Nuuskommentaar: Koalisies en samewerking

Die “gedoogde” steun waarmee die EFF die DA (die duiwel volgens Malema) of DA-koalisies aan bewind help in verskeie munisipaliteite, is nog ongetoets in Suid-Afrika, en elders in die wêreld nie baie suksesvol waar die gedoogde steun van heethoof-leiers gekom het nie. Sal dit in Suid-Afrika kan werk, of gaan dit kort voor lank op ’n breekspul uitloop?

Suid-Afrika se suiwer proporsionele kiesstelsel is gebruik om te probeer verseker dat elke belangegroep ten minste in die parlement verteenwoordig is. Slegs ’n kwartpersent-steun waarborg ’n setel, en omdat met grootste breuke van “reste” gewerk word, kan ’n party met selfs heelwat minder steun ’n setel, of bykomende setel, opneem. In die meeste lande waar die stelsel gebruik word, soos in Wes-Europa, lei dit byna onvermydelik tot die noodsaak van koalisies.

Dit is eintlik ironies dat die eerste grootskaalse koalisievorming nou op munisipale vlak moet plaasvind waar net die helfte van die setels gewoonlik proporsioneel is, en die ander volgens wyke geskied. Dit beteken ook dat een party meer stemme kon getrek het, maar minder setels verwerf – iets wat die ANC reeds aangedui het hy ná die afgelope verkiesing oor langlippie is.

Koalisiepolitiek is nie vreemd aan Suid-Afrika nie, en ook nie aan die post-1994-Suid-Afrika nie. Die Nasionale Party het aanvanklik Kaapstad en die Wes-Kaap met koalisies regeer, en die DA het later ook so gemaak.

Voor die jongste verkiesing is ’n paar munisipaliteite ook deur koalisies regeer, waaronder Swellendam, wat as beste munisipaliteit aangewys is, waar die DA deur die ACDP gesteun is.

Ironies is daar vanjaar, veral uit akademiese kringe, groot gewag gemaak oor die negatiewe aspekte van koalisies, soos dat dit uiters onstabiel kan wees. Soms kan ’n klein opposisieparty wie se steun nodig is vir die koalisie, buitengewoon baie mag hê as ’n soort “afpersing”. As iemand ’n hond wil slaan, is ’n stok altyd …

Daar is egter ook heelwat te sê vir koalisies. Om onstabiliteit te voorkom, moet daar deeglik oor ’n koalisie besin word. In Europa wys die staatshoof gewoonlik iemand aan as formateur of rapporteur, wat eintlik as ’n fasiliteerder optree om partye tot ’n koalisie in te bind. Dit kan soms baie lank duur, en in die proses word ’n lywige beleidsdokument vir die koalisieregering opgestel. Dit is ’n proses van gee en neem.

’n Breër deel van die bevolking word dus ingebind, en topkundiges uit verskeie partye kan in leiersposisies soos die burgemeesterskomitees (munisipale kabinette) dien.

In Suid-Afrika kon die hoogs gerespekteerde Louis Michael van die ACDP ’n Wes-Kaapse minister word.Trouens, hierdie voordeel is so sterk dat regerende partye soms knap opposisielede betrek om ministers of adjunkministers te word.

In dié soort stelsel is daar nie net die twee opsies van koalisie of geen koalisie nie, maar dat ’n party wat die skaal kan swaai, maar nie deel van die koalisie wil wees nie, ’n koalisie sy “gedoogde” steun toesê. ’n Betreklik onlangse voorbeeld was toe Geert Wilders sy party se steun aan ’n koalisie “gedoog” het, en later onttrek het. Na afloop van die Suid-Afrikaanse munisipale verkiesing was dit ironies die EFF wat gereeld dié opsie genoem het. Dit het uiteindelik ook so “uitgewerk” en die Nederlandse pers berig ook oor Malema se “gedoogde” steun aan die DA (wat hy die duiwel noem).

Die laaste ding wat ’n regering op enige vlak nodig het, is ’n “gedoogde vennoot” wat sy mening aanpas elke keer dat die wind sy koers aanpas, en dit sal niemand verbaas as die nuwe munisipale regerings wat van die EFF se gedoogde steun afhanklik is, kort voor lank teenspoed gaan kry nie.

As die EFF besluit die ANC is nie meer “erger” as die duiwel nie (soos as Zuma by die ANC die trekpas kry, of bietjie later, wanneer sy opvolger aangewys word), kan die ANC plek-plek dalk aan bewind gehelp word. Andersins kan tussenverkiesings volg, of in uitsonderlike gevalle, soos voor die verkiesing met Oudtshoorn die geval was, die munisipaliteit onder administrasie geplaas word. Dat die EFF se anti-ANC-sentimente hoofsaaklik te wyte is aan ’n groot onlekkerte tussen Zuma en Malema, kan by Zuma se vertrek tot ’n heel nuwe situasie lei.

Die onsekerhede wat met die EFF saamhang, beteken ongelukkig dat ’n mens nou so op die huidige moet konsentreer, dat dit moeilik is om te fokus op hoe die nuwe situasie die volgende nasionale en provinsiale verkiesing gaan beïnvloed. Dit sal so jammer wees dat, as dit sou gebeur dat die ANC sy huidige afwaartse trajek bly volg en nie ’n volstrekte meerderheid behaal nie, dit weer nodig sal wees om die EFF in die oë te kyk. Die EFF het immers sy kaarte reeds gespeel deur vir koalisiegesprekke van die DA te vereis dat Die Stem-gedeelte in die volkslied in die slag bly, en dat banke genasionaliseer word.

Die EFF se politieke voorkeure plaas ’n baie belangrike aspek van koalisiepolitiek onder druk, naamlik ’n minder verdeelde samelewing weens politiek. In die VSA is byvoorbeeld die afgelope aantal jare baie geskryf oor hoe politieke verdeeldheid ontwikkel het van beskaafde politieke teenstand tot venynige vyandskap. As voorbeeld is gemeld dat twee Amerikaanse bure nog oor en weer by mekaar sou braai, al is die een Demokraat en die ander Republikein. Maar met die klemverskuiwing was hierdie soort uitstyg bo die politiek ook van die baan. Hillary Clinton, die Demokrate se presidentskandidaat, het juis hierin getrap met haar verkiesingslagspreuk van “Stronger Together”.

Hierdie uitreik, in beginsel, skep weer lewensruimte vir professionele politieke brugbouers. Een so ’n brugbouer en president van die Mediators Foundation, Mark Gerzon, skryf egter in ’n onlangse artikel in die Christian Science Monitor dat dit nie lyk of die Demokrate hulle by hul eie slagspreuk hou nie.

Sou die nuwe situasie daartoe lei dat Suid-Afrika ook professionele politieke brugbouers kry, gaan hulle, met die EFF in die prentjie, hare op hul tande nodig hê om die wa op sy spore te hou. Tensy natuurlik die EFF vir ’n slag besluit om volwasse politiek te bedryf.