Jacaranda se Tumi-sage: 1989 – die ander kant van die saak

Flip Buys, voorsitter van die Solidariteit Beweging. Foto: Reint Dykema

Die opmerkings van Jacaranda FM se Tumi Morake, is tekenend van die proses waardeur die ANC se “meesterverhaal” die amptelike meesterverhaal van die land gemaak word. Volgens hierdie selfgeskepte ANC-meesterverhaal, is die verlede én die toekoms baie eenvoudig die verhaal van rassistiese wit skurke en swart onderdrukte helde. Witmense het swartmense in die verlede boosaardig verdruk, en hulle moet in die toekoms nou daarvoor boet. Maar dan moet hierdie meesterverhaal eers deur swart en wit erken en aanvaar word, sodat dit in die praktyk gestalte kan kry. Witmense moet hulle plek leer ken. Vandaar die propaganda van mense soos Tumi Morake. Marx het immers gesê die “idees van die regerende klas word die regerende idees van die samelewing”.

Hele verlede

Maar die verlede is nie so eenvoudig as wat die ANC en ander aktiviste wil toegee nie. As ons oor die verlede wil praat, moet ons oor die héle verhaal praat, en nie net oor die ANC se helfte daarvan nie.

Kom ons vat net een jaar, soos 1989, uit die geskiedenis om makliker te kan verduidelik dat die saak twee kante het. Die NP van oudpres. PW Botha word deesdae alleen verantwoordelik gehou vir die politieke doodloopstraat van die tagtigerjare. Daarteenoor word die ANC se rol in die destydse vertraging van ’n grondwetlike skikking totaal onderspeel.

Die ANC se uitgesproke strategie was destyds om nie aan politieke onderhandelinge deel te neem voordat die regering só verswak was dat die gesprekke net oor die oorhandiging van mag sou gaan nie. Die party het destyds nog grootskaalse steun van die Sowjetunie geniet en is eers tot onderhandelinge gedwing toe kommunisme in duie gestort het. Die Koue Oorlog het vuurwarm in Suid-Afrika gewoed.

Rewolusionêre oorname

Die beste bewys van die ANC se aandeel in die politieke stagnasie was die ontmoeting van dr. Van Zyl Slabbert met die ANC in 1985. Daar het die ANC bevestig dat die gewapende stryd steeds sy amptelike beleid was. Onderhandeling is gesien as ’n proses waartydens die (verslane) regering die mag aan die seëvierende “demokratiese magte” sou moes oorhandig.

Die ANC het ook nie destyds geveg vir ʼn grondwetlike demokrasie, menseregte en ʼn vrye ekonomie nie. Sy uitgesproke doel was om met ʼn rewolusionêre oorname ʼn “Oos-Duitsland in Afrika” te vestig. Mens kan maar net kyk wat van menseregte, burgerlike vryhede en ʼn moderne ekonomie in al die ander “demokratiese volksrepublieke” geword het waar die ANC se medebevryders hulle sin gekry het.

Die laaste uitgawe van die ANC-blad Sechaba in Desember 1990 was steeds gedruk deur die Erich Welnert-pers van die Oos-Duitse geheime polisie, die Stasi. Op die voorblad was ʼn foto van hulle onversetlike Kommunistiese president, Erich Honecker. Die redaksionele kommentaar gaan oor die goeie ANC-Oos-Duitse verhoudings, en betreur die verlies wat die ANC ly met die verdwyning van die Kommunistiese regime in Oos-Duitsland.

Hervorming teen rewolusie

Die Botha-regering het geen sin daarin gesien om in sulke omstandighede te onderhandel nie, omdat dit net tot die verwoesting van die land sou lei. Daarom het hulle ʼn vierbeen-strategie gevolg om die dooiepunt te verbreek. Die eerste been was die stelselmatige aftakeling en hervorming van die apartheidsbestel. Die tweede stap was die begin van ʼn proses van onderhandeling om gematigde swart mense in die regering te begin betrek. Die derde stap was om met grootskaalse swart ontwikkelingsprojekte en ekonomiese opheffing swart mense se lewe te verbeter. Die vierde been was om met die afkondiging van ʼn noodtoestand die rewolusionêre toestand wat in dele van die land geheers het te onderdruk.

Die doel hiervan was om ʼn vreedsame klimaat te probeer skep vir die hervormings om te werk, en met onderhandelings te begin. Hierdie strategie van die NP is bemoeilik deur die verskerping van die ANC se “People’s War”, wat op ʼn gewelddadige oorname en die sabotering van vreedsame hervorming gerig was.

Die Botha-regering se strategie om demokratiese swart plaaslike regering in te stel, het bykans totaal misluk deur ANC-gesinde ontwrigting en selfs gewelddadige aanvalle op die raadslede. Jare lange belastingboikotte het ook die beskikbare geld vir die ontwikkelings van hierdie gebiede gekortwiek, om nie van die skoolboikotte se verwoesting van swart onderwys te praat nie. Die IVP-leier, mnr. Buthelezi, het die ANC vergeefs gewaarsku dat daardie strategie om die land onregeerbaar te maak, gaan veroorsaak dat die land ná die ANC se oorname steeds onregeerbaar sal wees.

Vanuit die Botha-regering se gesigspunt het die ANC se weiering om te onderhandel voordat die magsbalans in sy guns was, die gepaardgaande geweld en terreur, kommunistiese beleid, alliansie met die Kommunistiese Party en noue verbintenis met die Sowjetunie, onderhandelinge wensdenkery gemaak. In die tagtigerjare was sowat driekwart van die ANC se Nasionale Uitvoerende Komitee lede van die SAKP.

Geweld

Teen middel 1990 het die geweld in die land onheilspellende afmetings aangeneem. Dit het gespruit uit die ANC se veldtog om mededingende swart groepe uit te skakel om só sy bedingingsposisie by ’n onderhandelingsproses te versterk.

Die ANC se aandeel in die politieke geweld word vandag totaal onderspeel. In April 1992 het regter Goldstone ’n verslag uitgereik waarin hy tot die gevolgtrekking kom dat die “primêre oorsaak” van die geweld die “politieke stryd tussen ondersteuners van die ANC en die IVP” was. Vanaf September 1984 tot April 1992 is 455 mense deur die polisie gedood, teenoor 8 825 deur die opstandelinge. Altesaam 801 mense is lewend deur rewolusionêre aan die brand gesteek en verbrand.

Daar word deesdae aanvaar dat die noodtoestand en onderdrukkende maatreëls van die tagtigerjare bedoel was om swart mense te onderdruk en ortodokse apartheid in stand te hou. Maar die werklike doel was om wet en orde te handhaaf om vreedsame onderhandelinge moontlik te maak. So teenstellend soos dit mag klink, was die doel van die noodtoestand nie om apartheid af te dwing nie, maar om die omstandighede te skep om apartheid af te skaf.

ANC-aandeel in probleme

Dit kan nie betwis word dat die Botha-regering belangrike foute begaan het nie, maar die ANC se aandeel in die doodloopstraat kan nie oorgesien word nie. PW Botha was beslis nie die enigste “Krokodil” nie! Die vraag kan gevra word of die land nie ʼn groot deel van die konflik van die tagtigerjare gespaar kon wees, as die ANC self ʼn paar hervormings aan sy beleid en strategie aangebring het nie. Hier kan gedink word aan die verbreking van sy bande met die Kommunisme en die Sowjetunie, die afswering van geweld, die aanpassing van beleid om vir die outonomie van kultuurgroepe voorsiening te maak, en aanvaarding in goeie trou van die Botha-regering se aanbod om te onderhandel.

Die ANC het egter ’n ander pad gekies en die strategie om die land onregeerbaar te maak dra nou nog wrange vrugte, soos mnr. Buthelezi gewaarsku het. Die ANC-in-regering sit inderdaad met baie van die probleme wat die ANC-in-struggle help skep het.

Kyk mens na die huidige radikalisering van die ANC, kan mens nie anders as om te vra of mnr. PW Botha dan heeltemal verkeerd was om die ANC te wantrou. Nee, ek verlang nie terug na die verlede onder PW Botha se NP-regering nie, maar ek sien ook nie uit na die toekoms onder die Zuma-ANC nie! Daarom is die oplossing om eerder deur die “voorruit” as die “truspieël” te kyk as ons die land vorentoe wil vat. Want dit is nie reg om wit mense te benadeel oor dinge wat voor hulle geboorte gebeur het, terwyl geen woord gerep mag word oor die onbillikhede wat nou gebeur nie.