Gaan demokrasie oorleef?

Pres. Zuma. Foto: Flickr/GovernmentZA

Een van die onderwerpe waaroor almal in die land praat, is pres. Jacob Zuma. Wat is sy magsposisie in die ANC en die regering tans? Hoe lyk sy toekoms? En wat hou dit alles in vir die demokrasie en die minderheidsgroepe in ons land?

Dis vrae met antwoorde waarvan geweldig veel afhang. Dit gaan om die vraag of die demokrasie gaan oorleef. Of minderheidsregte – veral taalregte – gerespekteer gaan word, en of dit, soos tans, steeds verder in ’n hoek gedruk gaan word.

Kom ons bekyk die saak van ’n kant af.

Ons kan dié ontleding bou op die fondament van die stelling dat die ANC-regering ná 1994, en veral sedert 1999, in byna elke denkbare opsig ’n klaaglike mislukking was.

Byna al die ervaring en kundigheid wat in 1994 vir die owerheid beskikbaar was, is sagkens of hardhandig by die venster uitgesmyt. In die plek daarvan is meestal nie-gekwalifiseerdes met bewese ervaring of integriteit aangestel. Inteendeel, die twee belangrikste vereistes vir aanstellings was die regte velkleur, en bewese ondersteuning van die regte faksie binne die regte party (met ander woorde, eers die Mbeki-faksie en toe die Zuma-faksie).

’n Tipiese voorbeeld hiervan – daar is talle meer – is die aanstelling van Dudu Myeni as direksievoorsitter van die Suid-Afrikaanse Lugdiens (SAL) baie kort ná Zuma se magsoorname in 2009. Haar agtergrond is dié van onderwyseres en hoof van ’n konsultasiefirma wat vet kontrakte by owerheidsinstansies losgeslaan het. Dit ondanks die feit dat sy oor haar kwalifikasies gelieg het. Polities – en andersins – staan sy baie naby aan Zuma, wat blykbaar haar grootste aanbeveling vir die pos is.

Dat Myeni die SAL in die grond in bestuur het, is welbekend. Die lugdiens is vir alle praktiese doeleindes bankrot, en sy toekoms is duister.

Vermenigvuldig dié voorbeeld duisend maal op nasionale skaal, en jy het ’n goeie ontleding van die ANC-landsbestuur, veral onder Zuma. En die mense wat die ergste daaronder ly, is die armes in die townships.

Weens Zuma se wanbestuur groei die ekonomie skaars, werkgeleenthede word nie noemenswaardig geskep nie, die werkloosheid en uitsigloosheid in die townships – en dus ook die woede en frustrasie – groei. Uit die SA Instituut vir Rassebetrekkinge se onlangse peiling blyk dat die swartes werkloosheid en armoede as die grootste probleme sien.

Hieruit vloei voort dat die helderste radikale huidige stem tans uit die geledere van die EFF opklink. Enersyds rig dié party sy visier op ’n maklike sondebok, die wittes; andersyds mobiliseer hy die woede teen Zuma.

Bowendien maak Zuma dit vir die EFF ook besonder maklik. Noem net die woorde Nkandla, Des van Rooyen en Gupta, en ’n mens hoef niks by te voeg nie.

Die punt is dat die eintlike gevaar vir die ANC uit verkiesingsoogpunt nie kom van regs, van die DA of die VF+ nie, maar van links, van die EFF. Voor in die pad lê ook nog die stigting van ’n linkse werkersparty, iets waaroor die ANC nie alte gerus moet wees nie.

Hoe beïnvloed dit Zuma se posisie? Die Grondwet bepaal dat hy nog drie jaar aan die roer van sake mag wees. Dan is hy uit. Wat beteken dat hy stadigaan in die rigting van flou makou begin beweeg.

Maar as ’n week in die politiek ’n lang tyd is, is drie jaar ’n ewigheid. Baie kan in dié tyd gebeur.

In die ANC hoor ’n mens nou al gedempte stemme, hoofsaaklik agter die skerms, dat daar oor ’n opvolger vir Zuma nagedink moet word.

Die wyse waarop Zuma sy eie verdedigers in die ANC summier in die koue laat staan het met sy erkenning dat hy insake Nkandla onwettig opgetree het, het sy posisie duidelik verswak. So ook die spektakel toe hy die bekwame finansminister Nhanhla Nene afgedank en met die onervare (maar lojale) Des van Rooyen vervang het – en toe binne drie dae weer die gerespekteerde Pravin Gordhan in Van Rooyen se plek moes aanstel.

Dit, saam met die wyse waarop hy gereeld sy onkunde oor allerlei sake ten toon stel en ondeurdagte uitsprake maak (“vroue kla te maklik oor seksisme”), ondergrawe sy eie magsposisie beduidend. Steeds meer begin dit tot invloedryke ANC-leiers deurdring dat Zuma hul party in werklikheid skaad.

Maar ’n mens moet een ding nooit vergeet nie. As Zuma die presidentskap prysgee, hetsy vroegtydig of aan die einde van sy termyn, wag ’n horde korrupsieklagte teen hom. En dan sal hy nie meer kan verwag dat die ANC outomaties sy rug dek nie; hy sal in groot mate op homself aangewese wees.

As staats- en regeringshoof is Zuma in staat om twee dinge ter verdediging van sy magsposisie te doen. Hy kan gunste en gawes uitdeel en só mense se steun koop; en hy kan staatsinstellings soos die Openbare Vervolgingsgesag, die Valke, die Polisie en die SABC as knuppels teen sy mededingers in die ANC gebruik.

Die aanslag wat die Openbare Vervolger en die Valke (lees: Zuma) tans teen Gordhan rig, moet teen dié agtergrond gesien word. Ná die Des van Rooyen-debakel staan Gordhan – wat te bekwaam en eerlik na Zuma se sin is – magspolities te sterk in die ANC; vandaar die aanslag teen hom.

Dié affêre is simptomaties van wat tot 2019 verwag moet word. Hoe nader dit aan Zuma se aftreedatum kom, hoe vuiler en venyniger gaan die geveg word. Zuma sal al die registers ooptrek om te voorkom dat hy vervolg word.

In dié proses kan baie gebeur. Dis moontlik dat die ANC skeur. Dis moontlik dat die Zuma-vleuel ’n ooreenkoms met Julius Malema en die EFF sluit. Dis moontlik dat daar ’n poging kom om die Grondwet só te verander dat Zuma president bly. Dis selfs nie ondenkbaar dat Zuma en sy kornuite ’n staatsgreep kan probeer pleeg nie.

Let wel, ek sê nie dié dinge gáán gebeur nie. Hulle kán beslis gebeur, en dis nodig dat Suid-Afrikaners daarop bedag moet wees.

As ek ’n leiersfiguur in die DA was, sou ek nou al – al was dit agter die skerms – voelers uitsteek na adj.pres. Cyril Ramaphosa en sekretaris-generaal Gwede Mantashe, wat tot op sekere hoogte die gesig van die “redelike” faksie in die ANC geword het. Om op kort termyn ’n geleentheidskoalisie op die been te kan bring as dit nodig word. Die VF+ en selfs die Solidariteitfamilie kan ook daaroor nadink.

Bowenal: Die demokrasie moet gered word.