Is rampokkerstaat ons voorland?

Dr. Leopold Scholtz. Foto: Reint Dykema.

Met dié dat talle politieke kenners meen die ANC kan sy volstrekte meerderheid in die volgende algemene verkiesing van 2019 kwytraak, moet ’n mens ernstig kyk na die moontlikheid dat die party deur bedrog en intimidasie aan die mag probeer vasklou. Die voorbeeld is immers daar net noord van die Limpopo in Zimbabwe.

Daar kan aanvaar word dat daar in hierdie dae ook in ANC-geledere gekyk word na nóg twee voorbeelde, te wete Turkye en Venezuela. In albei lande is partye aan die bewind met wie die ANC broederlike betrekkinge onderhou.

In Turkye het pres. Tayyip Reçep Erdogan laas Sondag ’n referendum laat hou waarin die kiesers hulle oor 18 grondwetwysigings kon uitspreek. Die wysigings kom neer op ’n drastiese uitbreiding van sy mag: Die ampte van president en premier word verenig. Hy mag as uitvoerende president tot 2034 aan die bewind bly. Hy kan regters en staatsaanklaers (met inbegrip van die konstitusionele hof) aanstel en afdank, en parlementêre wette veto.

Terselfdertyd word die parlement se bevoegdhede beperk: Parlementslede mag geen vrae meer aan die president stel nie, hul vermoë om wetgewing in te dien, word beperk, ensovoorts.

Luidens berigte was die uitslag van die referendum nogal ’n skok vir Erdogan. Die ja-kamp het gewen met 51,5% teenoor 48,5%. Die groot stede, Istanboel, Ankara en Izmir, het massaal nee gestem.

Erdogan het ’n veel groter oorwinning verwag, eenvoudig omdat hy dit vir sy teenstanders byna onmoontlik gemaak het om ’n nee-veldtog te voer. In Julie verlede jaar het elemente in die weermag die fout gemaak om ’n mislukte militêre staatsgreep te waag, wat Erdogan die ekskuus gegee het om as ’t ware sy eie staatsgreep uit te voer.

Hy het die noodtoestand afgekondig, duisende egte en vermeende politieke teenstanders – offisiere, regters, aanklaers, polisiebeamptes, staatsamptenare, joernaliste, selfs opposisie-parlementslede – in hegtenis laat neem.

Kritiese media is gesluit of met geweld deur die Erdogan-kamp oorgeneem. Elke drie maande is die noodtoestand verleng.

Dis in dié noodtoestand dat die referendum plaasgevind het. ’n Naelskraap-oorwinning van 51,5% – en dit terwyl die opposisie ook beweer daar is met die tellery geknoei – sê iets.

Neem verder in ag dat die groot stede juis tradisioneel Erdogan se magsbasis is. Nadat hy in 1992 burgemeester van Istanboel geword het, het hy nog nooit ’n verkiesing in dié stad verloor nie, en nou het die stad se inwoners hom in meerderheid verwerp.

Erdogan het ’n tipies populistiese veldtog gevoer deur die Turke tot ’n nasionalistiese raserny te probeer opsweep. Die land word geteister deur allerlei dodelike bedreigings, en nét hy kan Turkye red, was sy boodskap.

Meer nog, hy het die nasionalistiese kaart met oorgawe gespeel. Maak Turkye weer groot, het hy – sonder apologie aan pres. Donald Trump van Amerika – geroep, en onophoudelik verwys na die Turkse sultanaat se beweerde glorieryke verlede.

Dit kan vergelyk word met wat die eerste rykskanselier van die verenigde Duitsland, Otto von Bismarck, destyds met die Duitsers gedoen het: Bismarck het die begeerte na meer individuele vryheid en demokrasie by baie bevredig met nasionalisme. Dis essensieel wat Erdogan hier probeer doen het.

Die ander voorbeeld is Venezuela, waar wyle pres. Hugo Chávez sy land in ’n populistiese afgrond gestort het. (Onder dié wat die charismatiese Chávez vereer, is twee bekende Suid-Afrikaners – pres. Jacob Zuma en EFF-leier Julius Malema.)

Chávez het by sy verkiesing in 1998 egte wantoestande – korrupsie en magsmisbruik by die politieke elite, skrynende armoede te midde van obsene rykdom – met sosialistiese metodes aangepak. Hy het duisende ondernemings genasionaliseer en geld soos confetti onder die armes uitgedeel.

Op kort termyn het dit hom baie gewild gemaak. Maar dié benadering het berus op die strome geld wat olie laat instroom het – teen ’n olieprys van $100 per vat kan jy nogal baie doen.

Maar die olieprys het tot $40 per vat in duie gestort. Chávez het kanker gekry en is oorlede en het dit aan sy oninspirerende opvolger, Nicolás Maduro, oorgelaat om die kastaiings uit die vuur te krap.

Maduro het ’n haas diktatoriale stelsel van Chávez geërf wat hom ongekende mag gegee het. Maar die land het steeds vinniger in ’n ekonomiese gat afgestort, en kort voor lank het die ekonomiese groeikoers tot -10% gedaal, terwyl die inflasiekoers tot 475% (die IMF meen dit kan vanjaar tot meer as 1 600% styg) en die werkloosheidskoers tot 17% (die regering beweer dis net 7%) toegeneem het.

Die gevolg is leë winkelrakke, honger, ellende en groeiende politieke ontevredenheid. In Desember 2015 het die kiesers Maduro se sosialiste gestraf deur hul parlementêre meerderheid aan die opposisie te gee, maar deur die diktatoriale Chávez-grondwet kon die president aanbly.

Bowendien het die grondwetlike hof, ongetwyfeld op Maduro se aanstigting, die parlement onlangs van sy magte gestroop. Dit het ewenwel op soveel weerstand in die burgerlike samelewing gestuit dat die regters hul dekreet ná ’n paar dae haastig moes herroep.

Die gemene deler in sowel Turkye as Venezuela (en Zimbabwe) is die verskynsel dat nasionalistiese populiste geneig is om die demokrasie nekom te draai, hul eie mag te oorskat en hul land dan haas onherstelbare skade te berokken. (Elemente hiervan sien ’n mens ook by pres. Donald Trump van Amerika, met twee verskille: Die demokrasie daar is te sterk gevestig, en dit het die laaste week of twee gelyk of Trump begin leer hoe om met die beperkings van die Amerikaanse stelsel saam te leef.)

Nou het Suid-Afrika nog verreweg nie so diep gedaal soos Turkye en Venezuela nie. Die Grondwet (selfs mét sy onbetwisbare gebreke) fungeer tot dusver taamlik goed as skans tussen die regstaat en die ANC se magswellus, en die burgerlike samelewing is sterk en goed georganiseer. Zuma en die ANC het al agtergekom dis nie ’n kwessie van eenvoudig doen wat jy wil nie.

Zuma se metode is dié van ’n sluipende staatsgreep. Die Zuptafisering van die land tot ’n rampokkerstaat wat deur die ANC en die families Zuma en Gupta regeer word, is ’n proses wat stil-stil by die agterdeur ingesmokkel word.

Die uitwerking gaan egter dieselfde wees as in Turkye en Venezuela: politieke, maatskaplike en ekonomiese rampspoed.

Dit mág nie slaag nie. Dis ons almal se plig om hande te vat om dit hok te slaan. Die groot toets lê voor in 2019.