Nuuskommentaar: Om in die howe te boer

Dirk Hermann, bestuurshoof van Solidariteit, Donderdag in die arbeidshof. Foto: Reint Dykema.

Die mate waarin die owerheid en owerheidsinstellings in die howe boer, is ’n klad op die land. Maar as daar ’n swak regering is wat die regstaat minag, sal die howe ’n gereelde aandoenplek wees.

Hofuitsprake lewer nie altyd gewenste uitslae op nie. So moes boere ervaar hoe hul “ondergrond” hulle in die vorm van mineraleregte ontneem is in wat regslui voor die konstitusionele hof se uitspraak hieroor as die grootste diefstal in die land se geskiedenis beskryf het. Solidariteit se Renate Barnard-saak was ’n yslike teleurstelling en is vir internasionale beregtiging bestem. Vroeër vanjaar het die Gautengse LUR vir onderwys, Panyaza Lesufi, sake erg deurmekaar gekrap deur ’n saak oor toelating tot skole te wen.

Nou het AfriForum in die konstitusionele hof slae gekry oor ’n interdik oor die verwydering van Afrikaanse straatname terwyl die proses nog in beregtiging is.

Die suksesse is egter ook daar en indrukwekkend. Pas het Solidariteit in die konstitusionele hof die departement van korrektiewe dienste se stommiteit om nasionale demografie te gebruik vir kwotas in die Wes-Kaap vir ’n ses geslaan. Die Helen Suzman-stigting het die SAUK se verbod op die beeldsend van geweld tydens proteste in die howe laat struikel.

AfriForum, ondersteun deur Solidariteit en ander, het in die Vrystaatse hooggeregshof Kovsies se nuwe taalbeleid omgekeer. Vir die eerste keer het ’n hof uitspraak gelewer oor art. 29(2) van die Grondwet wat die reg op moedertaalonderrig verskans, spesifiek met betrekking tot universiteite, wat nou grondwetlike gronde vir die beskerming van Afrikaans aan universiteite bied. Die regters het die UV ook oor verskeie kwessies goed die kop gewas.

Danksy die presedentereg is nie net die Kovsie-saak van belang as Maties, Tukkies en Unisa oor hul nuwe taalbeleid voor die hof gesleep word nie, maar in veral die geval van Maties ook die Solidariteit-DKD-uitspraak.

Volksblad het vandag ’n werklike puik hoofartikel hieroor geplaas.

Op dieselfde dag waarop die Kovsie-uitspraak gelewer is, was daar nog ’n belangrike verwikkeling. Die SAUK is weens die afdanking van werkers voor die arbeidshof gesleep. ’n Regspan vir die SAUK het opgedaag, maar was onvoorbereid en kon ook nie met die SAUK-bestuur in verbinding tree om rigting te kry nie. Hulle het uitstel gevra en die omgekrapte regter het dit met Solidariteit se instemming toegestaan, maar die SAUK moet al die koste van die uitstel dra.

En wat doen die SAUK? Op TV 3 en TV 2 se nuus word nie ’n woord oor die korporasie se skandemakery in die arbeidshof berig nie. Op TV3 se nuus word die Kovsie-uitspraak geïgnoreer, maar in albei nuusbulletins word groot gewag gemaak oor die “slae” wat AfriForum met die straatnaamkwessie gekry het. Daar is hard probeer om AfriForum se verset teen kulturele imperialisme as iets baie verkeerd voor te stel.

Trouens, die dam is erg onder die eend uitgeruk. Die uitspraak gister beïnvloed nie die hersieningsproses wat in die hooggeregshof voorlê nie, maar handel oor ’n syhandeling.

Intussen het die SAUK se regspan tot gisteraand laat kans gekry om sy opponerende stukke by die arbeidshof in te dien.

Selfs al vra die SAUK se regspan vandag teen die feite- en regsagtergrond van die saak dat die saak buite die hof geskik word, en die werkers dus weer in hul poste aangestel moet word, gaan dit geen maklike afloop wees nie. Dit is duidelik dat daar veel meer bestuursprobleme en outoritêre “leierskap” in die SAUK los is wat dit steeds vir hierdie en ander werkers moeilik sal maak om met integriteit soomloos in te pas by dit wat die bestuur van hulle verwag (en wat weer onwettige opdragte mag insluit). Daar sal dus gemonitor moet word om te bepaal of viktimisasie nie nou na ’n subtieler rat oorskakel en selfs op konstruktiewe ontslag sou neerkom nie. Daar sal deurlopend gewaak moet word dat die SAUK-bestuur nie ou koeie waarvoor die afgedanktes nooit verhoor en skuldig bevind is nie ex post facto teen hulle gebruik word. Ingevolge regspraak oor die hele land is sulke optrede veronderstel om irrelevant te wees.

Die SAUK-bestuur is ook langlippie vir van die afgedanktes wat glo hul griewe in die media gaan uitpak het, maar ook hieroor is daar regspraak in die vorm van die saak van Mike Tshishonga, indertyd adjunk-direkteur-generaal van justisie, wat ’n mediakonferensie belê het toe hy geen amptelike kanaal kon vind nie om wanpraktyke te stop wat die destydse minister betrek het.

Maar gaan die SAUK dit waag om die saak te probeer bereg en ’n uitspraak in sy guns te kry? Gaan hy ’n regspan kry wat hom so adviseer?

Dinge sal vandag duidelik word. Met regspraak, veral waar grondwetlikheid ter sprake is en “lastighede” vir die regering nie maar met gewone wetgewing na sy sin geskik kan word nie, sou dit ’n gevaarlike spel wees om soort van boek te hou oor wie die meeste sake wen of verloor. Dit is in elk geval bekend dat die staat ongeveer 70 % van die sake waarby hy betrokke is verloor.

Die belangrike is hoe die uitsprake, wen of verloor, ’n regsraamwerk skep waarin reg en regverdigheid, of te wel die beginsel van natuurlike geregtigheid, en natuurlik grondwetlike beginsels soos gelykheid, deel van die land se regsraamwerk word – en as sodanig respekteer word.

In die Solidariteit se oorhoofse strategie is die hofstrategie maar ’n klein onderdeel, en die hofsake wat nou wasdom bereik weer ’n klein onderdeel daarvan. Ander aspekte van die strategie, soos die ontwikkelings van ’n private Afrikaanse universiteit, Akademia, vorder flink en ’n nuwe kursus, B Com Regte en Ekonomie, is gister bekend gestel.

So word daar op bykans elke lewensterrein hard gewerk om vir ons eie mense ’n Afrikaanse toekoms te verseker.