Nuuskommentaar: Raak Suid-Afrika lag-lag onregeerbaar?

Argieffoto van betogings in Suid-Afrika Foto: channelstv.com

In die aanlyn-tydskrif Moneyweb, verskyn nou ’n reeks artikels onder die titel, Death of ‘n Rainbow Nation.

Gaan dit werklik so beroerd daar buite?

Volgens die jongste verslag van die Gemeenskapsregsentrum aan die Universiteit van die Wes-Kaap, het gewelddadige protes in 2014 ’n nuwe “rekord” in aantal voorvalle opgestel. Die aantal protesoptredes én die aantal gevalle van geweld het in 2014 toegeneem.

Terwyl net ongeveer die helfte van die protesoptredes in 2007 die een of ander vorm van geweld opgelewer het, het dit in 2014 in omtrent 80% van die gevalle voorgekom.

Die nuwe “rekord” staan nou op 218, teenoor die vorige “rekord” van 204 in 2009 wat ook ’n verkiesingsjaar was. Die sentrum meen egter net ’n deel van die protesoptrede in 2014 hou met die verkiesing verband.

Hoewel die meeste proteste in Gauteng voorkom, is Kaapstad die stad waar die meeste voorkom.

Hoe ernstig is dit?

Dit is ’n gewelddadige protesoptrede amper elke tweede dag. Dit daag die grondwet uit wat slegs vir vreedsame protes voorsiening maak. En dit daag die gewone demokratiese prosesse uit.

Met ander woorde, partye word in wese vir stemme “afgepers” en geweld word ingeklits om die eise te versterk. Dis nie eens naastenby demokrasie nie.

Pres. Jacob Zuma se vaal staatsredes was nog nooit so ’n vonk in die kruitvat vir “Zuma bashing” soos vanjaar nie. Zuma, sy onbeholpe ringkoppe en verwarde sekurokrate het wel die opponente van Zuma se kokers vol vurige pyle geprop.

’n Waarnemer sal maklik die indruk kry dat Zuma eiehandig die situasie geskep het waar die wiele oor soveel terreine begin loskom. In baie gevalle was hy self die argitek en bouer van die probleme wat so geil staan, maar die land moes ook internasionale ekonomiese toestande die hoof bied, terwyl baie van die bestuurs- en administratiewe probleme ’n sleureffek is van swak aanstellings toe sy voorgangers nog die septer geswaai het. (Hy verkies egter om die “oorsake” verder te gaan soek – apartheid, kolonialisme en Jan van Riebeeck).

Nietemin, die konsensus staan redelik sterk buite Zuma se kring van vertrouelinge dat Zuma nié die regte persoon is om die land die toekoms in te lei nie.

Projeksies oor in hoe ’n mate gewelddadige protes gaan voortduur lyk egter nie goed nie. Die spanwydte van faktore wat ’n rol by die ontstaan van (gewelddadige) protes lei, is te uiteenlopend om sommer te verwag dit gaan afneem.

Sommige analiste striem die ANC kliphard oor die voorkoms van protesaksies – waaronder die poefie-oorlog) weens die ANC strategie om die Wes-Kaap onregeerbaar te maak. Dat die ANC die bestaan van die strategie periodiek ontken, beïndruk nie die waarnemers nie. En volgende jaar is verkiesingsjaar, wat beteken dat die bedoelde of onbedoelde aanslag eerder tot ’n toename as afname van sulke optredes gaan lei.

Tweedens is die jong 2015 reeds hard geskud deur xenofobiese aanvalle. Dié soort aanvalle kom deurlopend voor, maar selde op die skaal soos onlangs. Gewoonlik is dit ’n geval van maak nie saak wie vir wie oor wat kwaad is nie, die buitelanders se winkels word sommer gou ook aangeval en leeggedra.

Nog ʼn element wat vanjaar voorkom, hoewel ook nie nuut nie, is die kwessie van “tribalism”. Dit is die natuurlike gevolg waar twee of meer dorpe waarvan die stamverwantskap verskil, in een munisipaliteit saamgevoeg is. Die stam wat nie die mag hou nie, sal altyd wantrouig wees dat dié wat wel die mag hou, die ander afskeep.

Leë regeringsbeloftes, veral oor spesifieke sake, soos die belofte dat ’n teerpad gebou gaan word, boemerang sleg as die belofte verbreek word. Die beswaarmakers het vasgestel ’n “doeltreffende” manier om die regering tot verantwoording te roep is om skole met geweld te sluit.

En dan is daar gebrekkige dienslewering. Die ANC se amptelike, en ongrondwetlike, kaderbeleid het grootliks die probleem geskep en hou dit gevoed. Die “oplossing” is opleiding. Die probleem is net dat dit nie in die verlede gewerk het nie. Daar is ander kwaliteite soos werksywer en werkstrots wat bepaal of iemand suksesvol “ontplooi” sal wees.

Voeg hierby absurdhede soos nasionale kwotas, en die resep vir baie skeeftrekking bestaan. Die uitspraak van die arbeidsappèlhof in die Solidariteit-DKD-saak is dus uiters belangrik. Nie net in belang van minderheidsgemeenskappe nie, maar van die land.

Zuma se reaksie op die debat van sy begrotingsrede waarin hierdie sake uitgewys is, was om te lag. Die president is in die sosiale media verguis hieroor.

In sy repliek op die debat het hy skielik wal probeer gooi. Hy was selfs versoenend teenoor die Afrikaner, maar besef ongelukkig nie dat ’n eensydige verdraaiing van die geskiedenis die waarde van hierdie versoeningsgebaar eiehandig nek omdraai nie.

ʼn Bedoelde of onbedoelde wanvoorstelling van die geskiedenis laat ongelukkig die fondasies waarop die toekoms gebou moet word wankel.

Onlangs is groot gewag gemaak van die rassisme en aggressie op die sosiale media. Nou blyk ’n ander element – een van frustrasie. Baie word gepraat, baie word gepaai, baie word beloof, maar sake verander nie sienderoë nie.

Frustrasie sit om in moedeloosheid of aggressie.

Volgens ʼn opname van Pondering Panda voel 37% van die mense tussen die ouderdomme van 18 en 49 jaar hulle het hoop vir die land se toekoms verloor na die staatsrede. Net minder as die helfte van die ondervraagdes tussen 35 en 49 het na die staatsrede hoop verloor. In ’n soortgelyke peiling deur Maroela meen 83% van die deelnemers dat Zuma ʼn negatiewe uitwerking op die land het. Net 4% dui aan dat hulle ondanks Zuma nog hoop vir die land het.

Of Zuma se ja-maar-repliek veel gaan doen om die gemoed in die land om te keer, moet nog gesien word. Een groot faktor tel daarteen – dit kom van Zuma se kant af.  Veral by minderhede is sy debiet hoog – soos die nasionale kwota-vereistes wat die bruin mense erg benadeel, en sy administrasie se versuim om plaasaanvalle tot prioriteitsmisdaad te verklaar, of selfs net gereeld onomwonde te veroordeel.

Die ANC is by daardie vurk in die pad, waar met apologie aan ’n stewige soort sopie, die volgende gestel word: “You can stay as you are, or you can change to Ramaphosa.”