Ongebreidelde liberalisme is nie die enigste gevaar

Dr. Leopold Scholtz. Foto: Reint Dykema.

Ek dank prof. Koos Malan vir sy antwoord (“Die krisis van die Westerse beskawing”, 6 Augustus) op ’n vorige artikel van my (“Die Europese beskawing onder die loep”, 17 Julie).

Die sentrale punt in my artikel was ’n verdediging van die 18de-eeuse filosoof Edmund Burke se idees oor konserwatisme. Burke word allerweë beskou as die vader van die moderne konserwatisme, ’n konserwatisme wat bowenal rasioneel en gematig was.

’n Tweede geleerde wat ek aangehaal het, was die Amerikaans-Nederlandse politieke wetenskaplike Cas Mudde, waarskynlik die man wat wêreldwyd die meeste navorsing oor die verskynsel van moderne populisme – links en regs – gedoen het. Dit om ’n objektiewe akademiese beskrywing te stel wat die verskynsel beskryf en nie tussen links en regs kant kies nie.

Op grond daarvan het ek aangedui dat die moderne regse populiste nie regtig konserwatief is nie, maar radikaal – hulle wil nie bewaar nie, maar juis alles omverwerp.

In sy antwoord het Malan nie regtig hierop ingegaan nie, behalwe om te skryf dat “om hulle bloot as populiste te beskryf, is ’n niksseggende stelling wat slegs van onkunde getuig van die enorme uitdaging wat die Westerse beskawing toenemend in die gesig staar”.

Die kern van sy artikel is die volgende paragraaf:

“Die Westerse beskawing is reeds geruime tyd onder druk. Sy grootste vyand is ongebreidelde liberalisme: ’n liberalisme waarvolgens alle mense wesenlik dieselfde is. Dit is ’n liberalisme wat die eiesoortigheid en besonderheid van die Westerse beskawing ontken. Dis ’n liberalisme wat vyandig teenoor die Weste staan en wil abdikeer – vernietig – en wat migrasie van nie-Westerlinge wil aanwend ten einde die Weste te laat verdwyn.”

Dit is ’n paragraaf waarmee ek net deels kan saamstem. Wat nou hierop volg, moet dus as ’n aanvulling daarvan beskou word.

Ten eerste: Die liberalisme wat ons Afrikaners histories leer ken het, is die Engelse liberalisme, wat ten nouste aan die Engelse imperialisme en kapitalisme verbonde was. Dit maak nie alle vorms van die liberalisme verwerplik nie.

Tweedens, die liberalisme het in die 18de en die 19de eeu as reaksie teen die Europese koninklike outokrasieë ontstaan en was medeverantwoordelik vir die groei van die moderne demokrasie en regstaat. As jy ten gunste van die demokrasie en die regstaat is, is die liberalisme dus ’n positiewe saak.

Drie: Op die Europese vasteland beteken die begrip liberalisme iets anders as in die Angel-Saksiese wêreld. Om ongenuanseerd teen die liberalisme te velde te trek, is om kortpad te vat.

In die vierde plek: Die kernbegrip in die aangehaalde Malan-paragraaf is “ongebreidelde liberalisme”. Synde ’n aanhanger van Edmund Burke se rasionele, gematigde konserwatisme, is die ongebreidelde liberalisme inderdaad ’n gevaar.

Maar nie net die ongebreidelde liberalisme nie; jy kan dié woord ook met “konserwatisme”, “populisme”, “sosialisme”, “nasionalisme” en nog honderd ander “ismes” vervang. En soms loop hulle in mekaar oor. Was dit nie die oerkonserwatiewe Margaret Thatcher wat die “ongebreideld-liberale” uitspraak – “There is no such thing as a society” – gedoen het nie?

Ek hou daarvan om die saak só te bekyk: Die voordeel van enige nuttige denkraamwerk, watter naam jy ook al daaraan wil gee, is om die verwarrende massa feite en gesigspunte sodanig te orden dat dit die werklikheid verhelder. As jy deur die prisma van die denkraamwerk na die situasie kyk, stel dit jou in staat om dinge beter te begryp.

Maar ’n denkraamwerk – énige denkraamwerk – kan absoluut en rigied word. Dan wil ek dit nie meer ’n denkraamwerk noem nie; dan word dit ’n ideologie.

Só ’n ideologie help nie die werklikheid verhelder nie. Hy skryf aan jou voor hoe jy die werklikheid moet sien.

Toe ek in 1989 net na die val van die Berlynse Muur die ou Oos-Duitsland besoek het, moes ek dikwels my neus toeknyp weens die erge lugbesoedeling. Toe ek oortuigde Oos-Duitse kommuniste daaroor uitvra, was hul reaksie soos ’n rympie wat hulle uit hul kop geleer het: Lugbesoedeling is ’n gevolg van die kapitalisme. Dis wat wes van die grens voorkom; hier by ons het ons ’n sosialistiese stelsel, en dus bestaan lugbesoedeling nie hier nie.

Nog ’n voorbeeld: Dieselfde Nederlandse populistiese politikus Thierry Baudet, wat Malan so hoog ag, het onlangs geskryf Schiller se beroemde woorde “Alle Menschen werden Brüder” (wat Beethoven in sy Negende Simfonie getoonset het), was “ironies” bedoel: “Hulle het die Verligting bespot”.

Inderwaarheid het Beethoven sy musikale weergawe van Schiller se woorde (’n tipiese uiting van die Verligting) as protes teen Napoleon se outoritarisme bedoel. Só onderwerp Baudet selfs die onbetwisbare historiese feite aan sy eie ideologie.

Dit beteken nie dat daar nooit waarheidsmomente in ideologieë kan wees nie. Geen oortuiging is ooit 100% korrek of 100% foutief nie; selfs in die kommunisme en Nazisme was daar – beperkte – waarheidsmomente.

Nou terug by die liberalisme. Malan het volkome reg as hy wys op die “ongebreidelde liberalisme” se ontkenning van verskille tussen kulture en beskawings.

Maar daardie soort gevaar geld eintlik vir enige gedagterigting wat tot ’n ideologie verword – dit geld vir die nasionalisme, die sosialisme, noem maar op.

Die gevaar lê dus nie slegs by die ongebreidelde liberalisme nie. Malan se waarskuwing moet aangevul word met ’n waarskuwing teen alle ongebreidelde ideologieë.

Ek is bly Malan deel my kritiek op pres. Donald Trump. Waar ons verskil, is spesifiek oor Viktor Orban van Hongarye en Jaroslaw Kaczyński van Pole. Dié twee (soos trouens ook Wladimir Poetin van Rusland) verdedig die Westerse beskawing wel op ’n heel eienaardige manier.

Malan beskryf die “outentieke beskawingsaard van Europa” tereg só: “’n Sin vir persoonlike vryheid, regsoppergesag (in plaas van arbitrêre regering), verspreiding van politieke gesag en ’n ondersoekende (intellektuele) gees”.

Maar Orban en Kaczyński se regerings word gekenmerk deur die aanslag wat hulle nou al jare lank op die wesenskenmerke van die demokrasie lei. Hulle het albei die onafhanklikheid van die media en die regbank aansienlik ondermyn en maak dit steeds moeiliker vir opposisiepartye om vryelik te kan funksioneer.

Oor bondskanselier Angela Merkel van Duitsland se besluit in 2015 om meer as ’n miljoen Siriese oorlogsvlugtelinge toe te laat kan ’n mens lank en wyd debatteer. Niemand kan ontken dat dit tot groot probleme gelei het nie. Maar haar besluit was nie die gevolg van ’n ongebreidelde liberalisme wat alle verskille ontken nie.

’n Mens moet die historiese omstandighede in aanmerking neem. Die mense, op vlug vir hul lewens, het soos vloedwater by die grens opgedam en begin oorloop. Moes Merkel, met die spesifieke Duitse geskiedenis wat oor haar skouer loer, haar polisie en weermag dan opdrag gegee het om die mense dood te skiet? Haar praktiese alternatiewe was baie na aan nul.

Die ongebreidelde liberalisme is inderdaad ’n gevaar. Maar so is alle denkraamwerke wat tot ideologieë verabsoluteer word.