Nuuskommentaar: As die minderheid regeer

Pres. Cyril Ramaphosa tydens Werkersdagvieringe by die Wolfson-stadion buite Port Elizabeth in die Oos-Kaap. Foto: ANC Kommunikasiespan

Kan iemand uit ’n minderheidsgroep werklik ’n land regeer? Uit sekere kringe is daar groot optimisme dat pres. Cyril Ramaphosa so sal kan maak – dit sal vir hom gewoon te moeilik wees om nepotisme te pleeg, want meerderheids- en selfs kollektiewe druk van groter stamme sal eenvoudig te veel wees.

Alvorens Ramaphosa se posisie onder die loep geneem word, is dit nodig om na ’n soortgelyke geval te kyk. Toe pres. Daniel arap Moi president van Kenia geword het, is dieselfde soort optimistiese verwagtinge gekoester. Moi is lid van ’n minderheidstam, die Kalenjin, en was aanvaarbaar vir die groter stamme, onder andere die Kikoejoe. Hy het die bekende Jomo Kenyatta as president opgevolg, en was tot dusver die president wat die langste oor die land regeer het.

Moi het egter in die oë van die weste kort voor lank ’n despoot geword, en sy stam het in stamoorloë met die Kikoejoe gewikkel geraak. Selfs pyl en boë met gifpyle is gebruik.

Korrupsie en nepotisme het hoegenaamd nie onder sy bewind minder geword nie. Die Kikoejoe se meerderheidstatus verseker nou byna outomaties dat Uhuru Kenyatta, seun van Jomo, verkiesings wen, al verseker die meerderheid bloot dat daar genoegsaam gekonkel kan word. (Hoewel die Kikoejoe die grootste stam is, maak die ander stamme saam ook van die Kikoejoe effektief ’n minderheid.)

In die Suid-Afrikaanse politiek is dit gewoonlik moeilik om vas te stel uit watter stam of volk ’n politikus stam. Dit moet gewoonlik afgelei word van iemand se geboorteplek, maar met baie wat in stede soos Johannesburg gebore is, is dit moeilik. Die stilswye oor stamverband handel waarskynlik oor ’n afkeer aan “tribalism” waaroor onder andere Winnie Madikizela-Mandela en oudpres. Thabo Mbeki hul mond uitgespoel het. Dikwels was die kritiek duidelik – selfs sonder om name te noem – teen oudpres. Jacob Zuma gemik, wat sy Zoeloeskap met trots gedra het, en met ’n Zoeloefikasie-aksie nepotisme tot ongekende hoogtes gevoer het.

Ook Nkosazana Dlamini-Zuma het weens haar openlike gespog dat sy ’n Zoeloe is, hieroor deurgeloop.

In die geval van Ramaphosa is dit algemeen bekend dat hy ’n Venda is. Die Vendas, omtrent ’n half miljoen, is die kleinste volk wie se taal in die grondwet as amptelike taal erken word. Venda is, sover bekend, nie aan enige ander taalgroep in Suid-Afrika verwant nie. Vandag word aanvaar dat Venda verwant is aan Kalanga, wat in dele van Botswana en Zimbabwe gepraat word.

Die kultuur verskil ook aansienlik van dié van ander stamme en volke in Suid-Afrika.

Ramaphosa het egter in Johannesburg grootgeword en skoolgegaan. Hy het wel matriek in Venda geslaag en het aan die Universiteit van die Noorde gestudeer. Hy het later deur UNISA ’n B.Proc-graad behaal. Hy is met dr. Tshepo Motsepe, ’n mediese dokter en suster van die bekende Patrice Motsepe, getroud.

Pres. Ramaphosa, ministers en ander regeringsamptenare tydens ‘n geleentheid in April 2018. Foto: Elmond Jiyane/GCIS

Wat egter minder bekend is, is dat Ramaphosa volgens ’n ryke versameling bronne eintlik ’n Lemba is. Die Lembas, sowat 50 000 in totaal, word as Suid-Afrika se swart Jode beskryf, en glo self dat hulle die afstammelinge van ’n verlore stam van Israel is. Hulle woon hoofsaaklik tussen die Vendas, maar kleiner getalle kom ook onder die Pedi’s en stamme in Mosambiek en Malawi voor. Genetiese toetse wys dat minstens ’n deel van hul voorouers nie van Afrika kom nie, met kleiner persentasies wat uit Europa en byvoorbeeld Indië kom. ’n Beduidende persentasie kom uit Jemen, en berekeninge dui daarop dat die aanvanklike migrante in ongeveer 600 na Christus in Oos-Afrika aangeland het.

Die genetiese toetse ondersteun nie spesifiek ’n Israelse of Joodse herkoms nie, maar wel ’n Semitiese. Talle kultuurgebruike kom egter met die Joodse ooreen, soos om nie varkvleis te eet nie. Hulle beskou hulle glo as meerderwaardig oor die Venda. Die Lembas praat die tale van hul gasheervolke.

Op die oog af lyk dit of die Lembaskap in Ramaphosa se familie by hom doodloop. Trouens, hy word juis as die teenpool van Zuma se tradisionalisme beskou.

Tog lyk dit of daar dalk een los draad kan wees: Ramaphosa se verhouding met Julius Malema kan as vreemd beskryf word. Malema is lid van die Pedi-stam wat ook ’n aantal Lembas huisves. Terwyl daar verbete literatuur-ondersoeke is om te bepaal of Malema ’n Lemba kan wees, is die getuienis wat opgediep word nie oortuigend nie.

Net die tyd sal leer of dit ’n goeie of slegte ding is dat Ramaphosa uit ’n klein stam kom, en waarskynlik uit ’n nog kleiner minderheid binne ’n minderheid.

Ons moet eerder vertrou dat integriteit as die magsbalans wat sy stam bring, sy regeeroptrede sal kenmerk. Soos sake staan, het hy wavragte Zuma-geïnspireerde moeilikheid wat sy bootjie skud.