Mengeltaal en fopnuus oor Afrikaans

Alana Bailey, AfriForum se adjunk-uitvoerende hoof van internasionale skakeling. Foto: Reint Dykema.

Op 11 April 2018 het Kraal Uitgewers ’n gesprek oor Grensoorlogpublikasies aangebied. Die sprekers was dr. Leopold Scholtz en Louis Lubbe. ’n Lewendige gesprek uit die gehoor het op hul bydraes gevolg. Van die deelnemers hieraan was senior offisiere wat in die Suid-Afrikaanse polisiediens en -weermag gedien het.

Dit was ’n baie interessante byeenkoms. Nie alleen het die vertellinge oor die oorlog my geboei nie, maar deurgaans ook die taalgebruik. Hoewel almal oor baie tegniese aspekte van oorlogvoering en wapentuig gepraat het, was dit vir ’n leek soos ek verstaanbaar en verder sonder uitsondering in suiwer Afrikaans.

Deesdae is dit mode om suiwer Afrikaans as stokkerig en onverstaanbaar te probeer uitmaak. Die ingooi van ’n Engelse woord of drie in ’n sin is kastig veronderstel om die gesprek meer eietyds, ontspanne en toeganklik te maak.

Ál wat hierdeur bereik word, is dat die spreker ʼn slegte indruk maak.

’n Ervare spreker is iemand wat kleurryke taal só gebruik, dat dit altyd vloeiend en interessant klink. Hy of sy is verder in staat om die gehoor te lees, en nie te hoogdrawend of neerbuigend met hulle te praat nie. ’n Boeiende onderwerp of aantreklike spreker is op die lang duur nie genoeg om ’n luisteraar se aandag te behou nie. Die luisteraar wil tuis en gerespekteer voel, en die gebruik van suiwer, kleurvolle en verstaanbare taal is presies wat daarvoor nodig is.

Die spreker wat tale meng, ’n gehoor soos ’n kleuterskool behandel of so ver bo hulle kennisvlak praat, dat hulle nie ’n woord verstaan nie, mors almal se tyd.

Mengeltaal dui eweneens op disrespek vir die toehoorders en skep die indruk van ’n spreker wat te lui, of nog erger, te dom is om samehangend oor sy of haar spesialisgebied in een taal te kan praat.

Deesdae word ons toegegooi deur Engels en baie Suid-Afrikaners werk ook nog in ʼn omgewing wat eentalig (Engels) is. Afrikaanssprekendes is in die bevoorregte posisie dat ons redelik twee- of meertalig is. Ons moet moeite doen om hierdie voordeel te behou en verder uit te bou deur te oefen om steeds Afrikaans, Engels en selfs meer tale vlot te praat – beide in ’n sosiale én professionele omgewing. Veeltaligheid is ’n gesogte vaardigheid in die internasionale werkomgewing.

Instellings soos AfriForum en die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns bied byvoorbeeld gereeld simposia en konferensies aan waaraan sprekers in Afrikaans kan deelneem. LitNet en Maroela Media gee aan skrywers ’n platform waar bydraes in Afrikaans gepubliseer kan word. Dit is die soort geleenthede wat ons moet aangryp en skep.

Verder moet ons waak teen fopnuus oor Afrikaans. Van die belaglikste voorbeelde hiervan waarmee ek onlangs te make gehad het, sluit die volgende in:

In ’n radiogesprek vir matrikulante is hulle deur ’n sogenaamde kenner aangeraai om nooit ’n CV in Afrikaans op te stel nie. Dit sou volgens haar “onprofessioneel” lyk. Ek kan matrikulante verseker dat AfriForum, asook verskeie ander instellings en selfs beursfondse juis ’n CV gaan oorweeg omdat dit in Afrikaans opgestel is.

Wanneer ons by AfriForum besluit om werksaansoekers vir ’n onderhoud te nooi, moet ons bewyse sien dat die persoon moeite gedoen het om vas te stel wie die instelling is by wie hy/sy die aansoek indien; of die aansoeker ons doelstellings respekteer, ons werkskultuur verstaan en naatloos daarby sal inskakel. ’n Engelse CV bewys die teendeel.

Dit sal ewe onvanpas wees om ’n Afrikaanse CV by ’n Engelse maatskappy of organisasie in te dien. Die professionele aansoeker doen navorsing oor die taalvoorkeur van die moontlike werkgewer en dien die CV dienooreenkomstig in;

’n Erger voorbeeld wat al meer gereeld by ons aangemeld word, is diensverskaffers wat besluit om eentalig diens te verskaf (waarskynlik om koste of moeite te bespaar), maar dan oneerlik oor hul besluit is en hul kliënte inlig dat “die wet” eentalige Engelse dienslewering vereis. Een eiendomsbestuursagentskap met wie ons onlangs te make gehad het, het selfs bygevoeg dat “die wet” vereis dat alle Suid-Afrikaners Engels moet kan praat. Mense wat nie daagliks op hierdie terrein werk nie, laat hulle maklik intimideer om te glo dat sulke wette inderdaad bestaan.

’n Suid-Afrikaanse besigheid of diensverskaffer kan self kies in watter taal diens gelewer sal word. Net so kan die klant of kliënt self besluit van wie se diens gebruik gemaak sal word, of nie. Beide word egter volgens die Wet op Verbruikersbeskerming verplig om seker te maak dat kommunikasie in ’n taal geskied wat beide verstaan.

AfriForum beveel dus aan: vra Afrikaanse diens en as dit nie gelewer kan word nie, soek ’n ander diensverskaffer. Indien vae bewerings gemaak word oor nuwe wette wat eentaligheid verpligtend maak, moet dit ook nie sondermeer glo nie – vind eerder eers uit of daar enige waarheid in die bewering steek;

Verlede week het ons van ’n nasionale beleggingsmaatskappy verneem wat kliënte inlig dat hul testamente nou in Engels opgestel gaan word. Die besigheid se besluit word met ’n gruwelike verduideliking in swak Engels gemotiveer: “… the decision was spurred from an order made by our courts to eradicate the Afrikaans language from our judiciary systems, this means any legal document will now be required to be drafted in English”.  Dit is ook nie waar nie. Die taal van hofrekord mag tans net Engels wees – die geldigheid van die besluit word nog betwis – maar dit beteken hoegenaamd nie dat die besluit ook op alle regsdokumente van toepassing sal wees nie. Sou ’n testament dus byvoorbeeld in ’n hofgeding betwis word, kan dit, indien nodig, professioneel vertaal word. Dieselfde geld vir enige kontrak of ander dokument.

Wéér word kliënte verkeerd geadviseer aan die hand van ’n besigheidsbesluit waarvoor die besigheid self nie verantwoordelikheid wil aanvaar nie. Dat gelas is dat Afrikaans uitgewis (eradicate) moet word, is eweneens ’n aanvegbare stelling – as dit inderdaad ooit was wat die skrywer van die brief bedoel het. Daar is natuurlik die moontlikheid dat sy nie die betekenis van die woord reg verstaan het nie.

As dit by taalsake kom, is die beste aksieplan om so ver as moontlik te hou by die taal wat jy die beste ken en verstaan. Afrikaanssprekendes moet tans versigtig wees en vreemde uitsprake oor veranderde taalbeleide of wette bevraagteken voor dit aanvaar word. Dit mag jou nie alleen moeite bespaar nie, maar kan jou ook teen uitbuiting beskerm.