‘Stabiliteit’ wat Ystergordyn meegebring het, het ook maar in rook opgegaan

Foto: Photoholiday/Pixabay.com

Op 9 November 1989 – 30 jaar gelede – het die Berlynse Muur op ’n Donderdagaand geval. ’n Dag later was ek op die toneel om die aangrypende tonele te aanskou van Duitsers wat in hul honderdduisende op die strate dans, juig en huil.

Pres. Michail Gorbatsjof het sy soldate in Oos-Duitsland opdrag gegee om nie in te gryp nie. Dis ’n saak vir die Duitsers, was sy houding.

Hiervandaan het die momentum in die rigting van die Duitse hereniging 11 maande later onkeerbaar voortgedonder. Premier Margaret Thatcher van Brittanje en pres. François Mitterrand van Frankryk het nog probeer wal gooi, maar tussen Gorbatsjof, pres. George H.W. Bush van Amerika en bondskanselier Helmut Kohl van Duitsland is ’n proses wat baie maklik lelik kon ontspoor het, verstandig gehanteer.

Ons is nou drie dekades later. Hoe het die val van die Muur die wêreld verander?

In die eerste plek het dit die ineenstorting van die kommunisme as globale magsfaktor ingelui. Geen enkele voorbeeld van ’n suksesvolle kommunistiese land bestaan êrens nie; die prestige wat dié ideologie destyds op plekke in die Derde Wêreld gehad het, het verdamp.

Dit het ook die ideologiese mat onder die baie ortodoks-kommunistiese ANC/SAKP uitgepluk en aan pres. FW de Klerk die geleentheid gegee om die histories onafwendbare einde van apartheid hoofsaaklik vreedsaam teweeg te bring. Dat die ANC/SAKP sleg regeer, is nie De Klerk se skuld nie, al kon hy in die onderhandelings beter gevaar het.

Globaal het die internasionale politieke stelsel – twee magsblokke wat mekaar min of meer in ewewig hou en ’n soort perverse vrede meebring – dramaties verander. Die teenswoordige wêreld word veral deur toenemende onstabiliteit gekenmerk.

Die wegval van die gemeenskaplike bedreiging het meegebring dat Navo se samehang verswak is. Daarby hang ernstige vraagtekens oor pres. Donald Trump se bereidheid om Navo in stand te hou. Sy houding is dié van ’n sakeman pleks van ’n staatsman – hoeveel geld kos die bondgenootskap my, en hoeveel geld lewer dit op?

’n Egte staatsman dink dieper. Ja, geld is belangrik, maar geloofwaardigheid en betroubaarheid is eienskappe wat nie in geld gemeet kan word nie.

Hy het wel ’n punt dat Amerika se Navo-bondgenote meer aan hul eie verdediging moet bestee. Dié besluit is inderdaad in 2015 ná Rusland se onwettige besetting van die Krim geneem, en heelparty Navo-lidlande is goed op pad daarheen.

Andersyds het die Sowjetunie in 1991 in sy 15 deelrepublieke uiteengeval, waarvan Rusland die grootste is. Die chaos wat Rusland in die eerste jare ná die Koue Oorlog ondervind het, is met harde hand deur pres. Wladimir Poetin bedwing, maar ekonomies gaan dit nog maar so-so.

Poetin, ’n skitterende politieke taktikus, wil die ou Sowjetunie herstel as hy kan. Hy is soos ’n skaakspeler wat gapings in sy opponent se slagorde raaksien en dit genadeloos uitbuit, maar hy sal waarskynlik vir ’n omvattende oorlog terugdeins.

Rusland bly ’n bedreiging vir Europa, veral in die Oekraïne en die Baltiese Republieke. Maar Poetin se goeie skaakspel verhul die feit dat hy ’n minder goeie strateeg is, want sy bedreiging beteken dat Navo deesdae steeds meer aan sy strydkragte bestee en aktief vir ’n verdedigende oorlog teen Rusland beplan.

Tog, hoe belangrik die wedywer tussen Navo en Rusland ook al is, dit is nie die belangrikste element van die huidige wêreldorde nie. Rusland se ekonomie is ewe groot as dié van Spanje, en hy sal geen langdurige oorlog kan volhou nie.

Nee, die belangrikste element is toenemend die wedywer tussen die Weste (veral Amerika) en China.

China is besig aan ’n ekonomiese, politieke en militêre opmars wat skrik vir niks. Die land se ekonomie groei nou weliswaar stadiger as in die verlede, maar skop steeds stof in die Weste se oë.

Militêr is die land besig om ’n weermag op te bou wat ontwerp word om selfs dié van Amerika te oorwin as hulle sou bots. Veral sy vloot, waarmee hy mag ver van sy eie kuste kan projekteer, groei dramaties.

In die Westerse media gis kenners dat China dié krag kan toets teen Taiwan, wat hy as afvallige provinsie beskou. Die Chinese het Trump blykbaar deurgekyk en besluit dié man sal nie oorlog oor Taiwan maak nie.

In die Suid-Chinese See het China eenvoudig sy sterker elmboë gebruik om rotse tot eilande om te tower en die grens tot vlak voor die kuste van Borneo, die Filippyne, Indonesië, Maleisië en Viëtnam te trek. Die eilande word in vinnige tempo tot sterk militêre basisse opgebou.

Op politieke vlak is die Chinese regering besig met ’n nuwe “syroete”, só genoem na die handelsroete wat eeue gelede tussen die Chinese en Romeinse keiserryk bestaan het. In die proses het China sy ekonomiese (en dus ook politieke) invloed uitgebrei na Afrika, Sentraal-Asië en selfs Latyns-Amerika.

Trump se reaksie is om met ’n handelsoorlog te dreig. Dalk ’n verkeerde taktiek, want die geskiedenis wys onteenseglik dat niémand ooit só ’n konflik wen nie; álmal verloor.

Luidens berigte kan ’n handelsooreenkoms egter binne afsienbare tyd die “oorlog” tussen die twee beëindig. ’n Mens sal maar moet wag en sien wat die besonderhede is – as dit gebeur.

Elders in die wêreld broei dit ook. Indië en Pakistan, albei met kernwapens oorgehaal, sit en grom vir mekaar, veral oor die provinsie Kasjmir, waarop hulle albei aanspraak maak.

As die twee aanmekaar spring, kan dit van ’n plaaslike katastrofe tot ’n globale een ontwikkel. Dis glad nie onmoontlik dat Rusland en China (dalk selfs Amerika?) ingesuig kan word nie.

Ten slotte is daar die probleem van Islamitiese terrorisme en alles wat daarmee saamhang. ’n Soort burgeroorlog woed tussen die twee hoofstrome van die Islam, die Soenniete en die Sjiiete, iets wat al Iran, Saoedi-Arabië, Jemen, Sirië en Turkye ingetrek het.

Langs die kantlyn gebruik Poetin ook sy elmboë om Rusland se invloed in die Midde-Ooste te vergroot. Trump gee hom die ruimte, waardeur Amerika se invloed juis afneem.

Die groot kommer betref die tradisionele vyandskap tussen Iran en Saoedi-Arabië. As Iran, soos gevrees word, kernwapens ontwikkel, kan dit die hele streek in vlamme laat opgaan.

Dit wil natuurlik geensins sê dat dit alles gáán gebeur nie. Die punt is bloot dat die stabiliteit wat die magsewewig van die Koue Oorlog (soos versinnebeeld deur die Berlynse Muur) meegebring het, in rook opgegaan het. In die plek daarvan het ons ’n groeiende onstabiliteit wat veel makliker as vroeër ontsporings kan veroorsaak.

Helaas het die wêreld ’n ernstige tekort aan verstandige staatsmanne wat dit kan voorkom.