Akkerland wild-en-jagplaas. Foto: Facebook via Akkerland Boerdery (pty) Ltd Ventures
Die departement van landelike ontwikkeling en grondhervorming (DRDLR) meen berigte die afgelope naweek oor eienaars van ʼn wildplaas in Limpopo wat in ʼn onteieningsregsgeding met die staat gewikkel is, het onnodig kommer onder grondeienaars veroorsaak.
Dit volg nadat Rapport die afgelope naweek berig het die regering het plase “eensydig begin onteien” waar onderhandelings oor die koopprys vasgeval het. Die Sondagkoerant het berig oor ʼn onteieningskennisgewing wat reeds in April aan die eienaars van Akkerland Boerdery uitgereik is waarin die besonderhede vir ʼn terreininspeksie en oorhandiging van die plaassleutels uiteengesit word.
Akkerland is ʼn wild-en-jagplaas noord van Louis Trichardt in Limpopo. Volgens Rapport bestaan die plaas uit twee plase, naamlik Lukin 643 en Salaita 188. Lukin 643 én Salaita 188 verskyn op die lys van plase wat vroeër vandeesmaand deur AfriForum bekendgemaak en wat geoormerk is om sonder vergoeding deur die staat onteien te word.
Die lys het wyd opslae veroorsaak met sommige wat die bekendmaking daarvan ondersteun het, terwyl ander AfriForum vir dié besluit gekritiseer het.
Die Musekwa-volk het reeds in 1996 ʼn grondeis op Akkerland ingedien. Die departement het in 2013 met die eienaars van Akkerland begin onderhandel om die grond te koop.
Linda Page, woordvoerder van die DRDLR, het aan Maroela Media gesê die eienaars was destyds bereid om die plaas te verkoop. Die departement het toe ʼn onafhanklike waardeerder gekry wat bepaal het dat die eiendom sowat R20 miljoen werd is. In die lig van dié waardasie is ʼn aanbod aan die eienaars van die plaas gemaak, maar die aanbod is van die hand gewys.
Volgens Page het die eienaars aangedring op R200 miljoen vir die grond. Sy voeg by dat sy nie weet waar die eienaars aan dié bedrag sou kom nie aangesien ʼn onafhanklike waardeerder bepaal het dat die grond R20 miljoen werd is.
Akkerland wild-en-jagplaas. Foto: Facebook via Akkerland Boerdery (pty) Ltd Ventures
“Dit is ʼn uitdaging wat die regering gereeld in die gesig staar waar grondeienaars ʼn bedrag uit die lug gryp en daarop aandring om die onteieningsproses te vertraag. Grondeienaars is soms onder die indruk dat die regering ʼn onbeperkte hoeveelheid geld het en dring dan aan op vergoeding wat nie eerlik en regverdig is ten opsigte van die waarde van die eiendom nie. Daar is geen gronde hier vir ʼn koopprys van R200 miljoen nie,” sê Page.
Sy het bevestig dat die departement hom dus tot die hof gewend het om uitsluitsel te gee oor die saak. Page het beklemtoon dat dit in ooreenstemming met die voorskrifte van die wet is om hof toe te gaan in gevalle waar grondeienaars en die departement nie ooreen kan kom oor vergoeding vir ʼn stuk grond wat vir onteiening geoormerk is nie.
Daar is niks vreemds of buitengewoon hieraan nie. Daar is ook nie sprake van onteiening sonder vergoeding nie. Indien die hof beslis dat die departement wel met onteiening van die grond kan voortgaan, sal die eienaars steeds vergoed word soos deur die hof bepaal. Daar is geen manier wat grond net gevat sal word sonder dat vergoeding betaal word nie. Dit is nie deel van die wet nie,” het Page gesê.
Annelize Crosby van Agri SA se sentrum vir uitnemendheid: grond, het aan Maroela Media gesê die organisasie is bekommerd dat die afgelope naweek se berigte ʼn wanindruk gewek het dat plase nou sonder vergoeding onteien word. “Ons wil die publiek daarop wys dat hierdie geval nié onteiening sonder vergoeding is nie en dat daar regsopsies tot die beskikking van die eienaars is wat skynbaar in hierdie geval uitgeoefen word,” het sy gesê.
Volgens Crosby is Agri SA nie betrokke by die Akkerland-saak nie, maar het sy deur die media van die saak bewus geraak. “Ons het nie eerstehandse inligting oor die saak nie, maar soos ek verstaan, het die minister direk oorgegaan en ʼn finale onteieningskennisgewing aan die eienaars uitgereik, terwyl die grondeis nog betwis word.
“Dit is kommerwekkend. Net die hof kan ʼn dispuut oor ʼn grondeis finaal besleg, die minister kan derhalwe nie besluit om namens die hof sy onteieningsmagte uit te oefen nie,” het sy verduidelik.
Maite Nkoana-Mashabane, minister van landelike ontwikkeling en grondhervorming. Foto: Flickr/GovernmentZA
Mashile Mokono, hoof van die grondhervormingskantoor binne die DRDLR, meen dít is egter bloot ʼn regsmening en word nie deur wetgewing uitgestippel nie. Hy het Maroela Media verwys na artikel 42(e) van die Wet op die Restitusie van Grondregte. Volgens die artikel is die minister by magte om enige grond of gedeelte van grond te koop of op ʼn ander manier te bekom, en enige grond of gedeelte van grond te onteien, onderhewig daaraan dat ʼn grondeis ooreenkomstig wetgewing teen die spesifieke stuk grond ingedien is.
Mokono meen die minister het dus binne haar regte opgetree deur die onteieningskennisgewing aan die eienaars van Akkerland uit te reik en dat die hof moet beslis wat verder sal gebeur.
“Hierdie saak is eintlik sub judice en dit is jammer dat die besonderhede daarvan nou in die openbaar bespreek word, maar wat kan ons doen? Die saak het nou in die media beland voordat die hof hieroor beslis het,” het hy gesê.
Hy het soos Page ook bevestig dat daar geen sprake is om Akkerland sonder vergoeding te onteien nie.
Crosby het gesê hoewel die minister gebonde is aan die bepalings van die Wet op Administratiewe Geregtigheid, is Agri SA wel bekommerd oor die formule wat die waardeerder-generaal gebruik om regverdige en billike vergoeding vir eiendom te bepaal.
Sy sê dat konsepregulasies vroeër voorgestel is waardeur huidige gebruikswaarde van ʼn eiendom in ag geneem word tydens die bepaling van die waarde van die eiendom, ʼn regulasie wat voorheen net op geboue toegepas is.
Volgens Crosby kan dié konsepregulasies tot nadeel wees van die grondeienaar, byvoorbeeld by ʼn boerdery wat nie baie winsgewend is nie. “Ek weet nie of die formule al formeel gebruik word nie, want die regulasies is nog nie gefinaliseer nie, maar dit wil voorkom asof dit wel in die praktyk toegepas word. Grondeienaars is natuurlik geregtig om die vergoeding wat die staat aanbied in die hof te betwis.”
Ernst Roets, adjunk-uitvoerende hoof van AfriForum. (14 Augustus 2018). Foto: Rozier van Tonder
“Onteieningslys”
Intussen hou die DRDLR vol dat daar geen planne is om eiendom sonder vergoeding te onteien nie. Oor die feit dat Lukin 643 en Salaita 188 albei op die sogenaamde “onteieningslys” verskyn wat deur AfriForum bekendgemaak is, sê Page sy weet steeds nie waar dié lys vandaan kom nie.
“Soos ek voorheen gesê het, daar bestaan nie ʼn lys van eiendomme wat sonder vergoeding onteien sal word nie. Ek vermoed iemand het moontlik die name van plase waar onderhandelinge vasgeval het of waar onteieningskennisgewings uitgereik is op ʼn lys saamgevoeg.
“Die departement is wel besig met onteieningsake, so daar is plase wat deur sekere prosesse sal gaan. Maar daar bestaan nie ʼn lys vir onteiening sonder vergoeding nie.”
Ernst Roets, adjunk- uitvoerende hoof van AfriForum, meen egter die feit dat die name van die twee plase op die lys verskyn, moet juis ʼn aanduiding van die egtheid van die lys wees. “Die feit dat die twee plase nou vir onteiening geteiken word, behoort nie net as bevestiging gesien te word dat die lys eg is nie, maar behoort ook te bewys dat die staat se uitsprake oor onteiening sonder vergoeding nie bloot bangmaakpraatjies is nie,” sê hy.
Hy meen die DRDLR se beklemtoning van die feit dat Akkerland nie sonder vergoeding onteien sal word nie, is bloot ʼn poging om die publiek om die bos te lei. “Die staat se eerste stap hier is nou om eiendomme te onteien teen vergoeding ver onder markwaarde. Nou kruip hulle weg agter die feit dat daar wel vergoeding betaal word vir die grond wat onteien word, maar hierdie vergoeding stem nie ooreen met wat die grond werd is nie en dit is net een stap nader aan onteiening sonder vergoeding.”
Roets het gesê AfriForum se regspan is in verbinding met Akkerland se regspan oor die aangeleentheid.
Maroela Media het Theon Smith, Akkerland Boerdery se regsverteenwoordiger, om kommentaar genader, maar kon hom nie Dinsdag telefonies bereik nie. Ten tyde van publikasie het Maroela Media ook nog nie terugvoer op ʼn skriftelike versoek vir kommentaar ontvang nie.
Onafhanklike waardeerder? Ek het so waardeerder al ontbloot in die hof. Gekonkel en saamgespan met die staat om ‘n laer waardasieprys vas te stel. Die hof, wat ‘n staatsinstelling is, het die waardeerder gelyk gegee, maar die feite is uit deur sy onkunde en gierigheid. Sy waardasie is in elk geval nie gebruik nie op grond van ‘n vooraf ooreenkoms. Die landbouverenigings ondersteun egter sulke waardeerders en elke grondeienaar is aan sy eie lot onderwerp.
Linda Page? – as jy die waarde van die wild in ag neem, dan inderwaarheid kan die plaas R200 miljoen werd wees.
Judge Dredd – ek stem 200% saam met jou!! Let op hoe die berig bewoord word, ‘grond’. Feit is, hul neem nie net die grond nie, hul neem alles daarmee saam, geboue, lewende hawe, implemente, meganika, ens. Hoewel daar duidelik verwys word na ‘GROND’..
Lekker gierig, nou kry hulle niks. Omdat dit ook nie ‘n deursigtige proses is nie, kan dit verwag word dat grondeienaars bekommerd sal wees. Ek is verbaas dat hulle nie méér bekommerd is nie.
As Mala-Mala ‘n biljoen destyds kon kry – kan sy seker 200 miljoen vra – dit is mos die norm
om te veel te vra en te kry – waar in jou lewe het jy gesien ‘n plaas kos ‘n biljoen rand. Met daai geld kon hulle duisende plase gekoop het. Maar nee vir een gesin gee hulle dit – wonder maar
Dit wys net weer op die betroubaarheid van die Afriforum lys. Ek ondersteun die Afriforum siening oor die aangeleentheid heelhartig.
Ek lees dat Agri Sa met die regering oor grond onderhandel.
Doen Afriforum dit ook?
Nee Lerato. Net “slim manne” soos Piet Retief, fw de klerk en kie onderhandel. Met “skitterende” gevolge vir hulle en hul ondersteuners.
Korrup verby
Die staat het jare gelede my skoonpa se bankrot plaas teen dubbel die bedrag wat hy daarvoor betaal het gekoop.
Astronomiese pryse vir plase word deur ons salaristrekkers dmv belasting betaal
Hy kan baie dankbaar wees, vandag sou hy nie ‘n sent gekry het nie.
Daar gaan geen dier oorbly nie. So onregverdig maar nou ja ongelukkig sien hulle dit nie so nie. Sterkte vir die eienaars van Akkerland met hierdie onnodige spanning en drama.
En die ANC regering sal ons vertel die boer van Burgerford wat sy plaas verlaat het in vrees vir sy lewe, Maroela berig hierbo in ‘n artikel daaroor, is ‘n mite?
Afriforum is ‘n menseregte organisasie!
Dit gaan nie net oor die grond en bates nie, maar oor ‘n lopende besigheid. Bv. as die plaas ‘n inkomste van R10m ‘n jaar lewer moet dit in die prys gereken word.
Help my reg asb? Moet hy of wil hy verkoop. Indien nie hoekom dring die staat aan dat die plaas moet in die staat se hande beland? En as hy aan iemand wil verkoop en nie die staat nie?
Daar is R71bn se steenkool onder die grond. Die eienaars wil nie verkoop nie maar word geforseer
Markprys word deur aanbod en aanvraag bepaal, hoe verstaan hulle dit dan nie, verder is n plaas n lopende besigheid en wildplase maak groot geld met jag, veral uit die buiteland. Hier is sekerlik weer net die grond se waarde inag geneem en nie die bates soos wild, voertuie en verblyf nie, dan is die besigheid ook nie inag geneem wat wins maak nie.
As hulle my plaas wil koop om op te plak dan koop hulle n lopende besigheid, wat hulle daana maak met hom is hulle saak.
Die buurplase direk langsaan het verkoop vir tussen R35,000 per hektaar en R80,000 per hektaar. Akkerland is 3000 hektaar, dis R172,000,000. Eienaars wil nie verkoop, daar lê R71Bn se minnerale op die plase, gaan google Makhado coal project. Lukin en Selaita is die 2 plase waar die konsentrasie vd steenkool lê…
Nita, net ter inligting.
MINERAL AND PETROLEUM
RESOURCES DEVELOPMENT
ACT
ACKNOWLEDGING that South Africa’s mineral and petroleum resources belong to
the nation and that the State is the custodian thereof
Hi Piet, ek verstaan dit so, maar die feit dat daar minnerale onder die grond is veroorsaak dat die eiendom self meer werd word, lees bo waarvoor die plase rondom dié plaas Lukin en Salaita per hektaar verkoop het. Ook, die een plaas is deur ‘n sheik vriend vd president gekoop, hy het R850,000,000 vir die 16,000 hektaar plaas betaal, (ironies as jy luister na Gwede se 12,000 hektaar plafon?) en die sheik se ontwikkeling daar is R1.2 Bn, onder andere ‘n Boeing lughawe ens, klink verregaande, maar dis feite. As jy deur die tonnels ry op N1 net na Louis Trichardt, lê die grond basies regs van die pad, die sheik se heining is al opgerig, daar is groot aksie aan die gang. Daar is ook nie genoeg water om die nuwe myn asook baie landbouplase van oa ZZ2 almal te kan voorsien nie. Daar is dispute hieroor ook. Honderde jare ou kremetart bome, wild en natuurlewe wat nou moét plekmaak vir mynbou, met paar kaders en vriende van kaders wat Biljoene vir hul eie sakke in gedagte het…. So as die buurplase vir ‘n gem van x per hektaar (maw markwaarde) verkoop, waarom moet die eienaar dan gedwing word om belaglike aanbod te aanvaar as hy eintlik nie eers wil verkoop nie….? Net my 2 sente
Nita,
Dankie vir die inligting. Het nie geweet nie. Ja daai area het van die mooiste en dalk oudste kremetart bome in die wereld. My hart raak seer oor die mens se gierigheid.
En as ek hom nie verkoop nie. Ek hou daarvan om n wildboer te wees en wil niks anders doen nie. Wat dan?
Te veel boere wil ‘boer’.
Oor te veel van hulle nie weet ‘hoe’ nie – dan raak jy wildsboer.
Agteroor-sit en wag vir die jagseisoen is allermins n landbouer.
Of om n buffel aan Cyril vir R1m te verkoop.
Phfftt.
Nie lank terug nie is Mala Mala teen ‘n alamintige 1 biljoen verkoop. Daar het nie juis n haan gekraai nie en heel toevallig was Dawid Mabunda, wat toe by San Parke was, n aaandeelhouer in Mala Mala. Nog meer toevallig was dit dat hy eers by die dep. van grondsake was toe die onderhandelinge met i.v.m die aankoop van die plaas begin het, dit was toe dat hy sommer uit die bloute uit n direkteur by Mala Mala geword het. Dit is selfs net so toevallig dat Noord van Louis Trichardt Steenkool gebied is. Mens sal moet sien wie voordeel gaan trek uit die grond nadat dit aan die stam oorgedra word. Vir Linda Page wil ek se dat sy n huigelaar is. Nogal ironies dat die lys van plase wat onteien gaan word akuraat is, is dit nie? Vir Agri SA wil ek vra waarvoor ondersteun hulle die geheimhouding? Watter gekonkel wil hulle help wegsteek vir die boere van suid- afrika?
Noujatoe, jy het geen idee hoe n wildboerdery op daai skaal bedryf word nie. Dis nie net van “agteroor sit en wag vir die jagseisoen” nie. Dis ook nie net een boer nie. Daar is verkeie aandeelhouers. Groot geld betrokke.
Salamander, Noujatoe is die tipe mens wat sy ore toe druk en sy oe sluit wanneer mense links en regs van hom alles verloor en dit alles net omdat hy jaloers is. Jy is veronderstel om so mens jammer te kry.
Onnodig kommer? Hoekom word daar dan nie opgetree teen grondbesetters elders nie? Hoekom moet die wit regmatige eienaar van sy grond padgee? Ek sou sê ons moet baie bekommerd wees.
Die regering het GEEN beheer nie (dis nou as hulle sou belang stel om ‘n vinger te lig)
Wat gaan gebeur met al die wild op die plaas??
Dis onmoontlik om ‘onnodig bekommerd” te wees wanneer jy met ‘n regering te doen het. Hetsy of dit ons geliefde ANC regering of enige ander regering op aarde is.