Regsverydeling en anargisme van die Suid-Afrikaanse staatsowerheid

President Jacob Zuma en president Omar al-Basjir in Soedan (31/01/2015) Foto: Departement van kommunikasie

Op 4 Maart 2009 het ‘n Voorverhoorse Kamer van die Internasionale Strafhof (ISH) ‘n lasbrief vir die inhegtenisneming van die Soedannese president Omar Hassan Ahmed al-Basjir uitgereik om tereg te staan in die ISH op ernstige aanklagtes van misdade teen die mensheid en oorlogsmisdade wat in die Soedannese provinsie van Darfoer in opdrag van die beskuldigde uitgevoer is, en op 21 Julie 2009 is verdere aanklagtes van bevolkingsmoord by die lasbrief ingesluit. Al-Basjir is na bewering die Adolf Hitler van Afrika wat ‘n Arabiese Herrenvolk in die Soedan tot stand wil bring en in die proses die uitwissing en verdrywing uit die land van die oorwegend nie-Arabiese Afrika stamme in die provinsie van Darfoer gelas het. Hy het waarskynlik vir dieselfde rede nie so lank gelede nie die sesessie van Suid-Soedan met sy oorwegend Christelike bevolking hom laat welgeval.

Die situasie in Darfoer is deur die Veiligheidsraad van die Verenigde Nasies na die ISH verwys. ‘n Voorverhoorse Kamer van die ISH het ‘n lasbrief vir die inhegtenisneming van Al-Basjir uitgereik op grond van sy oortuiging dat “daar redelike gronde bestaan om te glo dat die persoon ‘n misdaad gepleeg het wat binne die jurisdiksie van die Hof tereg kom” (art 58(1)(a) van die ISH Statuut).

Op 13 Junie 2015, nadat dit bekend geword het dat Suid-Afrika die President van Soedan toegelaat het om ‘n byeenkoms van die Afrika Unie hier te lande by te woon, het ‘n Voorverhoorse Kamer van die ISH bevestig dat Suid-Afrika regtens verplig is om president Al-Basjir te arresteer en vir verhoor aan die Hof uit te lewer. Op 12 Junie het die voorsittende regter van die ISH, op versoek van Suid-Afrika en in teenwoordigheid van verteenwoordigers van die Registrateur en Aanklaer van die ISH, die Suid-Afrikaanse Ambassadeur in die Nederlande en ‘n Suid-Afrikaanse regsadviseur te woord gestaan en aan hulle verduidelik “dat daar geen teenstrydigheid in die reg bestaan nie en dat die Republiek van Suid Afrika verplig is om Omar al Basjir te arresteer en aan die ISH uit te lewer” (Saak No. ICC-02/05-01/09, 13 Junie 2015). Dieselfde standpunt is op 15 Junie ook deur die hoë hof van Gauteng gehandhaaf.

Daar is drie basiese redes waarom Suid-Afrika regtens verplig was om president Al-Basjir te arresteer.

Omdat Suid-Afrika as lid-staat van die ISH daartoe verplig is.

Die verpligting van lede-state om met die ISH saam te werk, kom in twee kategorieë tereg. Sekere samewerkingsverpligtinge is aan omskrewe voorwaardes onderworpe. Ander samewerkingverpligtinge is absoluut en onvoorwaardelik. Die verpligting van lede-state om uitvoering te gee aan ‘n lasbrief vir die inhegtenisneming en uitlewering aan die ISH van ‘n verdagte val in die tweede kategorie. ‘n Lid-staat kan in geen omstandighede hoegenaamd regtens versuim om aan dié verpligting uitvoering te gee nie. Artikel 89(1) van die ISH Statuut bepaal aldus dat “Lede-state, ooreenkomstig die bepalings van hierdie Afdeling [van die Statuut] en die prosedures van hulle nasionale reg, sal voldoen aan versoeke vir die arrestasie en uitlewering” van ‘n verdagte.

Omdat die Veiligheidsraad onderhewig aan sy sogenaamde Hoofstuk VII-magte opdrag gegee het dat lede-state van die Verenigde Nasies ten volle moet saamwerk om die vervolging van Darfoer verdagtes in die ISH te bewerkstellig.

Veiligheidsraad Resolusie 1593 (2005) van 31 Maart 2005 dring aldus daarop aan dat “alle State en betrokke streeks- en ander internasionale organisasies ten volle met die ISH sal saamwerk” in die Darfour aangeleentheid. Lede-state van die Verenigde Nasies is regtens verplig om uitvoering te gee aan Hoofstuk VII besluite van die Veiligheidsraad.

Omdat die Suid-Afrikaanse reg dit van die owerheid vereis.

Die Wet op die Implementering van die Statuut van Rome oor die Internasionale Strafhof, Wet 27 van 2002, laat hieroor geen twyfel nie. Die Wet is aangeneem “om ‘n raamwerk te skep ten einde te verseker dat die Statuut [van die ISH] doeltreffend in die Republiek toegepas word” (art 3(a)) en “om te verseker dat enigiets ingevolge hierdie Wet gedoen word om aan die verpligtinge van die Republiek ingevolge die Statuut te  voldoen” (art. 3(b)). Artikel 8(1) spesifiseer in fyn besonderhede die formaliteite wat nagekom moet word ten einde uitvoering te gee aan “versoeke wat die Hof ontvang vir die inhegtenisneming en uitlewering van ‘n persoon ten opsigte van wie ‘n lasbrief deur die Hof uitgereik is.”

In die verlede het lande soos Uganda en Malawi afstand gedoen van versoeke van die Afrika Unie om leiersbyeenkomste in daardie lande te hou omdat hulle nie die versekering kon gee dat hulle nie die president van Soedan sal arresteer nie. Die vervolgingsowerhede van Kenia het selfs ‘n lasbrief vir sy arrestasie uitgereik.

Tot dusver het die Suid-Afrikaanse owerheid ook nie sy plig versuim nie. Al-Basjir kon byvoorbeeld nie die inhuldiging op 9 Mei 2009 van Jacob Zuma as President van Suid-Afrika, of die sokker-wêreldtoernooi van Junie/Julie 2010, hier te lande bywoon nie.

Maar nou het Suid-Afrika gat omgeswaai. Die huidige Suid-Afrikaanse owerheid het skielik besluit om anargisties op te tree, sonder enige respek vir die regstaatbeginsel, toe dit ‘n onderneming aan die Afrika-unie gegee het dat Al-Basjir nie op Suid-Afrikaanse bodem gearresteer sal word nie. Die Suid-Afrikaanse owerheid is ook aan regsverydeling en minagting van die hof aandadig deur Al-Basjir toe te laat, en inderdaad by te staan, om die land te verlaat.

Dis ‘n verdomde skande!!!