Nuuskommentaar: EFF onttrek hom aan DA-koalisiepolitiek

Die EFF-leier, Julius Malema. Foto: ANA

Die besluit van die EFF om hom aan koalisiepolitiek met die DA te onttrek, is nie onverwags nie. Maar gaan die onttrekking nie dalk op die duur meer stabiliteit as onstabiliteit bring nie? Op kort termyn is dit jammer, op langer termyn waarskynlik goed omdat dit die land se politieke partye sal dwing om die behoorlike bedryf van koalisiepolitiek onder die knie te kry en geldende en afdwingbare konvensies te vorm. Dit maak immers nie sin om ’n kiesstelsel te hê wat koalisies aanwakker nie, maar dit in die praktyk weer ondermyn of misbruik nie.

Min Suid-Afrikaners is seker verbaas dat die EFF besluit het om sy steun aan die DA se koalisiepolitiek op munisipale vlak te onttrek. Veral nadat die EFF ook so gemaak het toe die EFF gehelp het om die UDM in staat te stel om die UDM se omstrede burgemeesterskandidaat (lees, vriend van genl. Bantu Holomisa) in Port Elizabeth te steun. Dat die DA se afgesette burgemeester, Athol Trollip, ’n wit man is, het opsigtelik teen hom getel.

Nou, so lyk dit, gaan veral Johannesburg en Tshwane die spit afbyt, waar geen party ’n volstrekte meerderheid het nie, en ook nie met die hulp van ander verdraagsame partye ’n lewensvatbare meerderheid kan vorm nie.

Die situasie wat nou ontvou, is waarteen heelwat mense, onder wie prof. Amanda Gouws van die US, met die vorige munisipale verkiesing in 2014 gewaarsku het dat dit onstabiel sou wees.

Hierdie argument was opmerklik ook deel van die DA se eie propaganda wat daarna gestreef het om sover moontlik alleen die septer te swaai.

In wese het die pap nou tussen die bak en die hond op die grond beland.

In Europa, waar al lank van ’n soortgelyke kiesstelsel gebruik gemaak word as in Suid-Afrika, is koalisiepolitiek iets alledaags. Trouens, glad geskuur deur die praktyk, is die stelsel min of meer vervolmaak. Die “onstabiliteit” word benut om te verseker dat geen party so ’n greep kan bewerkstellig dat ’n soort Mafiastaat kan ontwikkel nie. Hiervan het Suid-Afrika, in die vorm van staatskaping, meer as genoeg gehad.

Die probleem kom in waar daar nie in een magsblok genoeg steun verwerf kan word om ’n koalisie te vorm nie. ’n Party buite hierdie dampkring kan dan toetree met wat in Nederland as “gedoogde steun” bekend staan. Dit beteken dat so ’n party eintlik net een groep in staat stel om die bewind oor te neem, sonder om self aktief aan die regering deel te neem. In Nederland het Geert Wilders en sy party dit gedoen, maar uiteindelik tog sy gedoogde steun onttrek en die regering laat val.

In Suid-Afrika was daar vroeg in die nuwe bedeling groot ontsteltenis, ook binne die ACDP, toe die ACDP in KwaZulu-Natal sy “gedoogde” steun aan die ANC toegesê het om die provinsiale regering by die IVP oor te neem.

In België het nog ’n probleem kop uitgesteek, naamlik dat dit bykans onmoontlik was om ’n koalisie te vorm. Die probleem is vererger deur konvensie en die koning se eie voorkeur oor wie die premier moet wees. Uiteindelik was België 598 dae lank sonder ’n verkose regering.

Daar is nie net nadele nie. Grondwetlike bepalings, waaronder konvensie, het gesorg dat die land steeds regeer is, en wel met sterk tegnokratiese elemente, sodat enige besluit wat wel geneem is, ten minste vanuit ’n bestuursoorweging die beste sou wees.

Konvensie is gebruike wat oor tyd deel van die reg geword het, en nie noodwendig op die wetboek staan nie. Switserland se federale bedeling waar die presidente mekaar so moet aflos dat die verteenwoordigers van die verskillende taalgroepe elk ’n termyn regeerkans moet kry, is deel van ’n konvensie en staan nie op die wetboek nie, maar dis net so afdwingbaar.

Brittanje het selfs geen geskrewe grondwet nie. Die grondwet bestaan egter al 800 jaar en is in verskillende wette, gebruike, hofuitsprake en konvensies gesetel. Selfs die Magna Carta is op ’n manier daarin geïnkorporeer. Die nodigheid van ’n enkele wet as geskrewe grondwet is al telkemale op talle vlakke bespreek, veral tussen 2010 en 2015.

In Suid-Afrika, waar ’n hoë premie op kaderontplooiing geplaas word, en die tegnokrasie so iets eintlik frustreer, is daar weinig sinnigheid in enige vorm van tegnokrasie – selfs die soort kundige hulp wat AfriForum aan munisipaliteite verleen – en word elke dag wat onverkose kaders geplaas kan word, as ramp geskou. Kaders wat dit byvoorbeeld nié gemaak het tydens ’n munisipale verkiesing nie, word op reuseskaal bo sterkte as “politieke raadgewers” aangestel. Wel, “raadgewers” in enige rigting waarin vaardighede vir munisipale funksies van waarde sou wees, tel eenvoudig nie punte nie.

En wie twyfel of dit regtig so is, gaan kyk maar na die laaste oorsig van die ouditeur-generaal oor Suid-Afrika se landwye munisipale sake. Dit is nou al dae sedert die verslag bekend gemaak is en koerante skryf steeds hoofartikels oor die ramp wat die land getref het. En daar is gemotiveerde ontsteltenis oor die opvatting dat die probleem “opgelos” kan word deur nog meer geld in hierdie bodemlose put in te pomp.

Is daar fout met die DA se benadering tot koalisies?

Nie alle ontleders stem saam dat dit ’n fout is dat die DA tydens verkiesingsveldtogte die indruk wek dat die DA die enigste alternatiewe opsie is as die ANC nie. Potensiële koalisievennote word dan dikwels met oënskynlike minagting behandel, en ’n te groot deel van die verkiesingsaanslag word afgestaan aan foefies soos dat stemme vir klein partye op stemvermorsing neerkom, en dat kiesers hul stemme aan die DA moet “leen”.

Alles is uiteraard nie die DA se skuld nie. Die EFF se onttrekking omdat die koalisie in die Tshwane-raad nie die burgemeesterstoel aan die EFF wou oorhandig nie, soos deur die EFF geëis, is opportunisties en dui op onbetroubaarheid. So ook die omspringery in die Nelson Mandelabaai Metropool (PE) wat meer op opportunisme as die beste belang van die inwoners dui.

Minstens een ontleder meen die EFF sal nie uitvoering aan sy onttrekkingsplanne gee nie. Volgens hom sal Malema nie die moed van sy oortuiging hê nie, en is dit net bekpraatjies soos ander bekpraatjies waar Malema bloot iets sê om die tyd te verwyl.

Die feit bly egter dat die land nog nie ’n koalisie-etiek aangeleer het nie en dat die stelsel wat die land die beste kan dien, daarom nog erge geboortepyne gaan beleef.