Zuma: Volstruispolitiek ‘slaan met stomheid’

Pres. Jacob Zuma en die Openbare Beskermer, Thuli Madonsela.

Ek is nie iemand wat maklik sprakeloos is nie. Maar Vrydagaand, toe pres. Jacob Zuma die nasie op televisie toespreek, was ek met stomheid geslaan. Dis versterk deur die reaksie van die ANC se sekretaris-generaal, Gwede Mantashe.

En Sondag het die stomheid my ’n tweede keer met ’n dubbele slag teen die voorkop geslaan met die perskonferensie van Baleka Mbete, speaker van die Nasionale Vergadering, en Zuma se toespraak op Melmoth in Kwazulu-Natal.

Maar laat ek die stomheid agter my laat en na aanleiding van dié drie openbare optredes probeer nagaan waar dit Zuma, die ANC en ons land laat.

Die kern van die drie optredes was die volgende:

• In sy televisietoespraak het Zuma soos ’n kleuter eenvoudig alle skuld ontken. Ander mense en allerlei misverstande moet die skuld kry. En onmiddellik daarna het Mantashe hom daarvoor geprys.
• Toe het Mbete, soos die drie spreekwoordelike apies, eenvoudig haar oë, ore en mond toegedruk en basies gesê sy weet nie hoekom sy die openbare beskermer, adv. Thuli Madonsela, om verskoning moet vra nie. Die parlement het niks verkeerd gedoen nie.
• En Sondag het Zuma sy sondes van leuens, bedrog en korrupsie vererger deur ’n skaamtelose rassistiese uitspraak, naamlik dat swartes net vir swartes moet stem, anders vat “hulle” – en almal weet wie dít is – die land weer terug.

Let wel, dit alles volg op ’n helder, logiese uitspraak van ’n volbank van die konstitusionele hof, geskryf deur hoofregter Mogoeng Mogoeng, waarin Zuma en die parlementêre meerderheid in soveel woorde kliphard aan minagting van die Grondwet skuldig bevind word. En dan kom Zuma, Mantashe en Mbete en beweer met onbewoë gesigte dat hulle glad nie skuldig bevind is nie, dat ánder die skuld moet kry.

Wat hulle hier gedoen het, is om die Suid-Afrikaanse kiesers soos volslae idiote te behandel en te verwag dat hulle toegejuig word. Wel, te oordeel na berigte oor hoe Zuma op Melmoth ontvang is, was sommige mense inderdaad tevrede om soos idiote behandel te word. Ander, soos dié by die Kaapstad Jazz-fees, waar min. Nathi Mthethwa uitgejou is, het dit tereg as ’n belediging beskou.

Nou ja, by ’n ontleding soos dié moet ’n mens jou altyd afvra welke beweegruimte die betrokkenes gehad het en welke alternatiewe weë hulle, realisties gesproke, kon inslaan. As ’n mens dáárdie pad loop, moet jy emosie en moraliteit op die agtergrond skuif en net na realpolitik kyk.

Die een teoretiese alternatief was dat Zuma en die ANC in die openbaar die boetekleed sou aantrek en skuld erken. Vir ’n beweging soos die ANC, wat sy struggle deurgaans probeer voorstel as ’n wetmatige opmars na die glorieryke oorwinning van 1994, dit as die klimaks van die ganse Suid-Afrikaanse geskiedenis voorhou, en dus die permanente regeringsmag as sy natuurlike rég beskou, was dit ondenkbaar.

In daardie narratief pas erkenning oor korrupsie, magsmisbruik en flagrante oortreding van die Grondwet eenvoudig nie. Daarom het selfs Mantashe, agter die skerms nogal een van Zuma se kritici, in die openbaar geen millimeter van die narratief afgewyk nie.

Om die ANC se foute openlik te erken, sou ’n yslike gat slaan in die aura van onfeilbaarheid wat hy veral sedert die jare sewentig rondom hom gebou het.

’n Mens vermoed dat die ANC-leiers bevrees was dat dit ook die beeld van onoorwinlikheid sou aantas, en dat dit aanleiding sou gee tot ’n afkalwing van die party se steun by die swartes. Dat Zuma op Melmoth (soos elders ook al) die rassekaart met oorgawe speel, is immers nie om dowe neute nie.

’n Tweede alternatief sou wees om – soos inderdaad gebeur het – met ’n strak gesig te maak asof niks wesenliks gebeur het nie, of Mogoeng se verdoemende uitspraak maar net die mening van ’n private burger was wat nie veel gewig dra nie. Dit sou die ANC se sentrale narratief wel ongemoeid laat. Vervolgens gaan die party verder soos altyd.

Daar is ook ’n derde alternatief: Om die tweede alternatief na buite uit te oefen, maar Zuma na binne stilweg te neutraliseer. Dit kan op verskillende maniere gebeur: Sy magsvlerke kan geknip word sodat hy sy pos net onder toesig van sy kritici in die ANC kan uitoefen, of om tot ná die munisipale verkiesing te wag en hom dan weens “swak gesondheid” te laat bedank, of só iets.

Tans woed ’n klipharde geveg agter die skerms ongetwyfeld oor dié alternatiewe. Die eerste alternatief – openlike skulderkenning – vermoed ’n mens is ondenkbaar, en die geveg woed dus tussen die voorstanders van die tweede en die derde alternatief.

Uiteindelik, vanuit ’n sekere perspektief beskou, maak dit nie regtig veel saak wie wen nie. Ongeag die wenner, is die verloorder seker: Dis die ANC self.

As die groep wat niks wil erken nie (Zuma self en sy kornuite) die pyp rook, gaan die huidige proses waarvolgens kiesers van die party wegdryf, versnel word. Talle mense – ons het dit onder wittes in die tyd van die Nasionale Party-regering ook gesien – is bereid om hulle aan die neus te laat lei, maar hul getalle neem af.

Uiteindelik gáán só ’n ANC die mag verloor. Of hy gaan skeur. Dan lê die EFF reg om in die gaping in te spring, iets waarop die DA bedag moet wees.

As Zuma geneutraliseer of weggewerk word, tas dit inderdaad, soos die ANC vrees, sy aura van onoorwinlikheid aan. En in Afrika is dit fataal. Die Afrikane steun ’n wenner, nie ’n verloorder nie.

Die vraag is hoe die minderheidsgroepe, en die Afrikaners in die besonder, hierop moet reageer.

Enersyds kan hulle hul gewig agter kleiner partye soos die DA, die VF+ of die ACDP inwerp. Daar is niks mee verkeerd nie, maar dit gaan waarskynlik nie die redding bring nie.

’n Geografiese Afrikanerstaat is teoreties ’n eerbare gedagte, maar prakties nie haalbaar nie.

Die antwoord lê waarskynlik eerder in die krag van die burgerlike samelewing. Mense moet hul kragte monster in groepe soos AfriForum (of ander!) wat die magsmisbruik van wie ook al regeer, deur ’n kombinasie van metodes aan bande kan lê.

Dit gaan nie vanself kom nie. Die dae dat ’n welwillende owerheid na die Afrikaners omsien, is vir altyd verby. Die minderheidsgroepe sal dit op ’n georganiseerde wyse self moet doen.