Nuuskommentaar: SAUK-verhoor klink na Mafia-oopvlekking

Hlaudi Motsoeneng, hoof van korporatiewe sake by die SAUK, Donderdag buite die Wes-Kaapse hooggeregshof (24 November 2016). Foto: Catherine Rice/ANA

Dit is nie ’n mooi prentjie oor die SAUK wat in die howe en die parlementêre ad hoc-komitee oor die SAUK ontvou nie. Hlaudi Motsoeneng, de facto-grootbaas van die SAUK, se skadu hang lank en breed oor die onthullings. Het die skynbare skrikbewind nou vir pres. Jacob Zuma ’n te groot albatros om die nek geword en laat hy nou toe dat sy veronderstelde bondgenote vir die wolwe gegooi word?

Soos ’n sardienblikkie wat stelselmatig van die een kant af opgerol word, spring die een Mafia-agtige spook ná die ander uit die SAUK se blik. En dié keer, so lyk dit uit die ontvouing tot dusver, kan ’n mens maar werklik aan ’n paar spoke glo. Dit ná die SAUK eers deur ’n mislukte interdik die parlementêre ondersoek probeer keer het, en toe ’n voorneme van die raadsvoorsitter en enigste oorblywende lid van die raad, prof. Obert Maghuve, se voorneme om te appelleer. Maghuve is intussen gedagvaar om voor die komitee te verskyn, nadat hy voorheen uitgestap en nie vir sy “genooide” getuienis opgedaag het nie. Dit sal interessant wees om te sien of hy op die dagvaarding gaan reageer.

Selfs ’n beweerde poging van die Guptas om die nuuskantore oor te neem, het in die ad hoc-komitee aan die lig gekom.

En hoeveel wetlike mag Maghuve nou beskik om teen die afwysing van sy mislukte interdik te appelleer sonder ’n raad met ’n kworum lê ook swaar op die gemoed.

Nou wil die SAUK wel aan die parlementêre proses deelneem waaruit vroeër gestap is, maar onderhewig aan eise soos om eers van Donderdag af deel te neem, en dat die SAUK ook getuies wat reeds getuienis afgelê het, onder kruisverhoor wil neem.

En daarmee ’n regsbeginsel dat hy wat geswyg het toe hy kon en moes gepraat het as ingestem geag word (stilswyende instemming), vir ’n ses slaan. Heel tereg merk die voorsitter van die parlementêre komitee op dat die SAUK na sy mening die reg om afgehandelde getuies onder kruisverhoor te neem, verbeur het.

Die parlementêre proses het voorts woema gekry met ’n uitspraak in die Kaapse hooggeregshof waar die aanstelling van die voormalige bedryfshoof, Hlaudi Motsoeneng, ook ongrondwetlik en irrasioneel bevind is. Boonop moet Motsoeneng en die waarnemende uitvoerende hoof van die SAUK ’n deel van die regskoste uit hul eie sakke opdok.

Die SAUK oorweeg appèl.

Maar wie is die regspersoon, SAUK, nou? Wie het die gesag om oor sake soos aanstellings, redaksionele inmenging, afdankings, plaaslike inhoud van musiek, die reg om te appelleer en vele meer te beslis?

Soos gemeld, is die raad sonder kworum, en was dit al ’n hele ruk. Dit skep regsprobleme op sy eie. En die huidige voorsitter is juis in die plek aangestel van “dr.” Ellen Tshabalala, wat enduit volgehou het sy beskik oor ’n onbewysbare doktorsgraad en verskeie ander “kwalifikasies”.

Vir baie mense kom dit stellig as nuus dat Hlaudi Motsoeneng as gewese bedryfshoof (onwettig aangestel of nie) van die SAUK op papier en wat die reg betref, nie die openbare uitsaaier se grootbaas was nie. Maar in die praktyk was dit duidelik, en Maroela Media het dit ook so gestel, dat Motsoeneng ongeag die pos wat hy beklee, die de facto-hoof van die SAUK was (en skynbaar steeds is). Dit is sedertdien ook in getuienis voor die parlementêre komitee bevestig.

Om vanuit mindere poste selfs die SAUK-raad te kon regeer en sy seniors tot strooipoppe wat geïgnoreer word te reduseer, beteken dat Motsoeneng óf oor besondere en briljante populistiese eienskappe moet beskik, óf dat daar ’n mag agter die troon is.

Dit is hier waar die parlement in sy verskillende hoedanighede teenoor die SAUK, waaronder in sy rol van die aanstelling van ’n raad, asook die oorsigrol, nou in groot mate sy eie stert jaag. Dat die parlementêre ondersoek nou hoegenaamd plaasvind, en skynbaar met eerlike erns die probleme probeer oprol, is ’n groot wonder. So iets kan nie maklik gebeur sonder dat daar iewers in die ANC ’n magsverskuiwing plaasgevind het nie.

Op die oog af lyk dit of pres. Jacob Zuma besef het, of deur mense wat hy vertrou, geadviseer is dat sy pionne wat van die kabinet, die parlement, die raad en burokrasie, na Zuma se uitsaaibelange moes omsien, ’n te groot albatros om sy nek geword het. Hy gooi nou, soos sy gebruik is, sy eertydse trawante vir die wolwe en laat legitieme prosesse soos die howe, en nou skynbaar, die parlementêre komitee toe om dit te doen. Dit is immers nie van gister af duidelik nie dat min. Faith Muthambi nie juis in haar pos ten opsigte van die SAUK uitblink nie. Trouens, daar was tot baie onlangs nog groot beeldbou-aksies om haar wat die publiek betref, met genoeg gesag te beklee, maar dit lyk of groter blootstelling net haar gewildheid laat daal het.

Namate dit geblyk het dat die Motsoeneng-bewind (dikwels in getuienis as skrikbewind beskryf) onder druk gekom het, het die raadslede op die voorsitter na bedank. Van die bedankings was waarskynlik opportunistiese ontruimings terwyl die skip vergaan. Daar word nou hard probeer om “reputasies” te herstel, onder meer deur hulle van die raad te distansieer.

Die SAUK se regsprobleme het ook nie gister begin nie, ná die afdanking van die sogenaamde SAUK-8, wat met Solidariteit se tussenkoms in die howe tersyde gestel is. Die SAUK het ook by Okosa die wind van voor gekry.

Tot die krediet van verskeie lede van die SAUK se redaksionele spanne, was daar wesenlik ’n opstand teen die redaksionele inmenging. Dit was veral moeilik omdat daar vanuit die nuuskantore self “lekkasies” – soms openlik en intimiderend – na die beherende “Mafia” was, wat die intimidasie laat toeneem het. Ná Solidariteit en die howe se ingryping was daar selfs berigte van aanslae op van die prominente lede van die SAUK-8, en ook hier het dit gelyk of nuuskantoor-lekkasies, soos om die aanvallers te voorsien van die kleur van die slagoffer se kleredrag, plaasgevind het.

Die moontlikheid is nou selfs genoem van die aanstelling van ’n ombudsman om redaksionele lede van die SAUK teen intimidasie te beskerm.

Die probleme in die SAUK het diepgewortel geraak en gaan ook nie oornag opgelos word nie. Sekere korporatiewe kulture, soos die afwesigheid van mensgerigte en deelnemende bestuur, kan in weerwil van arbeidswetgewing diep ingebed raak, en selfs bewindsveranderings oorleef. ’n Kultuur om die grense van die pligte as openbare uitsaaier so “ongesiens” moontlik in die rigting van ’n propaganda-arm vir die regerende party te buig, kom nie van gister nie.

Dan word ’n uitjouery van die president uit beeldmateriaal uitgesny terwyl die buiteland dit te siene kry (en heelwat Suid-Afrikaners dan via die sosiale media). Dan word, volgens getuienis voor die parlementêre komitee, parlementêre verslaggewers deur bestuur voorgesê om Zuma gunstig in die beskikbaarstelling van nuusinsetsels voor te stel en opposisiepartye af te skeep. Streekredaksionele lede kry opdrag om minder op plaasaanvalle te fokus. Tydens verkiesings moet partygeleenthede van partye soos die ACDP en Vryheidsfront Plus afgeskeep word ten koste van kleiner maar historiese partytjies soos die PAC, Azapo en die APC, en steek redaksielede hul koppe ver uit om ’n regverdiger blootstelling te bewerkstellig.

Dankie vir die handvol redaksionele lede wat by hul beginsels van eerlike nuus hou. Mag die huidige uitskud en regsprosesse van die openbare uitsaaier ’n ware openbare uitsaaier maak.