Hoe die gety teen die Koerde gedraai het

Onafhanklikheid het ‘n oomblik vir Koerdistan gewink. Foto: Safin Hamed/Thekurdishproject.org

Verlede jaar het dit gelyk asof die Koerde, ʼn minderheidsvolk in Irak, Turkye, Iran en Sirië, op hulle toppunt is: hulle was ʼn wesenlike faktor wat gehelp het om die Islamitiese Staat (IS) te verslaan, in ʼn bondgenootskap met die Irakese weermag, die VSA en ander buitelandse magte.

In Juliemaand is die Noord-Irakese stad Mosoel, die grootste stad onder IS-beheer bevry, waarby die Koerdiese Pesj Merga milisie ook ʼn groot aandeel gehad het. Daarna het die regering van Massoud Barzani, wat die Koerdiese outonome streek in die noorde van Irak beheer, ʼn referendum oor Koerdiese onafhanklikheid aangekondig, wat in Septembermaand plaasgevind het. Die referendum is deur die Irakese regering as onwettig bestempel, maar die deelname was hoog en daar was oorweldigende steun vir ʼn onafhanklike Koerdistan.

Die Koerde het aanvaar dat die internasionale gemeenskap, veral die VSA wie se bondgenote die Koerde is, hulle sal steun in hulle strewe na onafhanklikheid, en dat die Irakese regering dit by verbale weerstand teen afskeiding sal laat bly en nie ʼn militêre konfrontasie met die Koerde sou waag nie.

Sake het toe egter anders verloop: daar was internasionaal geen steun vir ʼn afskeiding van die Koerdiese streek van Irak nie, en die Irakese weermag het spoedig opgetree en die Koerdiese magte uit die besette gebiede buite die outonome streek, waar meeste van Irak se olie is, verdryf. Koerdiese magte, wat in die stryd teen IS dapper vegters was, het bykans geen weerstand gebied nie, omdat hulle nou verdeeld en moeg was vir veg.

Die rede hoekom dinge so verkeerd geloop het, is ook die Koerde se eie toedoen: die Koerdiese outonome streek het homself, te midde van ʼn brutale IS en ʼn swak Irak, as model van stabiliteit, demokrasie, werkende administrasie en skoon regering bemark en gehoop dat die VSA hulle daarom sal steun as ʼn soort pro-Westerse baken van hoop.

Ongelukkig het dit nie met die werklikheid gestrook nie: die Koerdiese regering van Barzani en sy Demokratiese Party van Koerdistan (DPK) en sy meelopers het hul posisies tot selfverryking misbruik, wat die bevolking woedend gemaak het. Wapens wat deur die VSA aan die Koerde verskaf is om teen die IS te veg, is in talle gevalle ook gebruik om faksiegevegte binne die Koerdiese gebied te beslis. Die Koerde is verdeel tussen die Demokratiese Party van Koerdistan (DPK) met sy leier Massoud Barzani, en die Patriotiese Unie van Koerdistan (PUK) met sy leier Dsjalal Talabani.

Eersgenoemde het sy posisie as regering misbruik om die PUK te probeer uitknikker. Barzani se termyn as president het ook lankal verval, maar hy het met allerhande truuks aangehou om te regeer. Die militêre neerlaag teen die Irakese weermag het hom egter gedwing om te bedank. Die PUK het die referendum net halfhartig ondersteun, want dit is gesien as ʼn poging van Barzani om op ʼn golf van steun aan te hou regeer. In praktyk is die outonome streek territoriaal verdeel tussen die twee partye, wat geen goeie voorwaarde vir die bou van ʼn onafhanklike staat is nie. Deur die verlies van die olievelde rondom Kirkoek buite die outonome sone sal Koerdistan ook nie ekonomies onafhanklik kan wees nie.

In Sirië het die Koerdiese milisie YPG in hulle stryd teen IS ʼn groot bevryde gebied geskep, maar die probleem is dat hulle geen politieke erkenning vir die gebied het nie. IS is grootliks verslaan en die Koerde het daarom ook hulle nuttigheid verloor en die Siriese regering, gesteun deur Rusland en Iran, vestig weer sy mag. Turkye is ook vyandig teenoor die Koerde weens bande met die rebellebeweging PKK. Tans is Turkye besig met ʼn militêre offensief teen die Koerdiese provinsie Afrin in Noord-Sirië en niemand maak daarteen beswaar nie. Amptelik is dit om Turkye se veiligheid deur ʼn bufferstrook te verseker, in werklikheid gaan dit daaroor om die geslote Koerdiese grondgebied op te breek sodat daar geen de facto staat kan ontstaan nie.

Behalwe vir verkeerde skuiwe, onbetroubare bondgenote en interne verdeeldheid (klink dit nie baie bekend vir Afrikaners nie?) is die stryd vir ʼn onafhanklike Koerdistan ook nie iets wat alle Koerde inspireer nie. Die steun daarvoor hang gewoonlik af van hoe sterk of swak die voorstanders daarvan is. Die organisasie wat die mees uitgesproke vir ʼn staat Koerdistan veg, die PKK, is kommunisties, iets wat talle Koerde wat godsdienstig en konserwatief is, afsit en wat hulle ook internasionaal ongewild maak. Alhoewel die Koerde ʼn groot volk is met om en by 40 miljoen mense, is hulle in stamme verdeel en is die lojaliteit aan die stam dikwels groter as aan die nasionalistiese idee. Die Koerde het ook geen historiese voorbeeld van staatlike onafhanklikheid nie en die gebiede waar hulle woon oorvleuel met die van ander volke en state.