Al meer kommer oor Ramaphosa se bevelraad

Toenemende kommer oor die werksaamhede van die nasionale bevelraad vir die hantering van kwessies rakende die koronavirus, met pres Cyril Ramaphosa as voorsitter, is besig om landwyd uit te kring.

Twee senior advokate van Johannesburg, Erin Richards en Nazeer Cassim, het in ʼn ope brief aan Ramaphosa hul kommer uitgespreek oor die moontlike grondwetlike en demokratiese wanfunksionering van die stigting, struktuur en funksies van die bevelraad.

Hulle spreek ook hul kommer uit oor die skynbare gebrek aan deursigtigheid van die werksaamhede van die bevelraad, spesifiek oor die aankondiging van die inperkingsmaatreëls en magte om dit te verander.

In die brief skryf Luqmaan Hassan namens Richards en Cassim dat hulle nie glo die bevelraad het die bevoegdheid gehad om die land in ʼn staat van inperking te plaas, die inperkingstyd te verleng, die verskillende vlakke van inperking vas te stel of enige ander magte uit te oefen wat tans in die hele nasionale uitvoerende gesag gesetel is nie.

“Wat waarskynlik die ontstellendste is, is die uitwerking wat ʼn onwettige oefening van uitvoerende mag deur die bevelraad op parlementêre oorsig het, deur uitvoerende mag van julself en 28 ministers na julself en 19 ministers te verplaas. Dit werp die parlementêre oorsigmeganismes in algehele chaos omdat dit die gewone funksionering van portefeuljekomitees en hul komitees onderbreek.”

Hierdie siening word gedeel deur Alida Kok, ʼn politieke wetenskaplike van Akademia. “Die werking van die bevelraad ondermyn die oorsigrol van die parlement. Dinge binne die bevelraad is besig om skeef te trek. In ons liberale demokrasie wat die afgelope 25 jaar uitgeoefen word, is daar skeiding tussen die drie bene van die regering – die uitvoerende, wetgewende en regsprekende mag. Die Grondwet is ook binne hierdie konteks geskryf.

“In die praktyk is daar nooit suiwer skeiding tussen hierdie drie magsentiteite nie en daar sal oorvleueling wees, maar daar moet ʼn balans gehandhaaf word. Die werking van die bevelraad ondermyn nie net die parlement se magte nie, maar verhoog die samesmelting van die drie magsbene van die staat en lei tot verdere sentralisering van politieke mag in die uitvoerende gesag.

“Dit is ook kommerwekkend dat al drie gesagsvelde in die sak van die ANC is en die sentralisering toenemend plaasvind. Die bevelraad se optrede versnel hierdie vereniging van mag in een been van die regering,” het Kok gesê.

Prof. Elmien du Plessis van die Noordwes-Universiteit se Potchefstroomkampus stem saam dat daar onsekerhede oor die bevelraad bestaan.

“Daar is nie besonderhede oor die magte en funksies van die bevelraad nie. In terme van watter wet is hulle saamgestel? En hoe oorvleuel wat hulle doen met die liggame wat saamgevoeg kan word in terme van die ramptoestandwetgewing?

“Dit is ʼn probleem, want die raad het breedvoerige magte om beleid te maak, asook ʼn invloed op die inhoud van die regulasies. Sonder dat ons weet wat die regsbasis is.”

Sy sê inwoners van die land weet nie op watter gronde die land op ʼn nasionale vlak bestuur word, asook hoe die beleid geformuleer word nie. Daar is min oorsigtelike funksies wat in terme van die Grondwet ook in die nasionale vergadering setel.

“Die Rampbestuurwet bepaal ook dat die uitvoerende gesag rampe beheer en koördineer – wat hulle nou doen, is om mag te sentraliseer in die uitvoerende gesag (in die bevelraad), waarin nie al die ministers dien nie. So, beleidmaking is oorgelaat aan ʼn paar ministers, en ons weet nie wat die bron van hul beleidsmakingmag is nie,” is haar mening.

Glynnis Breytenbach van die DA het gesê sy het reeds vrae oor die bevelraad aan die president gerig, spesifiek om te bepaal watter wette op die bevelraad van toepassing is.

Pres. Cyril Ramaphosa. (Foto: Presidensie)

“My grootste kommer is dat dit onduidelik is op watter wette van die parlement, regulasies of gedeelte van die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika die president gesteun het om die bevelraad te skep om die land se nasionale reaksie op die korona-uitbreking te bestuur. Ek wil ook weet uit watter deel van die Grondwet neem die bevelraad sy magte, funksies en pligte.

“Dit is nie duidelik of die bevelraad die pligte, magte en verantwoordelikhede van die interregeringskomitee oor rampbestuur, die nasionale rampbestuuradvieskomitee en die nasionale rampbestuursentrum, wat ingevolge die Rampbestuurwet (wet 57 van 2002) ingestel is, oorgeneem het nie.

“Dit is belangrik om te bepaal presies wat die besonderhede is betreffende die magte, verantwoordelikhede, funksies en pligte van die bevelraad en hoe dit verskil van elkeen van die ander gespesifiseerde rampbestuurmeganismes van die regering wat reeds bestaan.

“Daar is rede tot diepe kommer dat burgerlike vryhede geërodeer word met wat blyk min pogings om vryhede en die niebenadelende regte wat ingevolge die Handves van Regte gewaarborg word, in ag te neem,” het Breytenbach gesê.

Volgens Richards en Cassim wil hulle bevestiging kry dat demokratiese beheermaatreëls oor die bevelraad reg ingestel is en so sal bly, asook dat die regulasies wat voortgaan om die regte van Suid-Afrikaners te omskryf binne die grense van die Grondwet bly.

“Ons vra vir groter deursigtigheid van die regering in hierdie tyd oor regeringstrukture wat ingestel is en die besluite wat daarvolgens geneem word. As parlementêre oorsig gekompromitteer word, kan dit die pad oopmaak vir potensieel onbeheerde misbruike en oordadige gebruik van staatsmag. Indien dit so is, kan dit die grondwetlike wettigheid van die stand van die rampregulasies en die regulasies wat die staat van inperking beskryf, beïnvloed.”

Richards en Cassim voer ook aan dat hulle geen regsgronde sien vir die bevelraad om in te meng in die opstel van regulasies nie, of enige regsgronde vir die liggaam om enige ander statutêre magte om regulasies te formuleer, onder die rampbestuurwetgewing het nie.

“Die koördinering en bestuur van rampe word duidelik in art. 26(1) van die Rampbestuurwet beskryf en dit is die verantwoordelikheid van die hele nasionale uitvoerende gesag, die president en sy 28 ministers.

“In sy huidige samestelling lyk dit of die bevelraad ʼn sentralisering van mag is wat nie onder wetgewing vir rampbestuur toelaatbaar is nie,” aldus die brief aan pres. Ramaphosa.

Die president is tot 13:00 op 4 Mei tyd gegun om op die brief te reageer, waarna ander stappe deur Richards en Cassim oorweeg kan word.