Afrikaans, Khoe- en Santaal nou ‘uitheems’

Lede van die DAK Netwerk, ʼn groep vir voorheen benadeelde Afrikaanssprekendes, tydens ‘n vroeëre betoging in Stellenbosch. (Foto: Mia Slabbert)

Dr. Blade Nzimande, minister van hoër onderwys en opleiding, moet antwoorde verskaf oor sy departement se besluit om Afrikaans, asook die Khoe- en Santaalfamilie as sogenaamde uitheemse tale te klassifiseer.

“ʼn Basiese taalkundige beginsel is dat elke taal in die wêreld iewers inheems is. As Afrikaans en Khoekhoegowab dan nie inheems aan Suid-Afrika is nie, moet min. Nzimande asseblief vir ons sê waar anders op aarde hierdie tale dan inheems is?” sê dr. Leon Schreiber, DA-LP en die party se kiesafdelingshoof in Stellenbosch.

Nzimande het in Oktober verlede jaar ʼn nuwe beleidsraamwerk vir taalgebruik in hoër onderwys bekend gestel waarin slegs “Suid-Bantoetale” as inheems aan Suid-Afrika erken word.

“Die gevolg is dat Nzimande se departement summier ʼn streep probeer trek deur die status van Afrikaanse en Khoe- en Santale as inheems aan ons land,” sê Schreiber.

Die DA het nou, ingevolge die Wet op die Bevordering van Toegang tot Inligting (Paia), ʼn dringende versoekskrif aan Nzimande gestuur waarin hy vra vir redes vir die besluit.

In die brief sê Schreiber onder andere die Stellenbosch Universiteit (US) het in Maart vanjaar gevra vir openbare insette oor sy gewysigde taalbeleid. Daarin word vervat dat Afrikaanse Khoe-tale as uitheemse tale bestempel word.

Ná kritiek hierop, het die US die definisie verdedig deur te sê hy gebruik bloot die definisie van die regering soos uitgestippel in die Taalbeleidsraamwerk vir Hoër Onderwysinstellings, sê Schreiber.

“Die departement het hierdie leuenagtige en onwetenskaplike klassifisering aanvaar ten spyte van die feit dat die Khoe- en Santaalfamilie een van die heel oudstes ter wêreld is. Dit is ontwikkel deur van die eerste inwoners van Suider-Afrika, en word vandag steeds gebesig deur hul nasate.

“Die definisie druis ook lynreg in teen die feit dat Afrikaans ongetwyfeld ʼn inheemse taal is wat op tuisbodem ontwikkel is deur kontak tussen diverse mense, insluitend Suid-Afrika se oudste bewoners. Afrikaans word byna net in hierdie streek gebruik, en is vandag die mees diverse taal in Suid-Afrika wat mense van alle agtergronde verenig.”

Schreiber sê die definisie gaan selfs verder deur aan te voer dat ʼn inheemse taal een is wat ʼn inboorling van ʼn streek of land is en gepraat word deur inheemse mense.

“Deur Afrikaans sowel as Khoe- en Santale as uitheems te klassifiseer, skep Nzimande dus die indruk dat hy ook die sprekers van hierdie tale as ‘uitheems’ of op een of ander manier ‘vreemd’ beskou. Hierdie diskriminerende definisie hou ook ’n wesenlike bedreiging in vir die grondwetlike reg tot moedertaalonderrig.”

Prof. Hennie van Coller, ʼn letterkundige en uitstaande professor (emeritus) by die Universiteit van die Vrystaat, asook ʼn buitengewone professor by die Noordwes-Universiteit, sê daar is talle bewyse dat Afrikaanse inheems is.

“Dit is totaal belaglik,” het Van Coller Maandag met verwysing na die definisie gesê.

Van Coller sê Afrikaans het sy beslag in Suid-Afrika gekry en die aanvaarde teorie is dat dit nie ʼn taal van net Europa of Afrika is nie.

“Deur Afrikaans te bestempel as nie-inheems, kan jy hom dadelik uithou; as jy inheemse tale ontwikkel, hoef dit byvoorbeeld nie beskerm te word nie,” waarsku Van Coller.

“Dit is ʼn maatreël om Afrikaans te benadeel.”

Hy sê om dié redenasie vir die Khoi- en Santale voor te hou, is selfs meer belaglik, omdat dit nêrens anders as op die vasteland voorkom nie. Van Coller sê in daardie geval kan aangevoer word dat sommige swart tale elders uit die noorde van Afrika hierheen gemigreer het en ook nie inheems is nie.

Van Coller sê daar is rede tot kommer omdat daar op velerlei vlakke ʼn aanval op Afrikaans is. “Daar is ʼn geweldige politieke negatiwiteit teenoor die Afrikaner en by implikasie die taal wat die Afrikaner praat. Dit is asof apartheid net in Afrikaans gebeur het, terwyl sommige Engelssprekendes dit ook aktief ondersteun het,” sê hy.

Hy waarsku ook dat Afrikaans in sy hoër funksie “nek omgedraai” kan word.

“ʼn Mens moet voortgaan met protes. Dit is baie gerusstellend dat bruin mense in Stellenbosch betoog. Dit is nie ʼn protes uit wit geledere nie, maar uit die Afrikaanse geledere.”

Hy sê Afrikaans is talle bruin mense se moedertaal en hulle voel sterk daaroor dat hulle bygedra het tot die ontwikkeling daarvan.