Uit die bloute, die nuwe minister van finansies

Van Rooyen tydens sy inhuldiging. Foto: Elmond Jiyane

In ʼn onlangse verslag, wat vroeër die week deur die Solidariteit Navorsingsinstituut vrygestel is, is daadwerklike kommer oor die toedrag van sake by die staat se finansies uitgespreek. Ons gevolgtrekking was dat “sake soos gewoonlik” by die tesourie gaan voortduur.

In die konteks het sake soos gewoonlik onder andere na die voortsetting van fiskale tekorte, toenemende skuld, grootskaalse staatsgedrewe kapitaalprojekte en groot spandering verwys.

In ons verslag het ons die volhoubaarheid van die regering se belastinginkomstes met inbegrip van swak ekonomiese groeikoerse, korporatiewe belastinginkomstes wat onder druk verkeer, en persoonlike inkomstebelasting wat op ʼn nie-volhoubare wyse deur enorme staatsdienssalarisse en betreklik hoë privaatsektorvergoedingsvlakke (in ʼn verswakkende sake-omgewing) gerugsteun word, bevraagteken.

Een van ons aanbevelings was dat die regering markvriendelike hervorming oorweeg en toepas om sodoende die vertroue van besighede en beleggers te herstel. Sodoende glo ons kan die benarde ekonomiese toestand verbeter word. Dat stabiliteit geskep moet word, was onderliggend aan ons standpunt. Sou dít nie plaasvind nie, het ons gereken, sal ʼn volskaalse noodsituasie in die staat se finansies uiteindelik die gevolg wees.

Met inbegrip van die voorafgaande kon ons tot nou toe darem een ding sê en dit is dat die tesourie darem grootliks by hul afgebakende koers probeer hou het. Hulle het die ratte in die masjien van die staat se finansies voorspelbaar laat loop.

Self al verskil ons in ons sienings van makro-ekonomiese- en algemene staatsbeleid, sal meeste mense saamstem dat voorspelbaarheid en stabiliteit van binnelandse staatsfinansies raadsaam is. Die stelling geld selfs al is die oorwig van beleid nie noodwendig ʼn sprankelende voorbeeld van ʼn vryemark ekonomiese oortuiging nie.

Tot op hede het ʼn groot aantal finansiële deskundiges die tesourie oor die algemeen as deursigtig, stabiel, genoegsaam onafhanklik en as goed bestuur, beskou. Vandag is dit nie meer die geval nie.

Ons is nou ook genoodsaak om ons siening van “sake soos gewoonlik” by die tesourie te herbesin.

Gister se skokaankondiging, waar president Zuma onder beweerde bedenklike, selfs duistere, motiewe, die nou voormalige minister van finansies, Nhlanhla Nene, met David van Rooyen vervang het, het meeste markdeelnemers onkant gevang.

Van Rooyen is ʼn grootliks onbekende ANC-aanstelling wat volgens gerugte as uitvoerende burgemeester voorheen by die (wan)bestuur van die steeds swak presterende Merafong-munisipaliteit betrokke was. Die aanstelling het natuurlik ʼn skerp reukie van vermeende kaderontplooiing die lig laat sien.

Nie net was die aanstelling onverwags en uiters verstommend nie, maar die gebeure kon nie op ʼn slegter tydstip plaasgevind het nie.

Die afgelope Vrydag beleef ons ʼn hersiening van Suid-Afrika se soewereine kredietgraderings. S&P hersien SA se vooruitsigte van BBB-minus stabiel na BBB-minus negatief. Fitch Ratings pas ʼn afgradering van BBB tot BBB-minus toe. Rommelstatus blyk nou die regering en Suid-Afrika se voorland te wees.

Daarmee saam duik die Rand die afgelope tyd teenoor die Amerikaanse Dollar. Dit blyk dat die Rand nou self vinniger en verder as vantevore kan daal.

In weerwil daarvan vervang president Zuma gister skynbaar eensydig ʼn algemeen gerespekteerde minister van finansies by een van die land se belangrikste finansiële instellings. Enigiemand wat ʼn greintjie finansiële insig aan die dag lê sal ten sterkste teen sulke stappe waarsku, omdat dit verreikende gevolge kan inhou. Maar die moontlike gevolge het oënskynlik nie vir president Zuma in dié geval laat huiwer nie.

Vir die tesourie beteken die aanstelling moontlik dat die spreekwoordelike koeël deur die kerk is. Die ratte van die goedgeoliede tesouriemasjien kan nou moeilik begin draai.

Het ʼn nuwe era nou vir die tesourie aangebreek? Inligting oor wat ons te wagte is, is maar skraps, maar as Van Rooyen nie as ʼn uitvoerende burgemeester die Merafong-munisipaliteit kon regruk nie, kan ʼn mens maar wonder oor sy kanse op sukses by die strategies belangrike en komplekse tesourie.

Dit is nie ʼn vergesogte idee dat dit nou die tyd is om teen populistiese, sosialistiese wanbesteding te verskans nie. Terwyl die gevaar bestaan om soos ʼn vreesaanjaer te klink, moet uitgewys word dat die gevolge vir mense in Suid-Afrika beduidend sleg kan wees. Indien die markte en beleggers nie die nuwe aanstelling as oordeelkundig aanvaar nie, kan ʼn wegholverlies van sake- en beleggersvertroue plaasvind.

Die uitwerking hiervan kan verreikend wees. Onttrekking en opskorting van internasionale beleggingprojekte, mense- en kapitaalvlug, verdere afgraderings, duurder en moeiliker bekombare staatskuld en ʼn verswakkende Rand kan die huidige onrusbarende ekonomiese omstandighede na ʼn volskaalse fiskale noodsituasie aanjaag.

In ons verslag het die SNI ook gewaarsku dat so ʼn noodsituasie ʼn verdere sentralisasie van staatsmag en selfs totalitarisme kan voortbring. Dit sal beteken dat die nou verslete politieke slagspreuke wat op “vryheid” aanspraak maak, slegs in die konteks van die Orwelliaanse idioom sal sin maak.

Daar is twee Suid-Afrikaanse instellings waar ʼn oorname deur blinde kaderontplooiing enorme finansiële risiko’s vir die man op straat kan inhou. Die een is die Reserwebank, wat die mag het om geld te skep, en waar wanbestuur verwoestende hiperinflasie kan veroorsaak. Die ander is die tesourie wat gesamentlik oor die staat se beursie, die mag om te laat belas, en die reg om ingrypende finansiële- en belastingbeleid daar te stel, beskik.

Roekeloosheid by enigeen van dié twee instellings kan ontsettende skade aan die land se ekonomie en sy mense aanrig. Die vraag is nou of die tesourie nie as slagoffer van kaderontplooiing geval het nie.