Israel word 70 jaar oud

Israelies kyk na ʼn lugskou in Tel Aviv om dié land se onafhanklikheidsdag in 2016 te vier. Die staat het in 1948 tot stand gekom. Foto: wire.africannewsagency.com/AP Photo/Dan Balilty

Deel 1: die aanloop tot en met onafhanklikheid

Die staat Israel vier vanjaar sy 70ste bestaansjaar. Die onafhanklikheidsverklaring was op 14 Mei 1948, in die tyd ná die Tweede Wêreldoorlog waar meeste gebiede onder Europese beheer na onafhanklikheid gestrewe het. Indië en Pakistan, byvoorbeeld, het net ’n jaar vroeër onafhanklik geword. Israel het egter ’n heel ander ontstaansgeskiedenis. Dit is ’n staat wat spesifiek geskep is, grootliks uit die niet, om die tuiste vir die Jode – ’n geloofsgroep eerder as ’n volk – te wees. Die Jode was (en is nog steeds) oor die wêreld versprei, in meeste gevalle as ongewilde en dikwels onderdrukte minderheid, ’n toestand wat sedert antieke tye voortduur. Met Israel het hulle egter vir die eerste keer in ’n baie lang tyd hul eie tuisland gekry.

Theodor Herzl, ’n Joodse skrywer en uitgewer wat in die destydse Oostenryk-Hongarye gewoon het, het reeds in die laat 19de eeu die rigtinggewende boek Der Judenstaat geskryf, onder die indruk van die anti-Joodse gevoelens van daardie tyd. Sy kerngedagte was dat die Jode moet konsentreer en hul eie staat in hul oorspronklike heimat, Palestina, moet hê. Die gedagte, wat Sionisme genoem is, is deur hom en sy medestryders deur publikasies en vergaderings gepropageer. Op die eerste Sioniste-kongres van Basel (waarop nog ander sou volg) in 1897 is die Zionistiese Wêreldorganisasie gestig met die doel om die ideaal in die praktyk uit te voer. Steunwerwing by politieke leiers vir die beskikbaarstelling van ’n gebied en die insameling van geld om grond aan te koop, was deel van die aktiwiteite. Die suksesse was nog beskeie, ook weens die politieke omstandighede: dit was die era van imperialisme en van die groot ryke. Palestina was onder beheer van die Turks-gedomineerde en hoofsaaklik Moslem Osmaanse Ryk wat geen simpatie met die Jode gehad het nie. Alternatiewe gebiede, soos in Uganda, wat Groot-Brittanje aangebied het, is nie as aanvaarbaar gesien nie. Herzl is in 1904 oorlede, maar sy idee en organisasie het voortgeleef en gegroei.

Die Eerste Wêreldoorlog (1914-1918) het die politieke toneel gunstig vir die Sioniste verander. Die Osmaanse Ryk was een van die verloorders en Brittanje het die mandaat oor Palestina gekry. Met die idee om Jode vir Brittanje gunstig te stem, het die Britse minister van buitelandse sake, Sir Arthur Balfour, reeds in 1917 (toe die militêre oorwinning oor die Osmaanse Ryk binne bereik was) met die Balfour-verklaring die groen lig vir die vestiging van Jode in Palestina gegee. Daar was reeds enkele Jode in Palestina gevestig, maar ná die totstandkoming van die Britse mandaat het die immigrasie versnel.

Soos in enige gebied waar mense van verskildende geloof, afkoms, kultuur en mentaliteit op mekaar tref, veral as dit in groot getalle is, kon konflik nie uitbly nie en is Joodse nedersettings gereeld aangeval en moes hulle die selfverdedigingsorganisasie Haganah in die lewe roep. Dit is ’n oneindige debat oor wie reg en wie verkeerd was en wie eerste waar was (dink maar net aan Suid-Afrika), veral met die oog op grondbesit. Die gebied was yl bevolk en ná die Eerste Wêreldoorlog het talle Palestyne uit ander dele na die huidige Israel geïmmigreer. Net soos in die geval van Suid-Afrika is dit ’n ope vraag of die feit dat jy uit ander dele van dieselfde vasteland immigreer, jou meer reg op die grond gee as wanneer jy per skip van ’n ander vasteland kom. Die Jode, aanvanklik feitlik almal uit Europa, het ook deur middel van kollektiewe landbounedersettings (kibboetse) dele ontwikkel wat voorheen onbenut of onderbenut was. Die Palestyne was in meeste gevalle nie grondeienaars nie, maar pagters van afwesige Arabiese grondbesitters.

Brittanje het die Joodse immigrasie aan bande probeer lê, maar soos wat anti-Semitisme in Oos-Europa toegeneem het, het ook die immigrasie na Palestina toegeneem. Veral ná die verskrikking van die Nazi-bewind in Duitsland – voor en tydens die Tweede Wêreldoorlog – was daar geen keer aan die Joodse instroming nie. Dit het tot ’n Arabiese opstand gelei, sowel teen die Britse besetting asook teen die Joodse vestiging. Die Verenigde Nasies (VN) het ná die onttrekking van Brittanje in 1947, ’n plan voorgestel hoe Palestina in ’n Joodse en ʼn Arabiese deel, feitlik ewe groot, verdeel kon word, met Jerusalem onder internasionale beheer. Transjordanië, terloops, wat ook deel van die Britse mandaat was, was reeds tot ’n suiwer Arabiese deel verklaar en van Palestina geskei. Die Jode was bly oor die verdelingsplan van die VN, die Arabiere het dit verwerp en onmiddellik tot aanval oorgegaan, ondersteun deur Egipte en ander. Die Jode, deur middel van die Haganah wat deur Dawid Ben-Gurion georganiseer is, kon hulle hul man staan en selfs hul grondgebied konsolideer.

Op 14 Mei 1948, toe die laaste Britse troepe Palestina verlaat het, is die Joodse staat in Tel-Aviv uitgeroep, te midde van ’n oorlog, met Dawid Ben-Gurion as eerste minister en Chaim Weizmann as president. Theodor Herzl se portret het prominent bo die geleentheid gehang. Die eerste staat om Israel te erken, was die Sowjet-Unie en sosialistiese Oos-Europese state (weens Israel se sosialistiese neigings). Die VSA het eers ’n jaar later gevolg en die meeste state daarna, maar die meeste Arabiese en Moslemstate weier erkenning tot vandag toe.

• Deel 2: Van onafhanklikheid tot vandag kan ook hier op Maroela Media gelees word.