Nuuskommentaar: België verkoop surpluskrag teen verlies ʼn jaar ná beurtkrag

Argieffoto (Pixabay)

Beurtkrag in Suid-Afrika jaag die land se ekonomie en individue se beursies miljarde rande uit die sak.

Fase 2-beurtkrag kan die land R2 miljard per dag, en meer as ’n R1 biljoen per jaar kos. België, daarenteen, het die afgelope naweek so ’n groot surplus aan elektrisiteit gehad dat groot ondernemings aangemoedig is om meer krag te gebruik. Trouens, die grootmaatverbruikers is betaal om meer krag te gebruik, sodat heelwat krag teen ’n verlies van die hand gesit is.

Skaars ’n half jaar gelede, in Oktober verlede jaar, het die situasie heeltemal anders gelyk. Toe is verbruikers, in die aanloop tot die Europese winter gemaan om hulle vir beurtkrag gereed te maak. Die aangepaste noodmaatreëls het onder meer ingesluit dat huishoudings beurtkrag van drie uur op ’n slag sou kon beleef, en dat nywerheidsproduksie opgeskort kon word.

Guardian se internasionale uitgawe wat hieroor berig het, het onder meer ook na België verwys as ’n land wat berug is vir swak administrasie.

Maar klink dit nie verdag baie na die situasie in Suid-Afrika nie?

Ten spyte van, meestal ironiese, ooreenkomste kan die twee lande se situasies nie vergelyk word nie.

Onder die ooreenkomste is dat België swaar in kernkrag belê het. Twee groot kernkragstasies bestaan, wat gesamentlik sewe kernkragsentrales huisves. Suid-Afrika beskik wel net oor Koeberg, maar oudpres. Jacob Zuma het hard probeer om Suid-Afrika in ’n ooreenkoms met Rusland te dwing vir die aanbou van kernkragsentrales, wat Suid-Afrika na raming meer sou kos as wat die land kan bekostig. Die sewe Belgiese kragsentrales lewer saam 40% van België se elektrisiteit. Destyds was ’n ongehoorde ses van die sewe sentrales buite werking.

Nou is die surplus veroorsaak deurdat ses van die sewe sentrales in produksie is, en die sonkrag- en windkrag-sentrales heelwat krag opgewek het.

België het die afgelope paar jaar ’n beleid gevolg om meer hernubare krag op te wek. Hernubare energie word selfs van huishoudelike en ander afval opgewek.

Ten spyte daarvan dat so ’n groot deel van België se opwekkingsvermoë buite werking was, was die beurtkrag en ander noodmaatreëls nie ’n uitgemaakte saak nie. Onder die planne om die probleem te oorkom was onder meer om versoeke tot kragbesparing te rig, ’n gas-aangedrewe sentrale is weer in bedryf gestel, en planne is gemaak om meer elektrisiteit in te voer. België is gewoonlik ’n netto-invoerder van elektrisiteit (behalwe in 2009), en veral uit Nederland en Frankryk. Sou daar egter ’n erge koue kom, sou invoer uit Frankryk onmoontlik wees, en dan was die noodmaatreëls die Belge se voorland.

Weer eens tref die ironiese ooreenkomste met Suid-Afrika, waar fase 4-beurtkrag die gevolg daarvan is dat die lyne wat groot hoeveelhede elektrisiteit van die Cahora-Bassa-hidroëlektriese aanleg in Mosambiek na Suid-Afrika voer, deur ’n sikloon platgevee is.

In België se strategiese beplanningsdokument tot 2050 word baie uitdagings uitgespel. Daarin word onder meer verwys dat baie van België se opwekkingsvermoë teen 2025 nie meer sal bestaan nie. Dit is deels daaraan toe te skryf dat bestaande wetgewing vereis dat België teen daardie tyd al sy kernkragsentrales moes sluit. (Ander bronne verwag dat die wetgewing aangepas sal word en dat daar uitstel sal wees.)

In die strategiedokument word egter ook op onder meer op die volgende gewys: “The energy sector is changing. Driven by decarbonisation, we see a growth of renewable and decentralised energy generation, increasing digitalisation, new technologies and trends like the advent of electrical mobility that are resulting in a rapidly evolving energy landscape. And the energy transition is not just happening in Belgium; it is an almost unstoppable development across all of Europe.”

Daar word duidelik uitgespel dat die openbare diskoers hoofsaaklik handel oor aandag aan probleme deur op die kort termyn te fokus.

Eskom-kragstasie in Kriel, Mpumalanga. Foto: thegreentimes.co.za

Die probleme oor kragopwekking in Suid-Afrika, en veral deur Eskom, bied genoeg materiaal om etlike doktorale verhandelings oor te skryf. Krap aan enige aspek, en ’n vloedgolf inligting tref ’n mens – onder meer korrupsie, onbevoegdheid, staatskaping, swak beplanning, die wegwerk van kundigheid, te min fokus op instandhouding, terwyl die korrupsie veroorsaak dat hewig oorprysde maar substandaard onderdele en dienste, juis verhoogde onderhoud vereis. Die een probleem vererger die volgende probleem.

Boonop beperk wisselvallige lewering deur hernubare bronne dat daardie elektrisiteit nie eenvoudig by Eskom se netwerk kan inskakel nie. Die fisikus prof. Matie Hoffman het dit soos volg in ’n Facebook-inskrywing beskryf: “Dit is baie problematies om hernubare energie kragopwekking aan die ‘grid’ te koppel omdat dit op ʼn onreëlmatige wyse relatief groot hoeveelhede krag in die netwerk kan lewer. Dit veroorsaak dat die groot steenkoolkragsentrales daardeur rondgefoeter word – dit verlaag die effektiwiteit van die sentrales en verkort ook hulle leeftyd indien hulle nie so veel as moontlik op hulle optimaal-ontwerpte revolusies hardloop nie.”

Daar kan geen twyfel wees nie dat daar (nog) baie probleme is wat opgelos moet word soos tegnologiese ontwikkelings, en die vooruitbeplanning van koste-faktore.

’n Hernubare bron wat nou sou beteken Eskom moet krag duurder vir distribusie aankoop as wat hy dit self kan opwek, geld dalk nie ’n jaar later nie omdat hernubare krag relatief goedkoper word. Na berig word onderhandel die konsessiehouers van ’n gasveld aan die Weskus al jare lank om gas aan ’n gas-kragsentrale te lewer, maar Eskom gebruik steeds diesel om die turbines te dryf.

Al verskil die realiteite tussen Suid-Afrika en België baie, die Belgiese ondervinding dien tog as voorbeeld van wat gedoen kan word as korrupsie en onbekwaamheid nie in die weg staan van groter doeltreffendheid nie.

En dit geld nie net kragvoorsiening nie. Gister is pres. Cyril Ramaphosa erg in die skande gesteek toe hy, as ANC-president, ’n verkiesingsrit op ’n Prasa-trein onderneem het, en die trein weens ’n magdom probleme, vier uur laat by sy bestemming aangekom het.  Dit slaan diep duike in die ANC se narratief van “’n goeie storie” wat voor elke verkiesing aan liggelowige kiesers opgedis word.