Die watergrafte van Scapa Flow

Skepe van die Amerikaanse vloot by Scapa Flow, Skotland in April 1942. Foto: Amerikaanse vloot/Commons.wikimedia.org

Deur Pierre Massyn

Die geskiedenis het ’n aweregse manier om draaie te loop en homself te herhaal. Tensy jy Brits is of in seevaart belangstel, het jy waarskynlik nog nooit van Scapa Flow in Skotland gehoor nie. Jy sal egter wel weet wat ’n duikboot is. Hierdie is die storie van ’n Duitse duikboot wat die trots van die Britse vloot in sy tuishawe gekelder het…

’n Obskure historiese feit is dat die Duitse oorlogsvloot ná die Eerste Wêreldoorlog gekelder is – deur Duitse seelui self[1]. Ná die Wapenstilstand wat op 11 November 1918 in Compiègne, Frankryk onderteken is (’n vernedering vir Duitsland) moes die hele Duitse oopseevloot, duikbote uitgesluit, na Scapa Flow, die belangrikste Britse vlootbasis langs die onherbergsame Skotse noordkus, stoom. Daarna sou die lot van hierdie skepe (meer as 70) deur die seëvierende geallieerdes bepaal word.

Hierdie besluit was op aandrang van die Britse admiraal Rosslyn Wemyss wat wou hê dat die Duitse skepe by die yskoue, mislike Scapa Flow moes bly met slegs ’n handjievol Duitse matrose aan boord om noodsaaklike seemansfunksies te verrig.

Duitsland gee amptelik op 16 November 1918 sy skepe aan admiraal David Beatty op sy swaar slagskip, die HMS Queen Elizabeth oor. Tussen 25 en 27 November 1918 vaar die Duitse vloot Scapa Flow binne om voor anker te lê. Toestande aan boord die geïnterneerde Duitse skepe is haglik en “onbeskryflik smerig” op sommige skepe. Die Duitse vaartuie sou deur die Britse Grand Fleet bewaak word.

Vir byna ses maande sit die Duitse seemanne op hul skepe ingekerker – die Britse owerhede wil hulle nie toelaat om hul makkers op ander skepe te besoek nie, of om selfs kortstondig voet aan wal te sit nie. Om die verveling te verbreek, vang hulle vis en speel kaart. Nou en dan ontvang hulle kospakkies van hul verslane landgenote by die huis. Ten spyte van hierdie beproewende omstandighede, wapper die Duitse vlootvlag steeds – eers op die slagskip Friederich der Grösse, en later op die SMS Emden.

Toe die nuus van die hartelose bepalings van die Verdrag van Versailles – volgens historici een van die direkte oorsake van die Tweede Wêreldoorlog – die Duitse admiraal Ludwig von Reuter in Mei 1919 bereik, kom hy tot ’n hartverskeurende slotsom: Eerder as om toe te sien dat die skepe in die hande van Duitsland se vyande val, neem Reuter ’n pynlike besluit wat hy nie net as patrioties nie, maar ook in Duitse belang beskou: die skepe moet voor die voet gekelder word!

Op 21 Junie 1919 sink 52 van die 74 vaartuie in Scapa Flow, aan die hand van hul Duitse bemannings wat seekleppe, sluitkrane, luike en patryspoorte oopmaak vir die seewater om in te stroom. Met hul skepe wat besig is om onder hulle te sink, wend die herderlose Duitse matrose hulle tot hul reddingsbootjies. En toe pleeg die Britte ’n wandaad wat indruis teen elke wet van die see: hulle brand los en maai die weerlose, ongewapende manne in oop roeibootjies af.

Behalwe vir dié wat sterf, word nagenoeg 16 gewond. Tot vandag toe rus die stoflike oorskot van nege vermoorde Duitse seemanne nog in Skotland.

Met die heropbou van die Duitse vloot in die 1930’s, word die selfvernietiging van die Duitse vloot voorgehou as ’n daad van heldhaftige minagting van die vyand. Admiraal Karl Dönitz bou die Duitse vloot weer op tot ’n formidabele mag. Die U-boot (“Unterseeboot”) is die sterkste kneukel in die Duitse vlootvuis.

Op 14 Oktober 1939 draai die wiel die volle sirkel…

Günther Prien. Foto: Verskaf.

Die Tweede Wêreldoorlog het so pas uitgebreek. ’n Duitse klas-VIIB-duikboot (U-47) met baas-sluipjagter Kapitänleutnant Günther Prien in bevel, infiltreer die Scapa Flow-vlootvesting. Die U-47 vleg deur ’n verdedigingsnetwerk van seemyne, grofgeskut en staalnette. Meesterlik navigeer Prien sy duikboot van 66 meter deur oënskynlik ondeurdringbare hindernisse en kelder die HMS Royal Oak reg onder die neuse van die verdwaasde Britte.

Prien word as ’n held terug in Duitsland verwelkom. Adolf Hitler oorhandig persoonlik die Ridderkruis van die Ysterkruis aan hom. Prien word daarna gereken as “Die Stier van Scapa Flow”. Hy was ook die eerste lid van die Duitse vloot (“Kriegsmarine”) wat die Ridderkruis van die Ysterkruis met Eikeloof (“Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit Eichenlaub”) verwerf het. Prien se totaal van gekelderde vyandelike vaartuie lees uiteindelik: 31 gekelder, agt beskadig.

Scapa Flow eis nóg ’n slagoffer – die Royal Oak sink binne 13 minute met ’n lewensverlies van 833 nadat die laaste drie van vier torpedo’s hom midskeeps om 1:16 die oggend van 14 Oktober 1939 kort ná mekaar tref. En so kry die Royal Oak sy laaste rusplek in ’n yskoue see saam met sy gewese vyande van 20 jaar vantevore. Die Britse trots – ʼn Revenge-klas-slagskip van 30 450 ton – sink nie te ver van die Friedrich der Grosse.

Merkwaardig genoeg was die twee skepe op 31 Mei en 1 Junie 1916 opponente by die Seeslag van Jutland, maar albei vind uiteindelik ’n watergraf by Scapa Flow!

Die kringloop is voltooi.

• Pierre Massyn is ’n navorser en amateur-historikus.

Voetnota:

[1] Duitsland moes reeds vroeër sy 176 oorblywende duikbote by Harwich aan vise-admiraal Reginald Tyrwhitt oorgee.