Daarby het die einde van die Koue Oorlog die politiek terselfdertyd “ontvries”, wat verdere druk op die twee hoofrolspelers geplaas het. Die groot vraag was egter: In watter rigting moes daar verander word?

Daar was basies twee keuses. Die eerste een was ʼn gewone “een mens, een stem”-meerderheidsregering wat oor die hele Afrika gebruik is, teenoor ʼn federale bedeling wat meerderheidsregering vir minderheidsbeskerming sou verruil. Die Amerikaanse staatsman, Henry Kissinger, het só gewaarsku dat die gewone meerderheidsdemokrasie nie sal werk nie:

“In die Weste het demokrasie ontwikkel uit homogene samelewings. Daar was nie institusionele versperrings vir ʼn minderheid om ʼn meerderheid te word nie. In die Weste is verkiesingsneerlae gesien as ʼn tydelike terugslag wat weer omgekeer kan word. Maar in multi-etniese lande beteken minderheidstatus gereeld permanente diskriminasie en die risiko van politieke uitwissing.”

Federalisme

Daarteenoor het die Britse staatsman, Lord Acton, ʼn federasie gesien as die beste stelsel teen die misbruik van staatsmag soos wat nou alledaags in Suid-Afrika geword het: “Van alle soorte toetse aan demokrasie, was federasie die doeltreffendste en mees simpatieke … Die federale stelsel beperk en beheers die soewereine gesag deur dit te verdeel en slegs sekere omskrewe regte aan die regering toe te ken. Dit is die enigste metode om nie net die meerderheid nie maar ook die mag van al die mense in bedwang te hou.”

In die praktyk lei ʼn gewone meerderheidstelsel in ʼn land soos Suid-Afrika onvermydelik tot magsentralisasie, en het ʼn party selfs met 51% steun prakties 100% van die mag. Daarenteen word mag in ʼn federasie verdeel en versprei om te verseker dat gemeenskappe en provinsies oor die magte beskik om hulle regte te beskerm.

Dit is die rede hoekom multi-etniese federasies soos Switserland, Kanada en België bestendig en voorspoedig is, teenoor “demografiese demokrasieë” waar die meerderheidsregering in die praktyk tot meerderheidsoorheersing lei. Natuurlik is dit nie die enigste redes vir die Suid-Afrikaanse krisis nie, maar die ingeboude probleme in die 1996-bedeling raak nou duidelik vir almal om te sien.

Ingeboude gebreke

Die belangrikste ingeboude gebreke is:

• Die historiese vraagstuk van die regulering van groepsverhoudinge is prakties gesproke grondwetlik geïgnoreer.
• Die land se bevolkingsamestelling sou lei tot ʼn demografiese demokrasie waar die bevolkingsmeerderheid ʼn permanente ingeboude politieke meerderheid het.
• ʼn Bedeling wat net vir individuele regte voorsiening maak, is te simplisties om die kompleksiteit van ʼn heterogene land soos Suid-Afrika te bestuur, omdat individuele regte nie genoegsame beskerming bied vir groepsregte nie.
• Die individuele regte van die meerderheid weeg in die praktyk swaarder as die individuele regte van die minderheid.
• Meerderheidsregering sal daarom noodwendig ontaard in meerderheidsoorheersing.
• Dit moes voorsien word dat die ANC die multikulturele werklikheid van die land sou omskep tot sy beeld van ʼn monokulturele samelewing.
• Gemeenskappe soos Afrikaners se belange sal onherstelbare skade ly in ʼn sentralistiese bedeling waar gemeenskappe geen oorspronklike magte het oor hulle sake nie.
• ʼn Liberale grondwet is nie ontwerp en in staat om ʼn rewolusionêre party soos die ANC aan bande te lê nie.
• Die ANC sal toegewings maak om die mag te kry, en dan ná bewindsoorname stelselmatig die mag gebruik om sy oorspronklike doelstellings te verwesenlik.
• Politieke mag is sterker as grondwetlike gesag, en die politiek is in wese ʼn stryd om mag wat uiteindelik ook die regsorde sal verander.
• Die ANC beskik nie oor die ideologiese toerusting of die kundigheid om ʼn moderne land te regeer nie.
• Die voor-1994- regerende NP-elite het die post-Koue Oorlog- internasionale ontwikkelings vanaf ideologie na identiteit heeltemal misgekyk.
• Dieselfde magselite het die ANC grondliggend onderskat en grondig verkeerd beoordeel volgens die uitsondering van die vyf Mandela-oorgangsjare in plaas van die ANC se veel langer geskiedenis.
• Die talle botsende grondwetlike bepalings sou ná die 1994-bewindsverandering deur die uitvoerende, wetgewende én regterlike gesag in die guns van die magshebbers vertolk word.
• Die botsing tussen eerstegeslag-vryheidsregte en tweedegeslag-gelykheidsregte sal deur politieke mag beslis word en tot sosialisme en die beperking van vryheid lei.
• Die president se kaping van die staat deurdat mnr. Zuma die land deur sy aanstellings in plaas van sy instellings regeer, is ʼn onbedoelde maar heeltemal voorsienbare gevolg van die geweldige magskonsentrasie wat die Grondwet aan die president toeken.

Bedelingsprobleem

Suid-Afrika se probleem lê veel dieper as net ʼn “sikliese” leiers- of regeringsprobleem, en is eerder ʼn strukturele bedelingsprobleem. Sentralistiese partye met ʼn totalitêre ideologiese geneigdheid misbruik en monopoliseer staatsmag om kwesbare minderhede te benadeel.

Namate die politieke wittebrood van die Mandela-era oorgewaai en die gevolge van die ingeboude gebreke van die bedeling al duideliker geword het, is ons beweging gestig en het van krag tot krag gegroei. Maar die breë Afrikanergemeenskap het stelselmatig agtergekom dat wat as ʼn wonderwerkskikking voorgehou was, maar net ʼn gewone meerderheidsbedeling met ʼn tydelike reënboog van versiersuiker was.

Verskillende strategieë wat aangepak is

Daarom is daar oor die afgelope dekades vele projekte van stapel gestuur om Afrikanerbelange te beskerm, met en sonder ander vennote, groepe en organisasies. Hierdie strategieë kan kortliks soos volg opgesom word:

• Deelname aan die regering van nasionale eenheid;
• Opbouende betrokkenheid en goeie verhoudinge met die regering;
• Politieke opposisie;
• Gesprekke met die ANC- en regeringsleiers oor knelpunte;
• Skakeling met en voorlegging aan die parlement en wetgewers se portefeuljekomitees;
• Skakeling met staatsdepartemente;
• Hofsake;
• Skakeling met Pansat en die artikel 9-instellings soos die MRK, die artikel 185-kommissie en andere;
• Binnelandse steunwerwing onder alle groepe en gemeenskappe;
• Buitelandse steunwerwing;
• Militante optrede deur enkele groepe;
• Gemeenskaps- en burgerlike instellings en hulle selfdoenprojekte;
• Die stigting van Orania as projek van groeiende gebiedselfstandigheid;
• Projekte om deur mediaskakeling die openbare mening en die ideewêreld te beïnvloed.

Huidige stand van sake

Maar nieteenstaande vordering en pogings om staatsverval te keer, word dinge nie makliker nie. Die toenemende verstaatliking van die ANC, die versnelde verbrokkeling van die land, en die voortgaande demografiese omwenteling lei tot ʼn bedreiging vir die volhoubaarheid van die staat en tot ʼn dieper bestaanskrisis vir Afrikaners.

Daarom bly die vraag: Wat kan nou gedoen word om die land, die Afrikaanse taalgemeenskap en kultuurgemeenskappe soos Afrikaners in staat te stel om blywend vry, veilig en voorspoedig in Afrika voort te bestaan?

Dit bly ʼn groot uitdaging in die lig van Afrikaners se dun verspreiding, die gebrek aan ʼn gesamentlike toekomsbeeld, die groot praktiese uitdagings wat te bowe gekom moet word, en die eise wat die daaglikse werklikheid aan ons mense stel. Planne moet praktiese hoop skep, sonder die valse verwagtinge van kitsoplossings wat al soveel skade berokken het.

Dit is so dat ʼn sentralistiese regering soos die ANC nie mag na federale dele sal wil afstaan nie. Maar die staat verswak nou so vinnig dat federalisme deur privatisering tot stand kom, soos privaat hospitale, privaat veiligheid-en-leefstyldorpe en privaat universiteite.