Nuuskommentaar: Afjak vir Zuma: Beleef ons nou rollende massa-aksie?

Pres. Jacob Zuma tydens Donderdag se Vryheidsdagvieringe. Foto: Kopano Tlape/GCIS

Beleef ons nou rollende massa-aksie teen pres. Jacob Zuma?

Ter aanvang kan gesê word dat die teenspoed wat Zuma feitlik oornag met Cosatu-ondersteuners op Werkersdag opgedoen het, vir die president ’n reuseterugslag is. Die vorige dag nog, die Sondag, was hy die hoofspreker by die Werkersdagverrigtinge in Mamelodi. Zuma het nie net ongesteurd ’n spreekbeurt gekry nie – hy het twee keer so lank gepraat as wat die program aangedui het, en hy was so selfvoldaan dat hy ’n oproep gedoen het op ’n tweederde meerderheid vir die ANC met ’n volgende verkiesing. Hy was nie skaam om te sê dis om die grondwet te wysig om die huidige hindernisse uit die weg te ruim nie – met ander woorde hy het gepleit vir ’n diktatuur van die meerderheid wat op hoogverraad van sy ampseed neerkom.

’n Dag later kry nie hy óf die ander sprekers ’n spreekbeurt by Cosatu se hooffunksie in Bloemfontein nie, en moes hy druipstert die aftog blaas. Baie van die mense by die byeenkoms roep deurlopend oorverdowend uit: “Zuma must fall!” Die hele geleentheid bly in die slag. Dit het gebeur ten spyte daarvan dat die organiseerders moeilikheid moes verwag het, en ten spyte van premier Ace Magashule se vermoë om reusesteun te werf. Daar is selfs ’n bietjie bolle gerol tussen Cosatu- en ANC-lede.

Maar dis nie al nie. In KwaZulu-Natal word die voorsitter van die ANC, die speaker Baleka Mbete, doodgeskreeu, en in Polokwane word nog ’n Zuma-pion, Jesse Duarte, verhinder om haar toespraak te lewer.

Wat het oornag gebeur, en as dit georkestreer was, hoe het dit so gou gebeur en die massas bereik?

Hierteenoor het ANC-sprekers wat as teenstanders van Zuma beskou word, ’n goeie ontvangs gekry by die plekke waar hulle opgetree het, waaronder adjunkpresident Cyril Ramaphosa in Mpumalanga.

Maak hierdie verrigtinge deel van rollende massa-aksie uit?

Ten beste kan gesê word dat daar twee en selfs meer aksies is – min of meer los van mekaar – wat rollende massa-aksie probeer toepas om Zuma uit sy amp te dwing. En juis omdat dit nie ’n formele verbintenis het nie, kwalifiseer die verset teen Zuma (nog) nie as formele rollende massa-aksie nie.

Veral die leiers, en meestal die opposisieleiers wat binne die Freedom Movement saamgesnoer is, het al volgens media-argiewe verskeie oproepe vir rollende massa-aksie gedoen.

Daar word klaarblyklik gekyk na ’n werklike en waarskynlik suksesvolle voorbeeld van rollende massa-aksie uit die Suid-Afrikaanse geskiedenis. Die ontstaan van die Freedom Movement herinner byvoorbeeld sterk aan die destydse Mass Democratic Movement (MDM), wat op sy beurt die United Democratic Front en vakbonde ingesluit het.

Die MDM se aksies het veel meer as reuse-optogte ingesluit. Daar was burgerlike ongehoorsaamheid, hongerstakings deur politieke gevangenes en ’n breë uitdagende verset (defiance).

In die proses is die destydse regeerders in wese van ’n groot deel van die bevolking geïsoleer, en is hulle selfs uit bekende swart gebiede soos Boipatong verjaag. ’n Noodtoestand is eers in sekere distrikte afgekondig, wat die versetbeweging net effens verplaas het, en uiteindelik landswyd. Die regering het verlore grond deur die sogenaamde oliedruppel-benadering probeer herwin deur te probeer demonstreer dat dit sy gesag op enige plek in die land kan laat geld.

Die situasie van destyds en vandag het ooreenkomste, maar ook enkele groot verskille. Die MDM was eendragtig in sy pogings om ’n nuwe bewind tot stand te bring en in die proses van apartheid ontslae te raak. Hiervoor het dit buitelandse steun uit talle oorde gekry.

Met die huidige aksie is daar hoofsaaklik twee kampe. Eerstens die Freedom Movement wat daarna streef om ook ’n bewindsverandering teweeg te bring. Hulle benut die Zuma-krisis as ’n instrument hiervoor.

Tweedens is daar die vakbond-omgewing wat, met uitsonderings, nie gefokus is op ’n ander party of koalisie wat by die ANC moet oorneem nie. ’n Groot rede waarom hulle Zuma gepos wil hê, is omdat die president se voortgesette vasklou aan die amp die ANC skynbaar deurlopend steun kos.

Kan suksesvolle rollende massa-aksie toegepas word sonder eenheid in die geledere wat hulle daarvoor beywer?

Miskien nie in die klassieke sin soos die massa-aksie wat gelei het tot die verkassing van die destydse pres. Viktor Janoekowitsj van Oekraïne nie. Op die oomblik speel ’n nog onvoltooide proses hom in Venezuela af.

Openbare verset en onregeerbaar maak is gewoonlik belangrike elemente wat weer daartoe lei dat regeringshoofde met despotiese neigings nie skroom om lewensverlies te laat plaasvind nie. Dit is gewoonlik petrol op die vuur, isoleer die regeringshoof internasionaal (behalwe by sy bondgenote) en kan tot ’n streek-domino-effek lei soos met die Arabiese Lente.

In Suid-Afrika moet daar nog ’n aansienlike paadjie geloop word voor ’n saakmakende rollende massa-aksie op dreef is. Dit kan egter vinnig gebeur as daar nou binnekort weer ’n verlammende stakingseisoen sou aanbreek, en dit aangevul sou kon word met diensleweringsbetogings wat soos ’n veldbrand oor die land kan versprei. En moenie vergeet nie dat die #FeesMustFall-veldtog waarskynlik weer sal ontbrand wanneer die eksamenspook begin knyp.

Wanneer sal ’n mens ’n saakmakende verskil kan sien – veral in Zuma se geval, waar klou soos ’n neet ’n oorheersende kenmerk is? Wanneer die breë publiek in elke opsig begin saamwerk. Uitnodigings aan Zuma as spreker of eregas by maatskappyfunksies en openbare byeenkomste moet eenvoudig opdroog. Kortom, daar moet net eenvoudig nie geleenthede wees waar die SAUK hom presidensieel kan laat vertoon nie. Selfs ’n nog groter opoffering sal wees wanneer die president weer groot eerbewyse aan burgers doen, en die ontvangers dit van die hand wys omdat Zuma dit oorhandig.

Waar hy wel as spreker sy opwagting maak, moet hy strykdeur ge-“Loch Logan” word.

Natuurlik het Zuma ’n steunbasis, grootliks onder landelike Zoeloes, en probeer hy dit met erg rasgelaaide retoriek na swart mense in die algemeen uitbrei. Die KwaZulu-Natalse steun is egter ook nie meer wat dit was nie, veral nie ná ’n gekonkel met kandidatelyste wat tot die vorming van twee strydende faksies gelei het nie. Dié verdeeldheid het so diep beslag gekry dat politieke sluipmoorde nie ’n vreeslike rariteit is nie. En om dit op te los gaan moontlik beteken dat Zuma se voorkeurleier sal moet terugstaan vir ’n meer gewilde figuur wat nou bitter suur vir Zuma is.

Om suksesvol te wees moet Zuma ’n eensame figuur wees, met die wêreld om hom wat baie warm of yskoud gemaak word. Dit vereis ’n gemeenskaplike kwessie wat hard en deurlopend gedryf kan word, en die staatskapingkwessie met die Guptas as “hoofbeskuldigdes” bied juis daardie opsie.

’n Beter opsie as ’n suksesvolle rollende massa-aksie wat die land erg kreupel kan laat, is dat die ANC se ringkoppe betyds tot die besef kom Zuma se voortgesette presidentskap van veral die land gaan die ANC self nog veel meer skade berokken as wat reeds aangerig is. Trouens, dit moet duidelik word dat die ANC met Zuma ’n redelike kans staan om 2019 die bewind aan ’n opposisiekoalisie af te staan. Hoe gouer Zuma dus herroep word, hoe beter vir die land én die ANC.