Nuuskommentaar: Zuma se derde termyn lyk al sekerder

Met al die land se huidige probleme is daar nou nog ʼn vlieg in die salf wat dopgehou moet word – die vooruitsig dat pres. Jacob Zuma ʼn derde termyn as ANC-president kan dien “indien die party hom so versoek”.

Zuma se opmerking dat hy hom deur die ANC sal laat lei oor of hy hom vir ’n derde termyn as partyleier beskikbaar moet stel, is die duidelikste aanduiding dat die land nog lank met hom as de facto-hoof opgesaal gaan sit, nadat daar onlangs ’n groot bontpratery oor die aangeleentheid was.

In ’n land waar dit in verskeie partye, waaronder die IVP en die ACDP, omtrent soos hoogverraad beskou word as iemand die partyleier volgens die partye se grondwette uitdaag, het die ANC in die post-1994-era nog ’n betreklike “skoon rekord”. Dit is egter eerder weens ’n verloop van omstandighede, soos dat oudpres. Nelson Mandela self net een termyn wou dien, en weens ’n uitsonderlike verloop oor die wyse waarop oudpres. Thabo Mbeki die trekpas gekry het. Zuma se hand hang swaar oor die gebeure.

Nou, so lyk dit, gaan die ANC getoets word oor hoe ’n verbintenis tot “een leierskap vir die land en party” opweeg teen ’n tradisie waar dit moeilik is om in die skaduwee te groei.

Gaan Zuma nie maar bloot besluit die party het hom gevra om aan te bly nie, en ’n klomp van sy kornuite aangesê word om hierdie “goeie storie” aan die publiek te verkwansel nie?

Volgens die Grondwet van die land kan ’n president van die land nie meer as twee termyne dien nie. Om as partyleier meer termyne van die regerende party te dien en so de facto-regeringsleier te bly, is egter nie so vas soos die Wet van Mede en Perse nie.

Dit is ongetwyfeld so dat baie ANC-ondersteuners behoorlik rooimiere het vir wanneer die verleentheidwekkende Zuma die politieke toneel sal verlaat (tronk toe of nie), en vooruitsigte van ’n marionetteregering waar Zuma die toutjies vanuit Luthuli-huis trek, sal in daardie geledere onvars afgaan.

Maar openlike verset voor dít lyk of die kanse goed is dat Zuma dit nie gaan maak nie? Nie sommer nie. Om in die politieke duisternis te beland is in die konteks van die ANC-regering soos om van die trog weggeruk te word.

Die voetwerk vir ’n regering vanuit Luthuli-huis is immers reeds gedoen, waar die speaker, Baleka Mbete, ’n belangrike rol speel. Dit sou trouens al veel erger gewees het as dit nie vir ’n rits hofsake was wat opposisiepartye aanhangig gemaak het, en gewen het nie. Veral die saak van wyle dr. Mario Ambrosini van die IVP het die ANC se magshegemonie ernstig bloedneus gegee. Maar steeds tree die ANC-LP’s pligsgetrou as Luthuli-huis-marionette op en bied dan besluite aan “as deur die Huis aanvaar”. Luthuli-huis ja, met willose LP’s.

Nie dat alles altyd mooi gesinchroniseer word nie. Onlangs het Gwede Mantashe, sekretaris-generaal van die ANC, gesê dit is amptelike ANC-beleid dat tersiêre onderwys gratis moet wees. Hy het ook die gesag van die besluit aangehaal. In die proses het hy die minister, dr. Blade Nzimande, weerspreek wat vroeër gesê het die gratis-toegewing moet net vir armes geld. Nou het Nzimande weer in die parlement beklemtoon dis regeringsbeleid dat slegs armes gratis tersiêre onderrig moet ontvang.

Sal die regte ANC asseblief opstaan?

Om die impak van Zuma as opperhoof in Luthuli-huis te onderskat sal gewoon dwaas wees.

Die konsep van ’n marionette-president is nie nuut nie. Ook oudpres. PW Botha wou laat in sy presidentskap die amp en dié van partyleier skei, en het die prys betaal. Vroeër, in die ou Sowjetunie en China, was die president en eerste minister so onbelangrik dat min mense eintlik geweet het wie hulle was. Die formele regeringshoof was die sekretaris van die Kommunistiese Party, en die lande is in werklikheid deur die party eerder as die parlement regeer. Konsolidasie van ampte om meer verstaanbaar in Westerse denke te wees het eers later gekom.

Die feit is egter dat die land nie nog ’n Zuma-termyn, in welke hoedanigheid ook al, kan bekostig nie.

Miskien, net miskien in die aantog van die EFF se opkoms, besef die ANC dit.