Foto’s: Carletonville-sinkgattragedie 56 jaar later steeds onthou

Die berugte Carletonville-sinkgat. In die agtergrond is die Kriel-gesin se huis wat ook gedeeltelik in die gat verdwyn het. (Foto: Joe Huyzers)

In die vroeë oggendure van 3 Augustus 1964 is ʼn hele huisgesin en ʼn huiswerker op ʼn klein Suid-Afrikaanse myndorpie lewend verswelg toe die aarde skielik oopgeskeur en hulle saam met hul huis en aardse besittings onder die rooi grond verdwyn het.

Dít klink byna soos die ysingwekkende storielyn van ʼn fantasiefliek, maar vir die destydse inwoners van Westdene, Blyvooruitzicht, sowat ses kilometer suid van Carletonville in Gauteng, is dié gebeurtenis 56 jaar later steeds ʼn glashelder herinnering.

Carel Huyzers was ʼn klein seuntjie toe hulle bure, die Oosthuizen-gesin – die pa, Johannes (37), ma, Hester (34), en drie jong kinders, Jacoba (13), Johannes (8) en die sesjarige Marianne, saam met hul huiswerker in die bekende sinkgattragedie verdwyn het. Die huiswerker se naam is onbekend.

“My ma het vertel die Oosthuizens het glo pas van vakansie af teruggekom toe die tragedie homself hier op ons voorstoep afgespeel het,” vertel Huyzers aan Maroela Media.

Huyzers se pa, Joe, het foto’s op skyfies gehad wat hy pas ná die voorval geneem het. Huyzers het dié skyfies laat digitaliseer en later op Facebook gedeel.

“Daar was soveel belaglike stories wat mense vertel het oor wat daardie dag gebeur het. Almal het baie gepraat, maar niemand het werklik gesíén hoe dit gelyk het nie. Toe besluit ek om die foto’s te plaas.

“Dit is die vreemdste ding wat kon gebeur – daar was nie ʼn aardbewing nie, die grond het net padgegee – soos ghoef, weg is dit, ʼn hele huisgesin en niemand het ooit weer iets van hulle gekry nie.”

Blyvooruitzicht is in 1937 gevestig om werkers van die Blyvooruitzicht Goudmyn te huisves.

Carel Huyzers as klein seuntjie saam met sy ouma en suster, Rona, besig om te trek ná die tragedie. (Foto: Joe Huyzers)

Ná die tragedie is talle inwoners inderhaas vort uit vrees dat ʼn verdwyning in ʼn diep, donker gat ook hul lot sal wees en die mynmaatskappy moes onmiddellik alternatiewe verblyf vir ongeveer 170 huisgesinne vind. Volledige gesinne is genoop om in woonwaens by die eens gewilde, maar nou verlate, Blyvooruitzicht-ontspanningsentrum te bly.

In een van Huyzers se foto’s is hy saam met sy ouma en haar suster, Rona Engelbrecht, te sien waar hulle ook besig is om sak en pak te trek.

Geen swaar voertuie is naby die sinkgat toegelaat nie en inwoners moes hul besittings in trollies na die vervoerwaens aanry. Daar was niks in die gat sigbaar behalwe die rooigrond onder in nie. Dié groot, gapende wond in die grond van sowat 20 meter diep en 150 meter breed is later met klippe toegegooi.

Talle mense wat self destyds die tragedie op Carletonville beleef het, het kommentaar op Huyzers se Facebook-foto’s gelewer met staaltjies oor dié verbysterende dag in 1964.

“Ons het skool gebank en die dag langs die gat deurgebring. Ons het gesien hoe die walle gedurig instort het met meubels en gedeeltes van die huise,” sê Nick Erasmus.

“Dit was ʼn tragiese dag,” beaam André Jacobs. “Ons kon dit nie mooi verstaan nie. Maar nou – die herinneringe aan die tyd sal ons altyd bybly.”

Inwoners moes hulle besittings in trollies na die vervoerwaens stoot omdat geen swaar voertuie naby die sinkgat toegelaat is nie. (Foto: Joe Huyzers)

Martie Erasmus onthou die Oosthuizen-gesin goed. “Was ʼn wonderlike gesin. Die oom het saam met my pa gewerk en sy oudste dogter was in my suster se klas en het saam met ons musieklesse geneem.”

John Botha vertel hy, sy pa en broer het dié oggend nadat die gat ingeval het gaan kyk hoe dit lyk. “Dit is ʼn gesig wat ek nooit sal vergeet nie. Die Oosthuizens se huis was no. 10; ons adres was no. 6, albei in 29ste Laan. Daarna moes ons by die ‘staff mess’ intrek – ʼn hele gesin in een kamer. Ek was toe in standerd vyf.”

“My oom en tannie het daardie nag na ons toe gekom,” onthou Beulah McCarthy. “My pa kon dit nie glo nie en hy en my broer het gery om te gaan kyk. Hulle het só verslae en geskok teruggekom. Ek was in my matriekjaar.”

Honderde mense het op 5 Augustus 1964 ʼn gedenkdiens vir die Oosthuizen-familie en die huiswerker op Carletonville bygewoon. Die diens is deur vier predikante uit die NG-kerk gelei. ʼn Monument met ʼn gedenkplaat is ter nagedagtenis van die gesin opgerig op ʼn heuwel wat uitkyk oor die area waar Blyvooruitzicht eens was.

“Dis amper asof die grond presies op die grense van die Oosthuizens se erf geskeur het. Daar was geen manier vir hulle om hierdie gebeurtenis te ontsnap nie. Dit is wat so vreemd en hartseer is. Op die gedenkteken staan daar tereg: ‘God het hulle self ter aarde bestel’,” sê Huyzers.