Nuuskommentaar: Verwoerd méér as ’n man van sy era

Daar heers ’n gewyde stilte in die skoolsaal. Die skoolhoof het pas ’n gediggie voorgelees wat ’n skoolseun geskryf het ná die nuus dat dr. Hendrik Verwoerd, vermoor is.

Vandag word Verwoerd en sy bewindstyd, soms na verwys as die Verwoerdiaanse tydperk, in baie kringe as nét sleg aangebied. Dit word ook aangebied as synde sinoniem met apartheid, ’n beleidsrigting wat deur die VN uiteindelik tot misdaad teen die mensdom verklaar is.

Maar Verwoerd was veel meer as net ’n eksponent van apartheid. Sy regering het ’n landboubeleid, gesondheidsbeleid, huisvestingsbeleid, onderwysbeleid en vele meer gehad, en bedrae geld is in hierdie aspekte gepomp wat dikwels gunstig vergelyk met die latere HOP-skema’s, die finansiering van onderwys en vele meer.

In die uitvoering van goedbedoelde beleid het daar dikwels baie slegte dinge gebeur, maar so is dit vandag ook.

In verskeie artikels wat vandag ter herdenking van die moord op Verwoerd gepubliseer is, word op die kwessie van uiteenlopendheid van persepsies gewys. Prof. Hermann Gilliomee skryf op Netwerk 24 onder die opskrif, “Ek kon Verwoerd nooit veroordeel”. Hy bestee heelwat tyd aan die kwessie om van een persoon die sondebok te maak sodat die ander skotvry daarvan kan afkom.

“Daar is leiers erger as Verwoerd”, lui die opskrif van ’n artikel deur Murray la Vita, ook op Netwerk 24.

Die beleid van afsonderlike ontwikkeling – wat nie diskriminasie in die oog gehad het nie – het nog tydens Verwoerd se bewindstydperk beslag gekry. Kritiek was daar toe al baie, soos dat Verwoerd verkwalik is dat hy belangrike aanbevelings van die Tomlinson-kommissie “by die venster uitgesmyt het”.

Trouens, verskeie bronne wys daarop dat die weerstand teen die ontplooiing van apartheid oor so ’n wye front opgebou het dat selfs Verwoerd nie ’n kans sou staan nie.

Wat egter in gedagte gehou moet word, is dat die verskillende hantering van verskillende rasse toe nog wêreldwyd algemene praktyk was. Die Amerikaanse Civil Rights Act, waardeur die meeste vorme van segregasie in die VSA onwettig verklaar is, is eers in 1964 deurgevoer, twee jaar voor Verwoerd se dood. De facto-segregasie word volgens verskillende bronne steeds op verskillende maniere gevoer.

Ook Australië se White Australia-beleid is in fases oor baie jare afgetakel, en die laaste wetgewing hieroor is eers in 1975 op die wetboek geplaas.

Hoewel Suid-Afrika dus nie in beginsel so erg uitgestaan het nie, het verskeie lande en veral Indië gesorg dat Suid-Afrika wel uitstaan.

Verwoerd was ’n intellektuele reus en het dit ook in sy veelsydigheid saamgedra.

Verwoerd het ’n groot deel van sy skoolonderrig in Engels ontvang, maar sy ouers het na Brandfort in die Vrystaat verhuis waar hy matriek geslaag het en eerste in die Vrystaat gekom het. Hy het hierna by Maties gaan studeer, met die idee om predikant te word. Hy het egter gou sy kursus gewysig en sy doktorsgraad in sielkunde met lof ontvang.

Na uitgebreide buitelandse studie is hy aangestel as professor in sielkunde en in 1937 het hy redakteur van Die Transvaler geword.

In 1948 word hy politikus, en in 1950 word hy minister van naturellesake. Hy en die volkekundige, dr. Werner Eiselen, het begin werk aan ’n nuwe benadering naamlik respek vir swart etniese groepe se eiesoortigheid.

Ses jaar voor sy dood was daar ’n mislukte aanslag op sy lewe, maar in 1966 sterf hy in die parlement.

Sy werk was ver van voltooi en dit is baie moeilik om te bepaal hoe dit te midde van snel veranderende internasionale norme verder sou ontplooi.

Vandag nog sal die regering op verskillende maniere geleenthede hou waar helde van die verlede geëer word, of hulle nou bomplanters was, selfs klein kindertjies met ’n landmyn op ’n plaaspad aan flarde geskiet het en vele meer. Maar om Verwoerd se nagedagtenis op te roep deur ander aspekte in herinnering te roep as dít waarmee sy nagedagtenis as boefagtig geskets word, is ’n doodsonde.

Vandag bak sy standbeeld op ’n klipkoppie in die Karoo, maar aan die voete daarvan groei ’n model-Afrikanerdorp waarin sy eie nageslag geen geringe rol speel nie.