Genuanseerde oordeel bring ʼn mens veel verder

Nigel Biggar. Foto: YouTube-skermskoot

Tot die afgelope naweek het die naam Nigel Biggar vir my niks gesê nie. Totdat ek ’n artikel van die Konserwatiewe Europese parlementslid Daniel Hannan in The Sunday Telegraph oor hom gelees het.

Dit het bekend en aktueel geklink, want jy kan sy situasie byna net so op dié in Suid-Afrika oorplant.

Biggar is ’n hoogleraar in morele en pastorale teologie in Oxford. Hy het onlangs ’n meningsartikel in die Londense Times oor die erfenis van die Britse Ryk geskryf wat alle politiek korrekte akademici in Brittanje witwarm van woede gehad het.

Biggar se boodskap was dat die Britse samelewing die erfenis van die Britse Ryk met meer ewewigtigheid moet beskou, pleks daarvan om dit bloot met skaamte te onthou. Hy het erken dat wreedhede onder Britse heerskappy plaasgevind het, maar ook gesê dat dit orde en reg verskaf het tot voordeel van die betrokke gebiede en die inwoners, iets wat “morele legitimiteit” aan die Britse oorheersing gegee het.

Hy het byvoorbeeld die Britte se massamoord van 1919 op Indiese nasionaliste in die stad Amritsar gekontrasteer met die feit dat die Britse vloot gehelp het om die internasionale slawehandel uit te roei. Die geskiedenis van die Britse Ryk is “moreel gemeng”; dus kan “skaamte deur trots getemper word”.

Vir ’n groep kollegas en ’n studente-organisasie was dit een te veel.

Die studente-organisasie, Common Ground Oxford, het sy siening as “holruggeryde en uit die duim gesuigde onsin” bestempel. Hy sou volgens die organisasie “bevooroordeeld” (“bigoted”) en “rassisties” wees.

Meer as 50 kollegas het ’n skerp aanval op hom só afgesluit: “Ons het nooit geglo dat dit voldoende is om imperialisme eenvoudig as ‘sleg’ te verdoem nie. Ons glo ook nie dat dit gerehabiliteer kan of moet word omdat ’n deel daarvan ‘goed’ was nie.”

In sy ontleding van die polemiek in The Sunday Telegraph het Hannan geskryf: “Waar hulle eens ’n nuttige korrektief gebring het op die onkritiese patriotisme wat die ryk in vorige geslagte geïnspireer het, het hulle nou net so bevooroordeeld geword as die jingo’s wat hulle veroordeel. Net soos apologete net die positiewe gesien het – die regstaat, die verspreiding van moderne geneesmiddels, die ondergang van Hitler – sien vandag se linkses net die wandade.”

Iets soortgelyks het sowat 20 jaar gelede gebeur toe die Franse historikus Stéphane Courtois in ’n opspraakwekkende boek die misdade van die kommunisme moreel gelyk gestel het met dié van die Nazi’s: “Die hongerdood van ’n Oekraïense Koelakkekind wat willens en wetens uitgehonger is deur die Stalinistiese regime, ‘weeg op’ teen die hongerdood van ’n Joodse kind in die ghetto van Warschau wat uitgehonger is deur die Nazi-regime.”

Laat ek duidelik wees: Persoonlik kan ek emosioneel min waardering vir die Britse Ryk toon. Die Britse imperialisme was verantwoordelik vir wandade teenoor my eie volk, die Afrikaners, asook teenoor swart mense en die Khoisan.

Maar as akademikus, as historikus, moet ek daardie emosionele gevoelens sover moontlik op die agtergrond probeer skuif. Anders word my analise deel van ’n politieke twisgesprek en daardeur bevlek.

Die vermaarde Franse historikus Marc Bloch, wat in 1944 deur die Nazi’s vermoor is, skryf dat die historikus – en dit geld eintlik alle akademici – moet wegbly van morele veroordelings. “Wanneer die passie van die verlede versmelt met die vooroordele van die hede, word die menslike werklikheid gereduseer tot ’n swart-wit foto…. Uiteindelik is ’n enkele woord, ‘begrip’, die baken vir ons studie.”

En die Afrikaanse historikus GD Scholtz het geskryf: “’n Historikus wat die prooi van sy eie subjektiewe gevoelens is wanneer hy die pen opneem, is geen ware historikus in die ware sin van die woord nie…. Juis een van die vernaamste toetse vir die grootheid van ’n historikus, is die wyse waarop hy bereid is om ’n waarheid wat miskien vir sy eie gevoelens en opvattings onaangenaam mag wees, na vore te bring en dit in die regte perspektief te stel.”

In die vroeë jare van dié eeu, toe die openbare polemiek oor die Waarheids-en-versoeningskommissie (WVK) se eensydige benadering op sy hoogtepunt was, het ek die Duitse historikus Martin Broszat se pleidooi dat die Nazi-era “gehistoriseer” moet word, op apartheid toegepas. Broszat se standpunt was dat die Nazi-wreedhede nie ontken of gerelativeer moet word nie, maar dat die tyd ná etlike dekades aangebreek het dat dit aan die normale akademiese vereistes van afstandelikheid en ʼn strewe na objektiwiteit onderwerp moet word.

Broszat is indertyd skerp deur sekere kollegas aangeval. En ek self is in die openbaar deur senior politiek korrekte kollegas verneder, mense wat indertyd maar alte gretig was om in die nuwe bewindhebbers se goeie boekies te kom (nie dat dit hulle gehelp het nie).

Ek kan my voorstel dat ʼn teoloog, wie se werk dit immers is om morele oordele te vel en verskynsels aan Bybelse voorskrifte te meet, onderwerpe soos die Britse Ryk, apartheid en Nazisme uit ʼn morele oogpunt benader. Maar ʼn historikus kan dit nie doen nie – nie betreffende die Britse Ryk, die nasionaal-sosialisme, die kommunisme of apartheid nie.

Dan bekyk jy die verlede deur die bril van die hede, en dit lei jou tot skeefgetrekte gevolgtrekkings.

’n Voorbeeld is die wyse waarop Afrikaner-denkers soos Bram Fischer en Beyers Naudé, maar ook Piet Cillié en Schalk Pienaar beoordeel word. As jou oordeel slegs deur ’n morele veroordeling van apartheid beïnvloed word, gaan jy Fischer en Naudé ophemel en Cillié en Pienaar verguis.

Maar as jy die verlede as outonoom benader en dit nie deur die steeds veranderende bril van die hede bekyk nie, sal jy sake anders sien.

Fischer wou apartheid vervang met ’n Leninistiese eenparty-diktatuur; Naudé het geen probleem gehad om met sulke kommuniste saam te werk nie. Maar albei het wel daarvoor gesorg dat die swart verset teen apartheid nie destyds volledig tot swart rassisme verword nie.

Cillié en Pienaar was in sekere sin slegs “halwe” dissidente, want hulle het albei binne die Afrikaner-nasionalistiese kraal gewerk. Maar omdat hulle binne hoorafstand van hul eie mense gebly het, was hul invloed om die Afrikaners van rassisme los te week, vele male groter.

Dié genuanseerde oordeel, reken ek, is baie waardevoller as sommige kollegas se skietery van die heup af.

Probéér dus volledig en objektief te wees, en bly weg van maklike en goedkoop morele oordele. Hannan het ’n punt.