Is die Kaap Hollands, Afrikaans of Kaaps?

Argieffoto.

Verlede Saterdag het Die Burger die volledige toespraak geplaas wat Jeremy Veary onlangs voor die konvokasie van die Universiteit Stellenbosch gelewer het. Veary is ’n oudlid van die ANC se MK, gewese polisie-offisier (hy het dit tot generaal-majoor gebring) en skrywer van sy outobiografie, Jeremy vannie Elsies.

As ek Veary se boodskap reg verstaan, pleit hy vir die erkenning van Kaaps as volwaardige variëteit van Afrikaans. Dis nie vir my duidelik of hy dit náás Standaardafrikaans soek en of hy dit in die plék van die standaardvorm wil hê nie.

Dat hy ’n hekel aan die standaardvorm het, blyk duidelik uit dié woorde:

“Ai, hoe verpes ek daardie deftige Mercedes- of Fakulteits- of Burokratiese of Germaanserige Aferikaans met sy korsette en Tanglippe en Akkedemies en Hoofkantore! Gee my die lekker bokkem-en-biltong bruin taal, proletêr en mens!”

Veary is nie die eerste wat Kaaps van ’n patois tot ’n volwaardige taal wil verhef nie. Voor hom het iemand soos dr. Michael le Cordeur dit ook al gedoen, terwyl dr. Gerda Odendaal in 2014 selfs gepleit het dat Afrikaans “herstandaardiseer” moet word omdat die standaardvorm “diskriminerend” sou wees.

Nou ja, dis maklik om as wit Afrikaner wat met die standaardvorm grootgeword het, kwaad te word en emosioneel te reageer. Dit bring jou nêrens nie. Kom ons benader die saak kalm en logies.

Dis natuurlik volkome waar dat ons Afrikaners baie lank die aandeel van die bruin mense in die oorspronklike skepping van Afrikaans óf aktief ontken óf verswyg het. Dit was verkeerd.

Iemand soos wyle Achmat Davids het op grond hiervan ’n standpunt verkondig wat eintlik daarop neergekom het dat die bruines die alleenskeppers van Afrikaans was, en dat die Afrikaners die taal gesteel het. Ek het die standpunt ook by sommige ander bruin intellektuele teengekom.

Dis die ander uiterste, ewe verkeerd as die ontkenning van bruines se aandeel. Afrikaans is in sy vroeë jare deur sowel wit as bruin geskep in ’n samelewing waar die grense behoorlik vaag was.

Sedert ek my meer as ’n dekade (agter die liefde aan) in die Lae Lande gevestig het, luister ek na hoe mense praat. Wat my veral interesseer, is dialekte wat in mindere of meerdere mate van Standaardnederlands afwyk.

Dit val my op dat die dialekte wat veral in die kusgebiede gepraat word, op baie dieselfde manier van die standaardvorm afwyk as Afrikaans. Byvoorbeeld: Skoen pleks van “schoen”; zeun pleks van “zoon”; perd pleks van “paard”; die dubbele ontkenning in die Vlaamse kusgebiede; noem maar op – daar is talle voorbeelde.

Die verwyt van Odendaal en ander is dat die standaardisering van Afrikaans in die 20ste eeu gepaard gegaan het met ’n “oordrewe” staatmaak op Nederlands. Sy wys byvoorbeeld daarop dat die tipies Transvaalse gebruik van woorde soos doet, slaat, gaat vervang is met die Nederlandse “doen, slaan, gaan”.

Daarby ignoreer sy egter dat doet, slaat, gaat tipies Nederlandse vorms is – die derde persoon enkelvoud van die werkwoord.

Dis vir my duidelik dat die mense wat so teen Standaardafrikaans agiteer en die geskiedenis van die taal wil herskryf, geen studie van Nederlands in al sy variëteite gemaak het nie. Die belangrikste wortels van Afrikaans – ook Kaaps – lê in die Nederlandse dialekte.

Dit bring my by die volgende punt.

Niemand kan in beginsel beswaar hê dat Kaaps tot ’n volwaardige taal ontwikkel word wat op eie bene staan nie (solank dit lángs Standaardafrikaans staan en dit nie verdring nie). Maar is dit moontlik?

Enigiemand wat iets weet van die geskiedenis van ons taal (gaan lees maar Jaap Steyn se seminale ‘Ons gaan ’n taal maak’ – Afrikaans sedert die Patriot-jare), sal begryp dat dit geslagte se sweet en trane en ’n ongelooflike intellektuele belegging geverg het om Afrikaans van ’n kombuistaal tot ’n literêre, akademiese, wetenskap- en handelstaal te ontwikkel. Wie verder weet hoeveel minagting daardie belegging onder ons Engelssprekende landgenote uitgelok het, sal begryp dat ’n mens nie dieselfde fout teenoor die bruin mense se houding oor Kaaps moet maak nie.

Ons het, sy dit met moeite, daarin geslaag om Afrikaans te ontwikkel en die Engelse verkeerd te bewys. Die vraag is nou: Het die bruin mense die nodige intellektuele voorraad om dit met Kaaps te doen?

Geen wit Afrikaner is geregtig om ’n antwoord uit die hoogte daarop te gee nie; slegs die bruin mense kan dit doen deur dit te probeer. En waar hulle dit probeer, kan ons ons eie ervaring met hulle deel.

Die antwoord sal uiteindelik lê in die sukses, al dan nie, van hul pogings.

Intussen is dit verkeerd om teen die standaardvorm van ons taal te kere te gaan. Elke taal het ’n standaardvorm wat weens uiteenlopende historiese omstandighede ontwikkel het.

Hoogduits en Standaardnederlands was albei die gevolg van Bybelvertalings – Duits van Martin Luther se vertaling en Nederlands van die Statebybel.

Luther het die dialek gebruik wat gangbaar was in die omgewing van die Saksiese stad Meissen, wat mettertyd die standaardvorm van die hele Duitssprekende gebied (Duitsland, Oostenryk, die grootste deel van Switserland) geword het.

Wat die Statebybel betref, die Sinode van Dordrecht (1618) het bepaal dat geen enkele dialek by die vertaling die botoon mog voer nie. Dié Bybel is vertaal deur twee Oos-Vlaminge, twee Friese, ’n boorling van Zeeland en een van Holland.

Hulle het koppe bymekaar gesit en telkens ’n kompromis tussen die verskillende vorms gesoek. Waarby ’n mens moet voeg dat die dialekte van die provinsie Holland, polities en ekonomies die oorheersende streek, tog dikwels die botoon gevoer het.

Soortgelyke geskiedenisse kan ook vertel word van Frans, Italiaans, Spaans, ensovoorts.

Die punt is dat elke taal ter wêreld ’n standaardvorm het wat deur almal verstaan word. Standaardafrikaans het ontwikkel uit die taal wat in die 18de en vroeë 19de eeu aan die Oosgrens gepraat en in die Groot trek na die Noorde geneem is. Aangesien Transvaal nou eenmaal polities en ekonomies die belangrikste streek in Suid-Afrika geword het, het dít die grondslag vir die ontwikkeling van Standaardafrikaans in die 20ste eeu geword.

Ja, die mense wat die taal help standaardiseer het, het doelbewus na Nederlands teruggegryp. Dit lyk of Veary, Odendaal en ander dit as ’n misdaad sien.

Hoe ook al, Standaardafrikaans bestaan nou eenmaal en het ’n nuttige funksie. As die bruin mense daarin slaag om Kaaps tot dieselfde vlak te ontwikkel – uitstekend. Maar los Standaardafrikaans uit!