Nuuskommentaar: As Afrikaans nie goed genoeg is nie, is my bloed goed genoeg?

Argieffoto (Foto: docbuzz.fr)

Die besluit van die Suid-Afrikaanse Bloeddiens om Afrikaans baie lomp in die tande te skop, kan in ’n baie sensitiewe situasie ontaard. Die ironie is dat die Bloeddiens meen hy tree in pas met die Grondwet op deur Engels, in plaas van al 11 amptelike tale, as voorkeurtaal te gebruik vir die bloedskenkvorms en sommiges in die proses afskeep. Die Grondwet bepaal egter alle inheemse tale, soos Afrikaans, moet bevorder word, maar die uitgesluite amptelike taal, Engels, word juis voorgetrek.

Wat behels die besluit?

Pas is Afrikaans nog ’n liederlike dwarsklap toegedien wat spreekwoordelik die bloed laat kook – en dan ysingwekkend laat stol.

Die kort en die lank is dat die Suid-Afrikaanse Bloeddiens besluit het sy dokumente wat skenkers met elke skenking moet invul, sal voortaan slegs in Engels beskikbaar wees. Die Bloeddiens bedien agt provinsies en die Wes-Kaap het sy eie.

Die Bloeddiens is ’n niewinsgewende organisasie en ontvang volgens sy webwerf geen staatshulp nie. Pasiënte en kliënte wat bloed benodig, betaal nou sowat R4 000 per eenheid.

Die Afrikanerbond het navraag gedoen oor die nuwe beleid, en is eers met ’n tweede navraag “beantwoord” deur die Engelstalige omsendskrywe aan personeel hieroor na die AB te stuur.

Die omsendskrywe is deurspek met grondwetlike onjuisthede wat dit laat klink of die inhoud uit ’n Lesufi-toespraak eerder as die Grondwet kom. Van die argumente is van suiwer politieke aard en klink ook na van die argumente wat in hofsake aangevoer is om met die aanbied van lesings in Afrikaans weg te doen.

Enkele van die argumente is die volgende:

• Die voortrek van net sommige amptelike tale kom op diskriminasie teen ander amptelike tale neer. Daarom word net Engels gebruik wat die “amptelike saketaal” sou wees. Dis bog, die Grondwet bevat geen bepaling wat aan Engels ’n hoër status as die ander gee nie. Trouens, die Grondwet bepaal dat alle amptelike inheemse tale (Afrikaans ingesluit) bevorder moet word. Die voortrek van Engels, die koloniale taal, kom op presies die teenoorgestelde van wat die Grondwet voorskryf neer. Voorts beweer die Bloeddiens dat Engels die taal van politiek, die sakegemeenskap en die media is. Veral wat laasgenoemde betref, sal baie mediapraktisyns voel dat die Bloeddiens ’n yslike kluitjie aan sy skenkers probeer verkoop.
• Die Bloeddiens maak daarop aanspraak dat dit onprakties is om al 11 amptelike tale te gebruik, daarom word net Engels gebruik. Die Grondwet bepaal egter dat elke provinsie sy eie amptelike tale instel (minstens twee). So het byna almal drie amptelike tale terwyl Gauteng en die Noord-Kaap ook vier het. Dit is nie so onprakties om die provinsies se amptelike tale te gebruik nie, en die argument word slegs as slenter gebruik om Engels voor te trek. Dit geld nie net vir staats- en semi-staatsinstellings nie, maar ook privaat instansies soos rugby-unies, selfs in amper uitsluitlike Afrikaanse provinsies, skoue in hoofsaaklik Afrikaanse gemeenskappe en vele meer. Bloemfontein se skou se “English only”-padpredikante op die terrein bevat soms die allerverskriklikste Engelse foute. Selfs politieke partye wat na Afrikaanse kiesers vry, kan normaalweg op een vinger getel word. Die DA se byna uitsluitlike uitreik van mediaverklarings in Engels het hom waarskynlik baie stemme gekos.

Hoe om te reageer of nie?

’n Eerste instink ná die nuus (in Engels) deurgedring het, is om dit so te stel: As my taal nie geskik is nie, is my bloed ook nie.

Bind die Grondwet ook niestaatsinstellings soos die Bloeddiens? Nadat daar aanvanklik redelik gedebatteer is oor die horisontale en vertikale gesag van die Grondwet, is daar nou min grys gebiede. Die verskil tussen vertikale en horisontale werking word soos volg beskryf:

• Die Handves van Menseregte vind aanwending op alle sake tussen landsburgers en die regering. Dit beteken dat dit toepassing vind op ’n vertikale wyse tussen die regering en sy onderdane. Dit beskerm landsburgers teen swak behandeling van die regering teenoor hulle.
• Die Handves van Menseregte werk ook op ’n horisontale manier. Daarmee word bedoel dat dit aanwending vind in sake tussen gewone mense en ondernemings, maar slegs indien dit sin sou maak. Dit beskerm mense teen dinge gedoen aan hulle deur ander mense.

(Dit het veral betrekking op die regte wat mense ingevolge die Handves van Menseregte (hoofstuk 2 van die Grondwet) geniet. Wyle Penny Sparrow sou byvoorbeeld nie kon aanvoer sy as individu kan nie vir rassisme en haatspraak vervolg word nie omdat sy nie die staat is of die staat verteenwoordig nie. Julius Malema het skynbaar wel daardie “vrywaring”, maar die ongelykhandige behandeling van wit en swart is ’n onderwerp op sy eie en is al dikwels onder die loep geneem.)

Tog moet ’n mens maan teen so ’n blindelingse benadering en verskoon asseblief ’n voorbeeld wat eerstehands ervaar is.

’n Tekort aan bloed kan heel onskuldige mense hul lewe kos. Die uwe self het die afgelope vier jaar weens kanker 42 eenhede bloed ontvang. Dis ook nie so maklik om privaat met familie of vriende bloed te reël nie. Weens die baie chemo het my bloed sekere veranderinge ondergaan wat ook bloedgroepe genoem word, maar op baie skaarser versoenbares dui. In ’n stadium het dit ’n hele paar dae geneem om versoenbare bloed op te spoor en om by die hospitaal gelewer te word. Dit het gelukkig nie saamgeval met ’n periode net meer as ’n jaar gelede toe my hemoglobienvlak laer as 5 was nie. Onder 6,5 is dit dodelik gevaarlik.

Afrikaans

Engels is ’n volslae koloniale taal en die vierde grootste taal in Suid-Afrika. Afrikaans, die derde grootste amptelike taal het sowat 2 miljoen meer sprekers as Engels. Daar is meer as twee keer soveel Zoeloesprekendes as Engelssprekendes, terwyl Xhosa, in die tweede plek, Afrikaans met net meer as ’n miljoen uitstof.

Tog het die Suid-Afrikaanse Ruimte-agentskap besluit die drie amptelike tale wat dié instansie moet gebruik, is Engels, Tswana en Zoeloe.

Grondwetlike verloop

So ernstig is met die aanbreek van die nuwe grondwetlike bedeling oor die taalkwessie gevoel dat die Pan-Suid-Afrikaanse Taalraad deur die oorgangsgrondwet ingestel is. PanSat het sommer baie vroeg bevind die regering is self die grootste oortreder van die grondwetlike taalbepalings.

Met die skryf van die finale Grondwet het die ANC botweg geweier dat ’n bepaling in die oorgangsgrondwet wat bepaal het dat die regte wat amptelike tale voor 1994 gehad het, nie verminder mag word nie, in die nuwe Grondwet opgeneem mag word.

Een lid van PanSat, ’n advokaat en later DA-politikus, het egter geglo die bepaling geld steeds. Hy is vroeg oorlede en blykbaar is dit onbekend hoekom hy geglo het dit geld steeds. ’n Moontlikheid is dat hy gemeen het die afskaffing daarvan het spesiale wetgewing nodig, soos wat met die aktivering en afskaffing van ander grondwetlike bepalings geld. In die praktyk het dit egter anders uitgedraai.

Van PanSat word deesdae baie selde gehoor. Dit is byna deurlopend deur oneindige swak leierskap gekenmerk wat dit lang tye disfunksioneel maak, en byna net so swak laat funksioneer as die Menseregtekommissie. Dit word goed deur twee Vrystaatse gevalle gedemonstreer.

Hoewel PanSat een van die grondwetlike hoofstuk 9-instellings soos die Openbare Beskermer, die Menseregtekommissie, die ouditeur-generaal (wie se magte pas uitgebrei is) en die Verkiesingskommissie is, het die regering hom die afgelope twee dekades meestal erg minderwaardig behandel. Een voorbeeld is ná die Vrystaat die nuwe FS-nommerplate gekry het, het die destydse Vryheidsfront by PanSat gaan kla. PanSat het beslis dat dit met rekenaartegnologie moontlik is om naas die FS ook die VS te kon inspan en dat dit wetlik dieselfde betekenis as FS kon hê. Die destydse LUR vir vervoer het dit egter na die Menseregtekommissie op “appèl” geneem. Die kommissie se hoofkantoor het dit met ’n verwysingsnommer na sy Vrystaatse provinsiale kantoor verwys en as die media en soms opposisiepartye nie af en toe navraag oor die “vordering” gedoen het nie, is daar nooit weer hiervan gehoor nie.

Tot vandag toe het die kantoor nog nie erken dit is ontvang nie, of iets daaraan gedoen soos om ’n afskrif by die hoofkantoor te kry nie. In 2010 dra Praag ’n artikel waarin onder meer soos volg berig word:

“Hierteenoor het die kantoor baie gou die destydse Vrystaatse hoof van Veiligheid en Sekuriteit onskuldig bevind nadat Vrystaat Landbou hom vir haatspraak verkla het.

Twee sake wat die Vryheidsfront Plus in 2008 verwys het, kry nie aandag nie. In een geval kon die verklaagde glo nie opgespoor word nie, maar dit het Volksblad presies vyf minute geneem om haar telefonies op te spoor. In die ander geval het dokumentasie by herhaling uit die MRK se kantoor weggeraak.” Volledige rubriek kan hier gelees word.

Chaos by die MRK se hoofkantoor het letterlik kniediep gestaan. Die uwe het die kantoor verskeie kere besoek en dan tafels toe onder “aktiewe” dokumente gevind met ’n groot persentasie wat al van die tafels afgeval en op die kantoorvloer gelê het.

Nog ’n komies-hartseer geval van waar Afrikaans totaal geminag is, was toe water van die Katzedam in Lesotho onder die berg deur na die Asrivier naby Bethlehem en uiteindelik na die Vaalrivier begin loop het. Op die Woes-webwerf word die chaos soos volg in ’n lesersbydrae “verduidelik”: “Sodat Gauteng se Groot Dors geles kan word.

“Maar dis dié pasellawater wat gemaak het dat daar ’n twis oor die naam van die rivier losgebars het. Toe die water begin loop, gaan sit die nuwe Suid-Afrika se Engelsbebl*ksemde Departement van Watter Affêre ’n bordjie op die brug op: ‘Ash River’.

“En toe is die Blikore se ore rooi van kwaatgeit, want daai ‘As’ het niks met ‘as’ soos in verbrande hout te make nie.

“Nee, dit is ‘As’ soos ‘Axle’ in Engels.” (Iemand se wa se as het jare gelede in die bedding van die rivier gebreek toe hy met sy wa en span osse daardeur getrek het.) Die volledige artikel kan hier gelees word.

“Maar die Departement van Watter Affêre is nou so steeks soos die FS op die Vrystaat se nommerplate. Die ‘Ash River’ bly op die padpredikante, en selfs gastehuise in die omgewing spog nou met name soos ‘Ash River Lodge’. ‘Ash River Dislodge’ sou meer van toepassing wees.”

Ook reeds in 2010 het die Gautengse hooggeregshof bevind dat die regering sy grondwetlike plig teenoor die 11 amptelike tale versuim.

Is daar nie dalk ’n saak uit te make van minagting van die hof nie?

Dit wat nou by die Bloeddiens gebeur, is ’n tragedie, nie net oor die dwarsklap wat Afrikaans en die Grondwet gekry het nie, maar dit is ’n aanklag teen die regering en PanSat dat niemand eens meer probeer om dié liggaam (eintlik ná “ministeriële ingryping” om dit “reg te ruk”) werklik te laat bestaan nie.

Nog ’n hoofstuk 9-liggaam wat hierby betrek behoort te geword het, is die Kommissie vir die Bevordering en Beskerming van die Regte van Taal-, Godsdiens- en Kultuurgemeenskappe. Die liggaam het minderheidsgroepe in Suid-Afrika wesenlik lewend ontval.

Die grondwetlike posisie van tale in Suid-Afrika begin nie by die 1996-Grondwet nie, maar in die grondwetlike beginsels wat as bylaag tot die oorgangsgrondwet ingevoeg is. Die Konstitusionele Hof moes inderdaad sertifiseer dat die huidige Grondwet aan hierdie beginsels uiting gee. Deel XI bepaal dat die amptelike tale nie net erken en beskerm moet word nie, maar dat die bevordering van die tale aangemoedig sal word.

Deel XII noem taalregte as deel van die selfbeskikkingsregte waaroor Suid-Afrikaners behoort te beskik en wat erken en beskerm moet word.

In die oorgangsgrondwet het verskeie artikels op taalregte betrekking waaronder artikels 3, 31 en 32. In artikel 32 word eintlik na die reg op onderrig verwys, en daar word byvoorbeeld die wortels raakgeboor van die huidige Grondwet se bepaling: Almal se reg op onderrig is die taal van keuse waar dit redelikerwys moontlik is.

Om ’n oplossing in goeie gesindheid te vind

Ten slotte. Wat die pragmatiese betref, is daar dele van die land waar Engels nie ’n eerste of tweede taal is nie, maar ’n vreemde taal. Potensiële bloedskenkers kan dus sukkel om die vorm te verstaan, en so die gevaar skep dat ontvangers bloed ontvang wat gevaarlik is.

Dit is noodsaaklik dat hierdie kwessie in der minne en in goeie gees opgelos word.