Hoe lyk jou ware identiteit?

Foto: EFF/Twitter

’n Onrusbarende tendens in die teenswoordige wêreld is die mate waarin kiesersteun vir populistiese partye groei. Dit wissel van die regse populisme in Amerika, Rusland, Pole en Hongarye tot die linkse populisme in Griekeland, Spanje, Venezuela en Suid-Afrika.

’n Mens kan dik boekwerke hieraan wy. Maar minstens ’n deel van die oorsaak moet gesoek word in die eensydige benadering van die drie groot oorkoepelende ideologieë wat ons wêreld oorheers, te wete die sosialisme, die liberalisme en die nasionalisme.

Laat dit duidelik gestel word: Níks in die lewe is ooit pikswart teen spierwit nie. Dit gaan eerder om verskillende skakerings van grys.

Al drie ideologieë het waarheidsmomente. Die gemeenskaplike fout is dat al drie op die volledige waarheid aanspraak maak.

Die waarheidsmoment van die sosialisme is dat sommige mense ryk en magtig word op die rug van armes en magteloses. Die diagnose wat Karl Marx vir sy tyd oor die destydse samelewing gestel het, was korrek. Dit was dat dié wat het, diegene wat nié het nie, uitbuit en keer dat die ongelyke magsverhoudinge fundamenteel verander.

Die vryheid van onwetendheid en armoede waartoe Marx en sy volgelinge die vertraptes van die aarde gemobiliseer het, verklaar die enorme steun wat die sosialisme by tientalle miljoene gekry het.

Die probleem met die sosialisme is dat hy die wêreld en die geskiedenis volgens onbuigsame natuurwette verklaar. Van ’n oortuiging dat die sosialisme die volle waarheid het, is dit maar ’n klein stappie na die wete dat niémand anders dit het nie en dat alle ander antwoorde verbied moet word.

Dit het gelei tot die diktature van die Sowjetunie, China en die lande agter die Ystergordyn. Dit het wel minder ongelykheid tot gevolg gehad, maar ook dramaties minder vryheid.

Die teenpool van die sosialisme is die liberalisme. Die uitgangspunt daarvan is die individu. Die waarheidsmoment van die liberalisme is dat elke mens sekere onvervreembare regte teenoor die staat en mekaar het waaraan nie getorring mag word nie.

Die demokrasie en die regstaat is ’n regstreekse uitvloeisel hiervan. Dit is die demokrasie en die regstaat wat die waarborg is teen owerheidswillekeur en sake soos vryheid van spraak verseker.

Die probleem met die liberalisme is dat hy die individu verabsoluteer. Die klassieke liberalisme hang ook ten nouste saam met die kapitalisme, wat enersyds ekonomiese vryheid verskans, maar wat sonder beperking uitbuiting van die swakke deur die magtige aanmoedig.

Ook heg die liberalisme geen (of te min) waarde aan iets soos kollektiewe identiteit nie. Volgens die klassieke liberalisme is dit byvoorbeeld irrelevant dat ek ’n Afrikaner is; my identiteit as méns is die enigste wat belangrik is.

Ofskoon, dis ’n enigsins ongenuanseerde stelling: Die tradisionele Engelse liberalisme het, weliswaar onuitgesproke en onbewus, die Engelse etniese identiteit outomaties as die hoogste goed ervaar.

Vandaar dat die Engelse liberalisme so intens met die Britse imperialisme in verskeie wêrelddele saamgehang het. Dit sien jy ook vandag nog in Amerika (uiteraard in ’n Amerikaanse gewaad) by sowel Liberaliste as konserwatiewes.

Die derde ideologie, nasionalisme, het ook ’n waarheidsmoment in die sin dat hy die verskille erken tussen groepe wat hulself etnies definieer. Dit beteken dat die bestaan van – sê maar – die Nederlandse en die Duitse volk ’n politieke feit van betekenis is.

Dit is waarom die instroom van soveel moeilik absorbeerbare immigrante uit die Derde Wêreld na Europa en Amerika weerstand oproep. Die Europeërs en Amerikaners kry die gevoel dat die immigrante hulle onderploeg.

Die objektiewe syfers wys dat die vrees swaar oordrewe is. Maar dit sou ’n fout wees om die bestáán van die vrees te ontken of selfs te geringskat.

Die probleem met nasionalisme is dat Nasionaliste jou etniese identiteit dikwels tot énigste relevante faktor verhef. Dat daar op ander neergekyk en hul menswees ontken word.

Dis byvoorbeeld wat in Nazi-Duitsland gebeur het. Adolf Hitler het gemeen hy het die formule om die geskiedenis te verstaan, ontdek: Volke bots teen en worstel met mekaar. Die een wen en oorleef; die ander verloor, gaan onder en verdwyn uit die geskiedenis.

En aangesien die Germaanse ras biologies meerderwaardig is, sál hy oorleef en het die ander geen bestaansreg nie. Dus mag hulle maar letterlik uitgeroei word.

Hitler se ideologie was ’n uiterste geval. Dit sou verkeerd wees om álle Nasionaliste aan hom te meet.

Tog moet Nasionaliste versigtig wees om hul ideologie te verabsoluteer. Dit geld ook vir die Sosialiste en Liberaliste.

Ál drie ideologieë het onmiskenbare waarheidsmomente. Al drie kan – en is – geperverteer en het tot enorme ellende gelei. Dít is waarom die populiste opgang maak, omdat mense die gevoel kry dat hulle ekonomies uitsak, dat hul regte vertrap word en dat hulle deur vreemdelinge oorstroom word.

Daar is ’n alternatief wat die waarheidsmomente van sowel die sosialisme as die liberalisme en die nasionalisme kan kombineer terwyl die uitwasse vermy word. In Europa word dit die Christen-demokrasie genoem.

Daar is verskeie partye wat die begrip Christen-demokraties in hul naam opgeneem het. Dikwels is dit maar ’n gebaar sonder enige werklike inhoud, maar af en toe kry jy ’n party vir wie dit erns is.

Tog is daar in die Christelike geloof genoeg elemente waarop gebou kan word.

So is die individu in die Christelike geloof, byvoorbeeld, van onskatbare waarde. Die geloof leer immers dat Christus vir elke enkele mens, hoe onwaardig ook al, gekruisig is.

Dit sluit aan by die liberalisme en onvervreembare politieke regte.

Maar die geloof leer ook dat die sterke die swakke – die spreekwoordelike weduwees en wese – nie mag verdruk nie. Dat die samelewing se maatskaplik-ekonomiese samestelling nie mag neerkom op ’n klein, magtige groepie wat ’n groot, magtelose groep ekonomies uitbuit nie.

Dit sluit aan by die sosialisme en sosio-ekonomiese regte.

Ten slotte leer die geloof dat die bestáán van Jood en Griek, van Romein en Pers, as ’n neutrale gegewe aanvaar word. Daar is niks mee verkeerd as Paulus trots op sy Joodse identiteit is nie.

Dit sluit aan by die nasionalisme. Solank daardie aspek van jou identiteit nie vir jou belangriker as jou identiteit as gelowige en as méns word nie.

Dit beteken nie dat die Bybel ’n moderne grondwet is nie, bloot dat dit belangrike riglyne verskaf hoe mense met mekaar moet omgaan.

In elk geval, met só ’n holistiese, inklusiewe benadering sal populiste, waar ook al, geen vastrapplek kry nie.