Nuuskommentaar: Persvryheid en SA

Argieffoto: Pixabay.com

Volgens die jongste persvryheidsindeks wat Verslaggewers Sonder Grense (VSG) pas bekend gestel het, het Suid-Afrika sy posisie die afgelope jaar met drie plekke verbeter, en beklee nou die 28ste plek.

Suid-Afrika se posisie het vanuit die middel van die Zuma-era, toe die land die 52ste plek beklee het, drasties verbeter. Die vorige jaar nog het die land met tien plekke getuimel. Veral die dreigende snoerwet en die ANC se aandrang het erg tot die kreeftegang bygedra, en VSG het Suid-Afrika blatant daaroor gedreig. Dit word in perspektief gestel deurdat Suid-Afrika nog in 2003 die 21ste plek op die indeks beklee het, en die mees persvrye land in Afrika was.

Selfs in sy sterk verbeterde posisie is daar nog twee Afrikalande wat meer persvry as Suid-Afrika is, naamlik Ghana en Namibië.

Die mees persvrye lande is Noorweë (1), Swede (2), Nederland (3) en Finland (4). Volgens die indeks vaar Suid-Afrika beter as Spanje (31), Frankryk (33) en Brittanje (40). Suid-Korea het 20 plekke verbeter, maar beklee nou die 43ste plek.

Noord-Korea in die 108ste posisie beklee oudergewoonte die agterhoede.

Die ommekeer in Suid-Afrika se posisie is ironies deur ’n fout ingelui. Volgens VSG het Zuma “geweier” om die snoerwet te teken. Volgens Zuma self het hy dit egter vir verdere regsadvies verwys, en dit kon steeds enige oomblik onderteken word. Trouens, toe Zuma onder druk geplaas is om as president te bedank, is berig dat Zuma dalk beoog om uit wraak die wetsontwerp te teken.

Terwyl nie alle mediakenners met Suid-Afrika se flinke verbetering op die persvryheidsindeks sal saamstem nie, is dit ook so dat daar tydens die Zuma-era ’n “opening” gekom het waar mense in selfs vooraanstaande koerante geskryf het Zuma (en die Guptas) is skelms, en vele meer. Dit is selfs oor besprekingsprogramme oor die SAUK gesê. Verbete ondersoekende joernalistiek, en die publikasie van bevindings, het die staatskaping stuk vir stuk begin oopbeitel.

Baie van die vrymoedigheid was te wyte daaraan dat die persoon wat voel hy word so benadeel volgens ons regstelsel moet bewys dat die aantygings onwaar is, en nie in openbare belang nie. Op die oog af lyk dit of die staatskapers sal sukkel om hulle voor enige hof as leliewit te bewys – nie met die vragte der vragte bewyse wat reeds in omloop is nie. En baie daarvan is (ook) in die hande van die media.

Of dit ’n soort genoeë persvryheid onder die Zuma-era was, is nie heeltemal duidelik nie. Zuma het telkens ernstiger sake in sy mandjie gehad as “skinderstories”.

Hofuitspraak ná hofuitspraak het egter die “skinderstories” bevestig. Bedoeld, of waarskynlik onbedoeld, het ’n de facto-persvryheid baie daartoe bygedra dat Zuma tot ’n val gekom het.

Dit sal pres. Cyril Ramaphosa loon om die media die nodige beweegruimte te gee om verder in die korrupsie en staatskaping te delf. Daar moet egter gemaan word dat gebeure soos dit wat tot die sogenaamde SAUK-8-saak gelei het, nie weer mag voorkom nie. Op die oog af was dit ’n siek poging om die openbare uitsaaier tot ’n presidensiële mondstuk te omskep, al het dit tot die geldelike ondergang daarvan gelei.

Persvryheid word egter op vele terreine gemeet. In baie lande, soos Griekeland, word die nuusagenda deur groot sakelui bepaal, en bevorder so ’n klimaat van georganiseerde misdaad. In Suid-Afrika het die Guptas swaar in hul eie media belê.

Voorts word mediavryheid bepaal deur die media se gewilligheid om behoorlike aandag aan die politieke diversiteit in ’n land te skenk. Die harde ongemak is dat, soos ’n waarnemer reeds jare gelede opgemerk het, iemand in Suid-Afrika net ’n tik- en faksmasjien nodig het, dan kan hy ’n politieke party wees. Hy kan mediaverklarings uitreik wat selfs die mees obskure koerantjie of radiostasie haal. Vandag, met rekenaars en e-pos is dit soveel makliker, en dit kan boonop deur ’n getwiet aangevul word. Is daar werklik ruimte vir ’n feitlike nie-entiteit om plasingsruimte in die media op te neem?

In Suid-Afrika is daar wel beperkings, en dit word byvoorbeeld deurlopend in Maroela Media uitgespel by sleutelpunte waar lesers hul kommentaar kan lewer. Ondanks die voorskrifte (sommige op Maroela Media afgedwing, sommige deur Maroela Media vir ordentlikheid self daargestel) is daar gereeld lesers wat kla dat hul bydraes verwyder is “terwyl ek niks verkeerds geskryf het nie”. Ook ander instansies, soos Netwerk24, volg ’n soortgelyke metode, terwyl ander hul kommentaargeriewe heeltemal verwyder het.

’n Rubriek soos hierdie kan kwalik afgesluit word sonder om ook te verwys na rassisme en haatspraak. ’n Mens staan net verstom dat, ná verskeie gevalle wat opslae gemaak het, daar steeds kort-kort iemand daarmee op Facebook en ander gemeenskapsmedia lostrek. Persvryheid strek immers nie so ver nie, en word ook duidelik in die Grondwet uitgespel.

Intussen moet ons dankbaar wees dat persvryheid ons in staat gestel het om duike in korrupsie en staatskaping te slaan, en mag dit so voortduur. Terwyl dit voortduur, is dit maar ’n smerige en onaangename tyd. Tensy, natuurlik, die sukses teen korrupsie in mense se gemoed dieselfde soort plek begin inneem as ’n Springbok-oorwinning op die rugbyveld, of atlete wat ná ’n toernooi met hande vol medaljes terugkeer.