Nuuskommentaar: Fort Zuma se skanse teen howe

Maak pres. Jacob Zuma se strategies juridiese en kwasi-juridiese skanse hom onaantasbaar of bly hy kwesbaar? Kan sy juridiese verskansing byvoorbeeld keer dat die land tot rommelstatus afgegradeer word?

Pres. Zuma en sy besluite was pas weer deel van verskeie hofuitsprake, en die huidige toedrag van sake is dat dit “met ’n oorwig van waarskynlikhede” lyk of Fort Zuma onindringbaar is, selfs deur die howe.

Die een oomblik juig Suid-Afrikaners oor hofuitsprake wat op die onafhanklikheid van die regbank, waaronder die konstitusionele hof, dui. Die volgende oomblik word gehuil wanneer daar ’n ander uitspraak is as wat gehoop is.

Die onlangse lofprysings van die howe ná die konstitusionele hof Zuma oor die Nkandla-kwessie met die kluitjie in die wind gestuur het, het prof. Koos Malan van Tuks na die pen laat gryp. In Rapport skryf hy onder meer: “Enkele kommentators was ligweg uitasem oor die wonder van geregtelike hersiening en ingryping in die dwaalweë van die wetgewer en die uitvoerende gesag – en by implikasie van die ANC, wat in beheer van hierdie organe is. Hierdie sienswyse is, helaas, oordrewe. Verkeer jy onder die bekoring van hierdie weldadige wanindruk, is jy vir ’n onaangename teleurstelling bestem.”

Hy gaan voort om na verskeie uitsprake van die konstitusionele hof te verwys wat nie so lekker afgegaan het nie, waaronder die Renate Barnard-saak, die onteiening van minerale regte, en dan ’n kwessie wat sommer gou weer kom spook het – die outonomie van skoolbeheerliggame. Sy ink was skaars droog, toe verloor Fedsas ’n saak in die konstitusionele hof teen die omstrede Gautengse LUR vir onderwys, Panyaza Lesufi, wat skoolbeheerliggame se magte so beperk dat daar nou onsekerheid is oor die voortbestaan van Afrikaansmediumskole.

Voor hierdie uitspraak is egter in ’n verskeidenheid replieke van Malan verskil.

Malan is egter nie heeltemal alleen roepende in die woestyn nie. Ook die FW de Klerkstigting het by geleentheid ’n hele rits uitsprake van die konstitusionele hof gelys wat volgens die stigting foutief was. Dit was reeds bekend dat Solidariteit die Barnard-saak wil internasionaliseer, en met die Fedsas-saak het AfriForum soortgelyk gereageer. Solidariteit meen selfs die Fedsas-uitspraak kan ’n skending van die vredesakkoord wees waarop Suid-Afrika se hele grondwetlike bedeling berus.

So iets het uit die aard van die saak ook niestaatsregtelike implikasies. Hoewel taamlik wyd gevoel word dat Suid-Afrika se Grondwet te veel gebreke het om, soos gereeld verkondig word, “as die beste grondwet ter wêreld” beskryf te word, is dit ongetwyfeld al waarmee intussen gewerk kan word sonder om in tamatiestraat te beland. Dit moet goed genoeg wees dat dit vir belangrike sake gebruik kan word, soos om Afrikaanse hoër onderwys te verseker. AfriForum se reeks interdikte teen die US, en komende hofsaak teen Kovsies oor die taalkwessie, is hopelik voorbeelde hiervan. Voorts word seker gemaak deur ’n gordel, kruisband en ’n stywe rek in te span om die broek op te hou deur die ontwikkeling van Akademia.

Wanneer die konstitusionele hof egter uitsprake maak soos dit wat Malan uitgewys het, verswak dit die posisie van diegene wat aanvoer dat die Grondwet vir onder meer minderheidsregte, beskerming van eiendomsbelange en vele meer ingespan moet word. Die druk kom van “links” en “regs”. Links, soos van diegene wat skynbaar glo daar is nie plek vir voet neersit teen die owerheid, rektore, en so meer nie, en dat gehou moet word by ’n soort ewigdurende (onderdanige) dialoog en klimaatskepping (ongeag die grondwetlike regte wat skynbaar bestaan), want kyk net wat het met die Renate-saak gebeur.

Van regs van diegene wat erg radikale taal gebruik wat dit dikwels laat klink of die sprong na gewapende optrede net ’n hanetreetjie weg is, en dikwels hartseer agter die tralies eindig.

Die direkteur van Nasionale Vervolging, Shaun Abrahams, se besluit om ’n hooggeregshofbeslissing oor die vervolging van Zuma op appèl te neem, lyk op die oog af na skraal vyeblaartaktiek, maar die proses kan die uiteindelike vervolging van Zuma bitter lank frustreer.

Een van Zuma se skynbaar getrouste aanhangers in die Nasionale Vervolgingsgesag, adv. Nomgcobo Jiba, het pas ’n reddingstou gekry ná die DA se hofaksie misluk het. En dit is maar enkele voorbeelde van hoe Zuma sy aanvanklike kwesbaarheid strategies gaan verskans het.

Die probleem met ’n fort is egter dat die persoon soms uit die fort moet kom. Jare gelede het ’n kluisenaarboer van Parys sy huis behoorlik in ’n fort omskep, met skietgate en al. En toe wag sy moordenaar hom buite in waar hy volkome kwesbaar was.

Die juridiese en kwasi-juridiese skanse wat Zuma om hom opgerig het, kan hom egter nie teen ’n verskeidenheid optredes beskerm nie. Die #ZumaMustFall-veldtog se doeltreffendheid hang byvoorbeeld nie af van hoe sterk Zuma se juridiese skanse is nie, maar van die integriteit van die ANC.

Graderingsagentskappe sal hulle ook weinig steur aan hoe goed Zuma gekussing is, en hoe goed die president hom met napraters en kruipers omring het. Trouens, dit kan teen die land tel. Die vertroue wat Zuma deur woord en daad kan skep (en verkieslik aangehelp deur daadwerklike gevolge soos die vasvat van korrupsie), gaan bepaal of Suid-Afrika rommelstatus verkry of nie.

Regte, selfs grondwetlike regte, is egter sinneloos as dit nie opgeneem kan word nie. Om daardie regte as individu op te neem kan egter onbekostigbaar wees. Daarom word ’n grondwetlike demokrasie as nie volledig nie en kwesbaar beskou as daar nie ’n behoorlike vrye pers en burgerlike instellings is nie. Burgerlike instellings moet egter breë steun kry om doeltreffend te kan wees.