Nuuskommentaar: Afrikaans kan by Friese leer

Terwyl vrywilligers as deel van ’n projek van Maroela Media skouer aan die wiel gesit het om Afrikaanse items op Wikipedia te plaas, het talle Friese gesorg dat hul taal ook as taal op Google se vertaalfunksie gelaai kon word. Daar is baie lesse wedersyds te leer oor hoeveel opoffering dit verg om ’n taal volwaardig te kan handhaaf.

Maroela Media het onlangs besonderhede bekend gemaak oor een van sy projekte waar vrywilligers help om Afrikaanse artikels op Wikipedia geplaas te kry. Dit is ’n ontsaglike werk, maar nodig vir Afrikaans om sy status as volwaardige taal in die wêreld te kan handhaaf. Afrikaans is reeds die enigste taal in Afrika wat oor ’n volwaardige woordeskat en woordeboek vir ruimteterme beskik.

Hoewel Afrikaans taalkundig nouer aan Nederlands as Fries verwant is, toon die huidige posisie van Afrikaans in Suid-Afrika veel meer ooreenkomste met dié van Fries in Nederland, wat eers sedert 1951 geleidelik formele erkenning begin geniet het, en in 2014 wetlik ’n amptelike bestuurstaal geword het. Hoewel Brabants ook ’n betreklik eiesoortige taalvorm is en onlangs die eerste volwaardige Brabantse Bybelvertaling die lig laat sien het, is Friesland die enigste Nederlandse provinsie wat naas Nederlands ’n eie amptelike taal het.

Oplettende gebruikers van Google se vertaalfunksie sou moontlik opgelet het dat daar byna stil-stil ’n taal bygekom het wat baie Afrikaners na aan die hart lê, naamlik Fries.

Fries, of Frysk, is ’n minderheidstaal wat veral in Friesland, nou ’n provinsie van Nederland, gepraat word. Soos met Afrikaans was daar kommer dat die taal onder die druk van Nederlands kan verdwyn, waaronder as universiteitstaal. Na raming praat minder as ’n miljoen mense Fries as huistaal.

Hoewel die Friese eens groot dele van Nederland en België beset het, asook dele van aanliggende lande soos Denemarke en Duitsland, het dit as amptelike taal so te sê verdwyn.

Eers sedert 1951 het Fries geleidelik formele erkenning begin geniet, en in 2014 amptelik ’n bestuurstaal naas Nederlands geword.

Trouens, in ’n stadium was ouer Friese Bybelvertalings gewild onder versamelaars omdat dit glo ’n taal verteenwoordig het wat binnekort sou uitsterf.

Hoewel die Fryske Akademy reeds in 1938 gestig is, word die indruk van die herlewing van die taal en kultuur eers die afgelope paar dekades gewek. Hierin speel die Fryske Akademy ’n enorme rol as “ûndernimmend ynstitút dat wittenskiplik ûndersyk docht op it mêd fan de Fryske taal, kultuer, skiednis en maatskippij”. (Alle aspekte van die Friese taal en kultuur word ondersoek, die geskiedenis en bevolking word wetenskaplik ondersoek.)

’n Selfontwaking was grootliks die rede waarom Fries meer prominensie gekry het. Friese koerante se oplaag het verhoog terwyl die meerderheid Nederlandse koerante ’n daling in sirkulasie beleef het. Die internet is op groot skaal ingespan, musiekkonserte in Fries is gereël en op talle maniere is die taal uit die gevaarsone van vergetelheid gesleep.

Planne enkele jare gelede om Friesland weens administratiewe redes as provinsie van Nederland te laat verdwyn, het groot ontsteltenis veroorsaak. Talle politici is in die daaropvolgende verkiesing gespot toe hulle vir stemwerwing in Friesland opdaag, omdat hulle “darem geweet het hoe die pad Friesland toe loop”.

Vanaf 21 September verlede jaar het talle Friese aan ’n projek deelgeneem om Fries as taal tot Google se vertaalfunksie toe te voeg. Om dit te vermag moes tussen 500 000 en ’n miljoen woorde, en talle sinsnedes vertaal word. Om verskeie redes is die vertalings uit Engels en nie Nederlands gedoen nie.

Reeds in Februarie vanjaar is genoeg vordering gemaak dat Fries as taal op Google se vertaalopsie gelaai is. Die geleentheid is formeel in die Friese hoofstad, Leeuwarden, ofte wel Ljouwert in Fries, gevier.

Nie dat die amptelike status van Fries dit vir die Friese makliker maak nie. Selfs in Leeuwarden beskryf Nederlandssprekendes Fries as ’n plat, harde taal – min of meer dieselfde terme waarmee Afrikaans dikwels beskryf word. Dit word dikwels ook as ’n dialek van Nederlands beskryf wat dit beslis nie is nie.

Fries is soos Angels, Saksies en Juts ’n ou Skandinawiese taal. Verskeie ou bronne verwys na die Friese se kenmerkende lengte wat hulle fisiek van hul nie-Skandinawiese bure onderskei het. Sedert die Friese hulle in ongeveer 500 voor Christus in die teenswoordige Nederland gevestig het, het verskeie dialekte ontstaan. Hedendaagse Fries is op Wes-Fries gegrond.

Deur die eeue het die Friese ’n harde geskiedenis agter die rug, wat verskeie veldslae teen die Romeine ingesluit het, en waar die Romeinse leërs swaar verliese gely het. Een so ’n oorwinning oor die Romeine was om te keer dat hulle gekersten word. Uiteindelik, blykbaar per ooreenkoms, het die Friese deel van die Romeinse Ryk geword maar met baie groot selfseggenskap. Groot lewensverlies is gely toe groot gebiede wat van die see herwin is, weer in storms deur die see ingeneem is.

Hoewel Friesland formeel buite Nederland se sogenaamde Bybelgordel val, voldoen verskeie munisipaliteite aan die kriteria daarvan.

Talle Friese vanne kom in Suid-Afrika voor en is veral in die Gereformeerde kerke opmerklik, vanne soos Denkema, Aartsma, Postma en vele meer.

Die les uit Fryslân (Friesland) is dat die behoud van selfs ’n eertydse groot taal nie vanselfsprekend is nie. Dit verg harde werk, groot entoesiasme en ’n behoorlike inskatting van die waarde daarvan. Afrikaanssprekendes kan ook met vrug let op hoe selfopoffering Fries gered en bestendig het. Elke greintjie energie is nodig om Afrikaans se toekoms te verseker.