Nuuskommentaar: Wetenskap onder druk – druk terug

Wetenskaplikes ervaar die afgelope paar dekades weer toenemende kritiek vanuit verskillende oorde, tot so ’n mate dat wetenskaplikes van oor die hele wêreld hulle nou tot optogte wend. Dit is ’n komplekse situasie en die presidentskap van Donald Trump het grootliks daartoe aanleiding gegee dat dit nou in die aktivistiese fase is.

Al is die mensdom besonder afhanklik van die wetenskap, soos wanneer hulle hul slimfone, rekenaars en internet, hul motors en medisyne gebruik, vind wetenskaplikes van oor die wêreld toenemend dat die wetenskap by baie onder druk kom. Druk wat nou van die nuwe Amerikaanse regering ervaar word, het wetenskaplikes in 500 stede dwarsoor die wêreld in optogte na die strate gedryf.

Hoewel daar ook ’n “kerklike” element teenwoordig is, verskil die kritiek nou van die dae van Galileo dat dit in hoofsaak van sektorale sekulêre groepe en nie “die kerk” kom nie.

Vir baie wetenskaplikes is die toetrede tot die veld van politieke aktivisme traumaties. Baie het hul lewe lank wye draaie om politiek geloop sodat hulle hul wetenskap op ’n objektiewe, wetenskaplike manier kan bedryf. Maar die politiek het die afgelope paar dekades toenemend die wetenskap onder druk begin plaas.

Suid-Afrikaners het enkele jare gelede self die ervaring gehad, en eintlik die vernedering beleef van ’n president (Thabo Mbeki) wat sy ore vir Vigs-ontkenners uitgeleen het, wat in wese ontken het dat Vigs deur MIV veroorsaak word. Die probleem is deur allerlei konkoksies aangespreek, en dr. Manto Tshabalala Msimang, die minister van gesondheid, het as dr. Knoffel bekend gestaan. Dit het ’n hofsaak geverg om die regering te dwing om die probleem op wetenskaplike wyse aan te spreek.

Die kritiek op die wetenskap is nie eenvormig nie. Die vernaamste rytuig om die wetenskap onder druk te plaas, is die kwessie van klimaatsverandering. Dit het ’n politieke kwessie geword toe die voormalige Demokratiese Amerikaanse vise-president, Al Gore, ’n sterk veldtog hieroor begin loods het. Dit het Republikeine en Demokrate in verskillende kampe hieroor gejaag. Republikeine wat geglo het die klimaat word deur menslike aktiwiteite beïnvloed, het van standpunt verander en ontkenners geword, en omgekeerd. Die Trump-administrasie se groter simpatie vir die ontkenners is dus nie heeltemal ’n verrassing nie.

Ook die enorme vordering wat met die genetiese aanpassing van gewasse gemaak word, kry teenkanting wat dikwels ’n politieke kleur aan het.

Die Christian Science Monitor, wat deur die godsdienstige groep bekend as Christian Science bedryf word en die konvensionele wetenskap ondersteun, lys verskeie aspekte van die wetenskap wat as’t ware deur groepe uitgesoek word, en dan deur daardie groepe onder druk geplaas word.

’n Verskynsel waarvan Suid-Afrikaanse wetenskaplikes ook al ervaring het, is mense wat bloot die hele wetenskap as “gemors” beskryf, en sê hulle wil daarmee niks te doen hê nie (maar wetenskaplike produkte soos hul rekenaars en internet gebruik om die boodskap mee oor te dra).

Aan die ander kant is daar mense wat aan terminale siektes ly en ’n hoopvolle oog op die wetenskap werp om met nuwe uitvindsels vorendag te kom wat aan hulle hoop kan bied. Talle dokters verklaar dat hulle bloot instrumente van God is, maar dat net God genees.

Intussen het Suid-Afrikaners onlangs weer die impak van genetiese modifikasie beleef toe die land deur die herfskommandowurm geteister is. Van die mielie-oeste is gewasse wat geneties aangepas is om die wurm wat hom aanval te laat vrek. Hongersnood op aarde sou veel erger gewees het as verskeie gewasse nie aangepas is om selfs taamlike kwaai droogtes te oorleef nie.

Die eerste optogte is 22 April op Aardedag gehou, terwyl die ander later volg. Tipies wetenskaplikes is die optogte nie bloot oproerige byeenkomste met plakkate nie. Onder die stappe is om stalletjies op te rig waar die publiek met verskillende aspekte van die wetenskap vertroud gemaak kan word. Lesings deur deskundiges word ook aangebied, trouens, ’n omvattende program word vir die hele dag aangebied. Tog word gevoel die optogte is ook nodig. Sommiges vrees dat die optogte die wetenskap nog verder aan kritiek sal blootstel, maar ander wetenskaplikes meen dat die kritiek reeds daar is, en in eie munt aangespreek moet word.

Wetenskaplikes is onder meer ontsteld omdat kritici van die wetenskap nie die hoë standaard van portuuroorsig besef nie, en dit dan ligtelik afmaak. Hierteenoor word die werk van kwakke wat aan geen portuuroorsig onderwerp was nie, dikwels as “wetenskaplike ontdekkings” getooi en in die nuusmedia versprei. Fiktiewe stories wat niks anders as fopnuus is nie, word dikwels jare lank kort-kort as nuwe ontdekkings versprei, soos die onlangse “berig” dat die geraamtes en strydwaens van Farao se mag wat die Israeliete agternagesit het, onder in die Rooi See ontdek is.

Die wetenskap is soms baie moeilik toeganklik vir die leek. Dwarsoor die wêreld is daar wetenskapsjoernaliste wat ’n kundigheid ontwikkel om ingewikkelde wetenskaplike artikels in eenvoudige taal te herskryf sodat die leek dit ook kan verstaan. Ongelukkig tree daar ook dikwels foute in, maar dit verskaf tog ’n broodnodige prentjie aan die publiek van wat aangaan – van byvoorbeeld groot asteroïde wat in ruimteterme by die aarde verbygeskuur het tot nuwe ontdekkings oor outisme. Van merkwaardige argeologiese ontdekkings in die Amasone tot bewerings dat mense in die Andes al 4 000 jaar gelede oor die tegnologiese vermoë beskik het om blou jeans te maak. Van nuwe mediese deurbrake tot ruimtereise tot anderkant Pluto, en vele meer.

Oor die versoenbaarheid van die wetenskap en die Bybel word bloot kortliks verwys na ’n artikel van emeritus ds. Fanie Coetsee in Die Kerkblad, waarin hy na die twee openbaringwyses van God verwys: die Skrif en die natuur/wetenskap. Oor hoe die twee met mekaar in verband gebring moet word, verskil teoloë en kerkvaders reeds sedert Augustinus.

Maar met die natuur as God se skepping en handewerk behoort daar minstens uit die geledere van Christene nie so ’n blinde veroordeling daarvan te wees nie.