Nuuskommentaar: Wie vermoor Afrikaans?

Dit gebeur gereeld dat Afrikaanssprekendes ervaar dat hulle meegedeel word hulle kan nie in Afrikaans bedien word nie. Op die oomblik is daar ‘n diskoers nadat iemand ‘n bloutjie met Afrikaans op die polisie se noodnommer geloop het, en die polisie by die Lyttelton-polisiekantoor glo geweier het om ‘n verklaring in Afrikaans af te neem.

Dit is reeds ou nuus dat vele staatsinstellings doodgewoon nie mense in Afrikaans kan, of wil bedien nie, maar al hoe meer ervaar Afrikaanssprekendes dat private instansies waaraan hulle behoort, soos mediese fondse, en selfs instellings waarvan hulle aandeelhouers is, hulle nie meer in Afrikaans kan, of wil bedien nie. Instellings is immers onder druk om transformasieteikens te haal, en gekoppel aan die kaderontplooiingsbeleid, is dit nie altyd maklik om ook Afrikaans te akkommodeer nie.

Sommer vroeg in sy bestaan het die taalwaghond, Pansat, bevind dat die staat self die grootste oortreder van die grondwetlike bepalings oor taal is.

Die kern van die debat het ook nie beperk gebly oor die regte van tale, soos in die grondwet verskans is nie, maar oor hoe daarop reageer moet word.

Uit Afrikaanse geledere was daar nou kritiek teen AfriForum se klagtelyn wat na die noodnommer-kwessie ingestel is. Die wese hiervan is dat “by verre” die meeste Afrikaanssprekendes hulle heel goed in Engels kan uitdruk, en daarom liefs die rooi taal moet inspan om nie gesindhede te sloop nie.

Die interessante is dat hierdie argument gewoonlik kom uit die geledere van diegene wat gereeld voorhou hoe ‘n goeie grondwet Suid-Afrika het. Die einste grondwet wat die taalbepalings bevat waarop sommige Afrikaanssprekendes aandring. Dieselfde soort teenstydigheid is gevind toe die einste grondwet ingespan is om Julius Malema vir haatspraak aan te kla.

Is die hele doel van ‘n grondwet dan nie dat dit ten volle tot uitvoer gebring word nie? Of hang die “aktivering” van sommige taalbepalings af van wie aan bewind is?

Of handel dit oor die manier waarop aangedring word dat die grondwetlike taalbepalings ten uitvoer gebring word? Ja, dit is so dat daar baie ghwarre los rondloop en deur hul styl onberekenbare skade aan Afrikaans aanrig, onder meer deur growwe en konfronterende internetkommentaar.

Of word eintlik maar vreeslik ter wille van politieke korrektheid al om die kern gepraat, eerder as om tot die kern self deur te dring? Pas het oud-pres. Thabo Mbeki opnuut uitgevaar teen die herrysenis van tribalism. Dié keer het hy redelik uitgeborduur, en dit kom daarop neer dat die fokus op die kultuurgoedere, soos taal, ten koste van die algemene sambreel van swart wees, ‘n onding is.

Die neersien op tribalism is kenmerkend van die oorgang van ‘n “minderwaardige” kultuur na die kultuur waarna opgesien word. Alexander die Grote het nie sy eie taal, Macedonies, in die gebiede wat hy verower het versprei nie, maar Grieks wat as die hoogste kultuurtaal beskou is. Ook in Egipte, waar die regerende elite soos Cleopatra eintlik Masedoniërs was, was alles in die hoogste kringe Grieks, en nogmaals Grieks.

Dié rol is later grootliks deur Latyn oorgeneem. Talle mense het naas hul eie name, ook Latynse weergawes daarvan gehad, soos Andries van Wesel wat Andreas Vesalius sou kon word.

Met die deurvoer van Milnerisme in Suid-Afrika het heelwat Afrikaanssprekendes ook geoordeel dit is deftig om te verengels, maar daar het terselfdertyd ook ‘n opvatting ontstaan dat so iets die toppunt van kômmingeit behels – veral as hierdie nuwe “Engelse” skielik nie meer ‘n woord Afrikaans kon verstaan nie, en Engels erg krom en skeef ingespan het. Soos die spottery oor “miesies Wên der Baail” wat glo oor die kombuis se onderdeur vir die kinders geskree het: “Tjildrin, kam out ôf de aaftirjaart. Joe wil trêmp ien de houndest*&nt!”

Dit word dikwels gestel dat die Afrikaanssprekende gemeenskap die enigste inheemse taalgroep in Suid-Afrika is wat meen dat sy eie taal nié ‘n teken van agterlikheid is nie, of minstens, dat die gebruik daarvan minstens nie vir die koloniale taal agteruit moet staan nie. Afrikaans is immers baie vinnig na dit amptelike status gekry het, ook tot volwaardige wetenskap- en vaktaal ontwikkel, met ensiklopedieë en ander literatuur wat feitlik oornag beskikbaar was.

Meertaligheid is gewoonlik onder Afrikaanssprekendes as ‘n groot bate beskou –  en meer as om net Engels magtig te wees. Duits was lank ‘n gewilde skoolvak, en vir baie ‘n paspoort tot universiteitstoelating. Daar was verskeie pogings om ook ‘n swart taal tot die leerplan toe te voeg, maar die proses het selde geslaag.

Dat Afrikaans selfs sonder ‘n negatiewe gesindheid wat daaroor gekoester word – hetsy die opvatting van “taal van die verdrukker,” of ‘n neersien daarop soos wat die sprekers van moedertale soos Tswana en ander soms op hul eie tale neersien wanneer hulle meen hulle het Engels genoegsaam onder die knie; dit sou naas Engels as een van die wêreldtale noodwendig onder druk kom.

Die druk wat die invloed van Engels op Afrikaans uitoefen is daagliks op enorme skaal te sien, onder meer in selfs die heftigste pro-Afrikaanse kommentare in die kuberruim. Hoeveel keer het ons byvoorbeeld nie oor die Kerstyd gelees dat mense eis dat vuurwerke “verban,” eerder as “verbied” moet word nie? Die spoor van die Engelse “ban” is duidelik te sien. Die ironie is dat die Engelse “ban” ook nie “verban” beteken nie – daarvoor het hulle onder meer die woord “exile”. Van die heftigste pro-Afrikaanse webwerwe spel selfs hul eie naam verkeerd deur woorde wat vas geskryf moes word, onder die invloed van Engels los te skryf. Die toppunt is waarskynlik die padpredikant buite ‘n Vrystaatse dorpie wat in “Engels” aandui dat die pad na die “Sportground” daar afdraai, en die “Afrikaans” wat aandui dat die pad na die “Sports Gronde” daarlangs loop.

Daar is op Litnet en elders gereeld ellelange debatte oor in hoe verre ‘n mate Afrikaans onder die invloed van Engels gesond soepel bly, of verdring word.

Dan is daar nog die puriste wat deur hul aandrang daarop dat Afrikaans in ‘n verstarde, verhewe vorm gebesig word, en betekenisklarigheid nie deur bekendheid nie, maar deur verbrede taalkennis in die taalstamomgewing verwerf word, en sodoende die taal buite die sprekers se bereik plaas. Of soos Blik Oor sou sê: “As ouma-goed daai woorde moes inkry, het sy vir haarself ‘n dop bloubottel loop injaag.”

Daar was al hewige ontsteltenis toe uit opposisiegeledere aangebied is om die LP’s wat so graag Engels inspan, met die rooi taal vertroud te maak. Dit is as erg vernederend ervaar. Die Engelse taalpuriteine moet maar verlief neem met die “Engels” wat lui dat “we are hêwwieng a problem with the teachas not going to whôk.”

Daar is ‘n balans waar Afrikaans deur ‘n kombinasie van regte opeis en styl, lewend uitgeleef kan word. Maar daardie balans is nie altyd ewe maklik om gevind te word nie.