Nuuskommentaar: Sus en so en glo.  Maar wat van die bewyse?

Die temperatuur in die Suid-Afrikaanse politiek het gister heelwat nader aan kookpunt gekom toe adj.pres. Cyril Ramaphosa by die SAKP-kongres ’n striemende aanval op die Guptas en staatskaping aan die gang gesit het, en oudminister van finansies, Trevor Manuel, by ’n ander geleentheid vir pres. Jacob Zuma reguit daarvan beskuldig het dat hy korrup is. Maar beskik hulle oor die bewyse, of het die omvang van die berigte oor die staatskaping so ’n grootte aangeneem dat die kantelpunt bereik is waar dit nie meer “nodig” is om bewyse vir sulke stellings te maak nie?

Deur bewerings die wêreld rond te strooi oor hoe die Guptas die land deur staatskaping van sy hulpbronne stroop, en of pres. Jacob Zuma – deur voorbeelde  te opper – ’n swak president is, mag een waarheid nie in die slag bly nie. Dít wat beweer word, moet ook bewys word.

Soos gebruiklik is Suid-Afrika nie uniek nie. In die Rooms-Katolieke wêreld draai die gety sterk teen kerklikes wat kinders reeds lankal binne kerklike strukture seksueel uitbuit. Tradisioneel is sulke praktyke met mening deur kerklike gesag onder die mat ingevee, maar uiteindelik het die gety te sterk daarteen gedraai, en ’n veldtog is wêreldwyd van stapel gestuur wat nogal herinner aan die proses wat nou in Suid-Afrika ontkiem om vals kerklikes, wat groot geld uit naïewe gelowiges maak, in hul spore te stuit met praktyke wat soms selfs lewens eis.

Die media en ander burgerlike instellings speel ’n belangrike rol om, deur openbaarmaking, wat tot openbare druk lei, die wanpraktyke aan die groot klok te hang en onwillige instansies te dwing om op te tree. Maar … is dit bewys?

Word onskuldiges nie soms gekruisig nog lank voor hulle eers verhoor word nie?

Dié kwessie het ’n jong Vlaamse juris, Joris van Cauter, laat sê: “As jy ernstige kritiek uitspreek, bring dan ernstige bewyse.” Voorts meen hy dat die uiter van bewerings sonder om dit te staaf, die regstaat ondermyn.

In dié stadium is dit nie nodig om te gaan beredeneer of Suid-Afrika ’n regstaat is of nie. Volgens die oorgangsgrondwet was Suid-Afrika statutêr ’n regstaat, maar volgens die huidige grondwet nie – bloot ’n grondwetlike demokrasie (wat nie deur Zuma verstaan word nie, en wat demokrasie gelyk stel aan die diktatuur van die meerderheid, en knaend gal braak oor die howe wat as “DA-agente” optree en die meerderheidsparty strem in sy strewe om sy wil op die bevolking af te dwing – ’n verskynsel wat in die politieke wetenskap as die tirannie van die meerderheid bekendstaan).

Vir die doeleindes van hierdie ontleding is dit egter onnodige haarklowery om die kop te breek of Suid-Afrika ’n regstaat is, of ’n grondwetlike demokrasie waar die oppergesag van die reg (bv. die grondwet en howe) magsmisbruik temper. Die posisie is (veronderstel) om te wees dat iemand onskuldig is tot hy skuldig bewys is.

Die aard van die saak bepaal of die bewyslas van prima facie, met ’n oorwig van waarskynlikhede of bo redelike twyfel genoegsaam is om ’n hofbevinding teen die betrokkene te kry. Die ANC was meesters om die reg om hierdie stelsel te rek, deur uitsprake eenvoudig te ignoreer terwyl verder en verder appèl aangeteken word. Só dien daar jare lank LUR’e terwyl hul sake van hof tot hof voortsleep. Dit het uiteraard ’n probleem begin skep omdat dit die indruk geskep het dat die ANC oneerlikheid met allerlei truuks beskerm. ’n Integriteitskommissie is in die lewe geroep, wat hier en daar kenterings gebring het soos in die bekende John Block-sage, en dit het onlangs aan die lig gekom dat dié liggaam Zuma gevra het om te bedank. Zuma het geweier en een van sy belaglike “redes” aangevoer, naamlik dat hy al een is wat kan keer dat die weste die ANC “oorneem.”

Zuma is ook op rekord dat hy meen hy vaar goed as president, en dat “niemand” hom moet sê wat hy verkeerd sou gedoen het nie – die aandrang van onder meer die #ZumaMustFall-veldtog en SARK dat hy moet bedank (of afgedank word) is dus onbillik.

Om bloot die lewe vir een moeilik te maak deur ongestaafde aantygings uit te basuin, kan ’n mens aan die verkeerde kant van die gereg laat beland en onder meer ’n lastervonnis en ’n groot gat in die sak op die lyf laat loop. Waar trek ons, bewysgewys, in die staatskapingsdrama?

Hoeveel van die “feite” wat soos golwe deur die media rol, en stellings deur politici van verhoë buite die sanksie van die parlement gemaak word, is niks anders as hoorsê nie? Kritiek teen die Seriti-kommissie oor die wapenskandaal sal voortduur tot ’n hersieningsaansoek van die kommissie se verslag eendag daaroor beslis. Maar wat belangrik is, is dat talle van die helde in die onthulling van die skandaal, deur die kommissie gestuit is omdat hulle, as fluitjieblasers, in effek (volgens die kommissie) oor hoorsê-getuienis beskik het.

Wat die Gupta-sage betref – ná aanvanklike mededelings oor regstappe wat geneem gaan / kan word oor die “bewerings” teen die Guptas, is dit nou stil op daardie front, sodat dit eintlik na stilswyende instemming begin lyk. Daar is wel periodieke ontkennings, maar van die verwagte regsoptrede teen diegene wat die bewerings maak, is daar nie juis tekens nie. So kon die kwessie oor die R30 miljoen van die Vrede-suiwelprojek wat glo vir die omstrede, maar erg uitspattige Gupta-troue betaal het, en wat die nuuswêreld aanvanklik stil-stil betree het (sodat sommige groot media dit aanvanklik geïgnoreer het), geleidelik en, soos Maroela aanvanklik deur hierdie rubriek voorspel het, die hele staatskapingskwessie na ’n volgende rat laat oorskakel.

Dit het trouens die kantelpunt oorgesteek waar dit in so ’n mate die openbare mening geword het, dat dit nou (te midde van die era van fopnuus en in die era van die post-waarheid) as ’n “onbetwisbare” werklikheid begin staan. ’n Goeie analoog was kritiek op enigiets wat na apartheid geruik het – kritiek daarop het geen bewyslas meer vereis nie, want daar was gewoon prakties nie meer ’n teenkant nie. Selfs die befaamde Helen Zille moes al twietend besef dat in sekere geledere daar geen “ander kant” in die benoeming van bose kolonialisme is nie.

Die Reitz-vier-proses was sekerlik nóg ’n goeie voorbeeld, sodat ’n uitstellanddros naderhand ’n beroep op veral die media en die politici gedoen het om nie in hul bespreking van die saak die regsproses vooruit te gaan, en die vier voortydig skuldig te bevind nie. Minder as ’n week later publiseer ’n groot Afrikaanse koerant ’n brief waarin na die vier as skurke verwys word. Uiteindelik blyk dit onder appèl dat die verhoorlanddros (die hooflanddros) die vier ook gevonnis het vir dinge waarvoor hulle nie eens aangekla was nie.

Die kwessie van skuldig of nie, berus uiteindelik by die howe (en selfs die afdwingbaarheid van die openbare beskermer se bevindings, kan deur ’n hof op hersiening tersyde gestel word).

Wat die Guptas betref, dit kan aanvaar word dat die “bewerings” wat aan die groot klok gehang word, die produk van puik, en versigtige ondersoekende joernalistiek is. Tog sal gemerk word dat ander joernaliste wat ook in daardie skat van inligting baai, met die oorskryf daarvan versigtig woorde invoeg soos dat iets “glo” so is, of “na bewering,” of dat dit sus en so is wat die bewerings maak. Alles dra daartoe by dat die kantelpunt omtuimel van waar dit kwalik meer “nodig” is om die nodige bewyse te voorsien.

En dan is daar die kwessie van openbare belang, en niemand kan twyfel dat dit in openbare belang is om elke greintjie beweerde korrupsie met alle mag aan die kaak te stel, en uiteindelik uitgeroei te kry nie. Solank dit in die regte vervolgingsbaan ingedwing word – en as die Nasionale Vervolgingsgesag dan die proses smoor of verstop, dit deur privaat vervolging deurgedruk word soos wat AfriForum met adv. Gerrie Nel se eenheid probeer doen.

Uiteindelik moet die reg eenvoudig geskied. In Brasilië was dit ’n langsame proses om die voormalige president, Lula da Silva, aan korrupsie skuldig te bevind, maar hy is pas nege jaar tronk toe gestuur in die eerste van vyf sake.

In die Amerika het ’n kongreslid pas ’n mosie ingedien om pres. Donald Trump in ’n staat van beskuldiging te plaas, met die oog op sy afsetting. Dit handel nog oor die beweerde smoor van pogings om beweerde Russiese inmenging in die Amerikaanse presidentsverkiesing te laat ondersoek. Die kwessie van Trump se seun met sy eie #TrumpLeaks, moet nog genoegsaam in die baan van optrede inskuif.

Wat Zuma as president betref, moet hy hom daarby berus dat, om uitvoerende president (regeringshoof) te word, ook die ou politieke waarheid skep: “As jy jou vir ’n toffie uitgee, moet jy bereid wees om gekou te word.”

Die uitvoerende president, meer as enigeen, is deur sy grondwetlike ampseed verbind tot die dien van al sy onderdane. As hy versuim, pleeg hy kontrakbreuk van die sosiale kontrak wat tussen hom en die bevolking tot stand gekom het. Dit klink nou amper onwerklik dat dr. Blade Nzimande, SAKP-leier, in ’n stadium saam met ander prominente mense gepleit het vir ’n grondwetlike wysiging sodat Zuma soos ’n simboliese staatshoof, deur die beginsel van “The king can do no wrong” beskerm, en dus ook nie beledig mag word nie.

Optredes soos dit wat die skaal na rommelstatus laat kantel het, of ander groot negatiewe ekonomiese implikasies vir die land ingehou het, tel as skitterende voorbeelde van die verbreking van die sosiale kontrak. Op meriete en in belang van die land moes Zuma lankal as president afgesit gewees het, en die vervolgings teen hom begin – of in die geval van die meer as 700 klagtes teen hom – hervat geword het.

Maar dit het nie gebeur nie, en die saak het nou in ’n straatgeveg ontaard. As die wetstoepassingsagentskappe nie baie gou intree nie, gaan bitter baie mense ’n erg versteurde beeld van die juridiese skaal ontwikkel, en sukkel om die verskil in erns te besef tussen ’n verkeersboete en bedrog of korrupsie.

Die gevolge om Zuma nog ’n dag lank as president te duld, is skrikwekkend. Sy afsetting nou weeg baie swaarder as die gedagte om hom te los sodat hy nog meer skade kan aanrig sodat die ANC in 2019 die prys daarvoor by die stembus betaal. Wat moreel reg is, kan eenvoudig nie takties op die ys geplaas word nie.