Nuuskommentaar: Eis teen Jansen

Die nuus dat AfriForum Jeug twee studente in hul eis teen die Kovsie-rektor, prof. Jonathan Jansen, en die Universiteit van die Vrystaat (UV) bystaan, het dadelik tot ’n groot wedstryd weg van die speelveld gelei. Die trofee op die spel is dat die vraag nou uiteindelik beantwoord word – kan iemand ’n rassis wees al is hy nie wit nie?

Daar is egter ander belangrike kwessies op die spel. Universiteite is ten eerste akademiese instellings wat studente op ’n voorbeeldige wyse vir verskillende beroepe moet voorberei. Kovsies het ’n sterk regsfakulteit in die skaduwee van die appèlhof in die stad ontwikkel.

Vanuit die staanspoor is die indruk egter uit mediaberigte, die UV se eie nuusverklarings en ander bronne van inligting geskep dat sekere regsbeginsels hier vertrap is. Dit was byvoorbeeld nooit duidelik of die studente aan ’n behoorlike regsproses onderwerp is voor hulle nie net geskors is nie, maar heeltemal aan die ban gedoen is, en “soos misdadigers aan die polisie oorhandig is”. Een van die kernelemente in ewewigtige regspraak, en wat ook in die Grondwet verskans is, is die audi altaram partem-reël. Volgens berigte moes die afleiding gemaak word dat hiervoor ook nie voorsiening gemaak is nie: Toe die studente die rektor wou spreek om hul kant van die saak te stel, is hulle onverrigter sake deur die sekerheidsbeamptes verwyder.

Iets soortgelyks staan breed geskryf oor die skorsing van die voorsitter van die Potchefstroomse kampus van die Noordwes-universiteit se studenteraad uit die Institusionele Studenteraad – die liggaam waar die drie kampusse se studenterade verteenwoordig is. Monica van Schalkwyk is in haar amp herstel nadat sy die universiteit met regstappe gedreig het.

By Kovsies het die gebeure boonop saamgeval met die optrede teen die destydse viserektor, prof. Driekie Hay. As deel van ’n skikking is geen formele besonderhede bekend gemaak nie, maar dit is ’n ope geheim dat sy erg verkwalik is omdat sy medianavrae beantwoord het. Dit was in ’n laer pos by die Sentrale Universiteit van Tegnologie een van die dinge wat prof. Hay gereeld gedoen het. Dit duisel die verstand oor hoe ’n viserektor nie die bevoegdheid kon hê om medianavrae te beantwoord nie, en wek die indruk van ’n instelling waar die ontwerpers van die snoerwet (wat nog op pres. Jacob Zuma se handtekening wag) kon gaan les neem oor hoe om selektief met inligting om te gaan. Trouens, die universiteit het Volksblad by die Persombudsman verkla, waarop die ombudsman bevind het die UV was deels vir die berigte se strekking verantwoordelik deur inligting te weerhou.

Universiteite is ook die een plek waar diktatoriale optrede en die bou van eie koninkrykies so onvanpas is soos ’n varkslagtery in Israel.

As hoër onderwysinstelling het universiteite ’n groot taak om afgeronde jong mense aan die samelewing te lewer wat waarde toevoeg. So ’n lysie van eienskappe sou insluit om voorbeeldige mensgerigte bestuurders te wees wat deelnemende bestuurstyle volg. Dit word immers oor en oor bewys dat dié benadering beter werk as ’n diktatoriale bestuurstyl.

Sulke jong mense moet dan ’n omvattende begrip hê van wat die term, demokrasie, als behels. Studente het op die aarde niks geleer as hulle die samelewing betree met die konsep dat demokrasie gewoon ’n diktatuur van die meerderheid behels, of nog erger, ’n ontplooide kader is nie. ’n Ware demokrasie bevat elemente van ’n oop samelewing waar alles nie geheim gehou word nie en elke stem op ’n manier gehoor word, asook persvryheid, vryheid van uitdrukking, die erkenning van menseregte wat minderheidsregte insluit, regte soos ander se waardigheid (en ander regte), en ’n verantwoordelikheid om sake nie in anargie te laat verval nie – dus haatspraak uitgesluit.

Bowenal, in die sekulêre Suid-Afrikaanse samelewing, behels dit ’n optrede en styl wat versoenbaar is met die Grondwet – die hele Grondwet. Vanoggend herinner twee Afrikaanse dagblaaie adjunkpresident Cyril Ramaphosa aan sy eie woorde tot die strekking – dat ’n mens die Grondwet nie maar kan aan- en afskakel soos dit ’n mens pas nie. Tog is dit moeilik om tot enige ander gevolgtrekking te kom dat daar ander verwagtinge van uiversiteitshoofde is. In ’n artikel in Beeld, wat deur ’n selfgeskrewe weergawe opgevolg is, verwys prof. Adam Habib van Wits na “die opdrag”. Uit die konteks is hierdie “opdrag” rasgedrewe transformasie. Habib verwyt selfs diegene wat die Grondwet “misbruik” om sekere uitkomste af te dwing. Hierdeur impliseer hy dat minstens sekere elemente van “die opdrag” ongrondwetlik moet wees.

Jansen self het by meer as een geleentheid ná die afsterwe van prof. Russel Botman (vorige rektor van Maties) diegene wat teen transformasie gekant sou wees, geroskam en onder meer gesê Botman “het nie vanself dood neergeslaan nie”. Botman was baie sieklik.

Dit lyk dus nie of dit nou by minstens sommige universiteite in hoofsaak gaan oor grondwetlikheid soos dit hoort nie, maar oor ’n ideologiese agenda waar ras ’n sentrale rol speel, en waar sommige rasse meer gelyk as ander is.

’n Interessante verwikkeling is dat Volksblad se hoofvoorblad-berig Donderdag, wat oor strominge by die Noordwes-universiteit handel, glad nie in Die Burger of Beeld opgeneem is nie. Trouens, dit blyk uit die argief van Netwerk 24 dat die berig ook nie dié digitale platform gehaal het nie. Hoewel die berig na stemme van ongelukkigheid met die rektor, prof. Dan Kgwadi, verwys, word die universiteit se kant van die saak (die audi altaram partem-reël) behoorlik toegepas. Dit lyk of iets anders as nuuswaardigheid – Potchefstroom val immers buite Volksblad se lesersgebied en binne Beeld s’n (Beeld en Netwerk 24 deel ’n hoofredakteur) – die gebruik van die berig bepaal het.

’n Vrye media is al by herhaling as die vierde, weliswaar nieamptelike, been van die demokrasie beskryf, verwysend na die skeiding van wetgewende, uitvoerende en die regterlike gesag. Binne die breë demokratiese begrip is daar egter geen sprake van nieamptelikheid nie – daar speel die media ’n integrale rol in die demokrasie, wat insluit die weergee van ’n land se politieke diversiteit, as waghond teen magsvergrype en korrupsie optree en vele meer.

Baie geluk aan Volksblad wat bereid is om ook hier, soos met plaasaanvalle, die werklikheid eerder as ideologiese doelwitte te dien.