Wat het die Bybelse mense werklik geëet?

Argieffoto

Elke nou en dan, tydens Nagmaal, besluit ’n gemeente om ’n regte Bybelse ete te hou. Slegs kos wat die Bybelse mense geken het, word voorgesit. En dikwels is heerlike bruingebakte aartappels heel bo-aan die lys. Maar die Bybelse mense het nie aartappels geken nie, en dit het eers aan die Ou Wêreld bekend geword nadat Columbus ietwat meer as 500 jaar gelede die Nuwe Wêreld ontdek het.

Maar sowat 500 jaar voor Columbus het Vikings Noord-Amerika ontdek en selfs kolonies gestig. Dit het wel nie lank gehou nie, want toe ’n klein ystydperk in Groenland toeslaan, moes die Vikings hul nedersettings ook ontruim. Maar die land wat hulle ontdek het, het hulle Vinland (wynland) genoem, ’n aanduiding dat daar ’n oorvloed druiwe of wilde druiwe moes wees. Toe kolonisasie finaal begin, is geen spore van dié druiwe gevind nie. Die vermoede is dat ’n volop bessie, waarvan ook wyn gemaak kon word, tot die naam aanleiding gegee het.

Maar die Nuwe Wêreld het wel oor druifsoorte beskik, en toe die voortbestaan van druiwe in die Ou Wêreld weens wortelvrot bedreig is, is dit op wortels van Nuwe Wêreldse stokke geënt en is die saak beredder.

Hoewel die Ou Wêreld aarbeie geken het, stam al die aarbeie wat nou aangeplant word af van die kruising van twee Nuwe Wêreldse spesies. Nuwe Wêreldse okkerneute verdring plek-plek ook weens ’n dop wat makliker afgehaal kan word die Ou Wêreld se variëteite.

Selfs ’n onvolledige lysie van Nuwe Wêreldse kos laat dit klink of dit maar broekskeur moes gaan om in Bybelse tye ’n lekker bord kos op die tafel te moes kon sit. Benewens aartappels, kom ook die patat, mielies (in Mexiko uit die teosinte-plant ontwikkel), sekere soorte boontjies, tamaties, pampoen, skorsies, rissies en soetrissies, avokado’s en pynappels uit die Nuwe Wêreld. Selfs die tipiese Egiptiese katoen wat nou in Egipte verbou word, kom oorspronklik uit Peru. Ou Wêreldse spesies kan nie meer daarvoor kers vashou nie. Antieke mense in die Andes het sowat 15 plantspesies met mekaar laat kruis, waaronder die stinkbos, om die aartappel te kweek. ’n Stuk of dertig subspesies is gekweek, maar net een hiervan is vir al die variëteite wat vandag gebruik word, ingespan. Die ander is onder beskermende omstandighede verbou, en een hiervan het onder intensiewe toetsing geblyk geskik te wees vir verbouing op Mars – weliswaar onder beskermende omstandighede.

Ook die kalkoen, wat nou met ʼn Kersete geassosieer word, kom eers heelwat later uit hedendaagse Mexiko waar die Majas ʼn wilde spesie makgemaak het. Die naam “kalkoen” het die dier by die Nederlandse seevaarders gekry, wat die dier die eerste keer in die Indiese stad Kalkutta te siene gekry het. Dit is toe die Kalikoetse hun (hoeder van Kalkutta) genoem.

Dat die Nuwe Wêreld nie koringmeel geken het nie, het beteken dat erg geïmproviseer moes word om ’n broodmeel te maak. Akkers is dan hiervoor gebruik. Van die Amerikaanse spesies eike se akkers het baie minder tiamien as dié van die Ou Wêreld bevat, en is eetbaar vir die mens. Soms is die meel egter met sand gemeng en in water geweek om die tiamien heeltemal uit te haal.

Argieffoto (Pixabay)

In ouer, vertaalde ensiklopedieë word dikwels by herhaling weergegee hoe die inheemse Amerikaners koring verbou het. Dit is egter ’n foutiewe vertaling vir “corn” wat mielies beteken (soos sweet corn wat ons goed ken).

In Bybelse tye was brood egter nie altyd van koring nie. Die minder gegoedes het meestal garsbroodjies, en selfs sorgumbrood (vandag is dele van die Midde-Ooste gewild omdat dit glutenvry is) geëet. Dit is dus heel waarskynlik dat die brood van die seuntjie wat Jesus saam met vissies gebreek het om te vermeerder, garsbrood was.

’n Interessantheid is dat die Jerusalem-artisjok ook uit die Nuwe Wêreld kom, terwyl die gewone artisjok wel aan die Bybelse mense bekend kon gewees het.

In die eerste hoofstuk van Joël kry ons ʼn aanduiding van kos wat die Bybelse mense geken het – soos dadels, gars en selfs die appel, naas die meer bekende wingerd en koring. Pere, uit Brittanje afkomstig, het die Bybelse mens skynbaar nie geken nie.

Hoewel die Bybel verskeie kere na groente verwys, is dit moeilik om ʼn lysie saam te stel, al word groente aangeprys, soos die kos wat Daniël en sy vriende in die paleis wou eet in die plek van die beste wat die koning laat voorsit het. In Numeri word ’n paar genoem wat tydens die Egiptiese ballingskap geëet is soos die ui, knoffel, waatlemoen, komkommer en prei. Uit Rut wil dit voorkom of waatlemoene ook in die heilige land bekend was.

Baie geheime moet nog ontsluit word, maar intussen kan ons dankbaar wees dat die kossoorte van die Ou en Nuwe Wêreld oor en weer bekend gestel is.