Niemand neutraal oor flambojante Pik

Pik Botha was van 1 April 1977 tot 27 April 1994 die land se minister van buitelandse sake en het die taak gehad om Suid-Afrika se binnelandse beleid van apartheid te probeer verdedig in internasionale forums. Met ‘n dienstyd van 17 jaar, was hy ook een van die wêreld se langsdienende ministers van buitelandse sake.

Kollegas onthou Suid-Afrika se kleurryke gewese minister van buitelandse sake as iemand oor wie die meeste mense wat hom geken het, sterk gevoelens gehad het.

Maroela Media het kort ná Pik Botha se dood, Vrydagoggend in die ouderdom van 86, met ʼn politieke ontleder en twee oudpolitici gesels wat hom dekades lank goed geken het.

Dr. Pieter Mulder, tot einde verlede jaar leier van die VF Plus, onthou Botha as ʼn omstrede figuur oor wie mense binne en buite die NP óf mal was óf wat hulle nie kon verdra nie. “Hy was ʼn baie goeie, dramatiese spreker; daarom is hy oral gebruik om die party se beleid uit te dra. Hy kon ʼn gehoor trek.”

Die politieke ontleder Harald Pakendorf onthou Botha as “flambojant” en gewild onder kiesers, maar nie noodwendig onder sy NP-kollegas nie. “Vanweë die blootstelling wat hy as ambassadeur en later minister van buitelandse sake gehad het, was hy baie meer bewus van die probleme wat afsonderlike ontwikkeling in die buiteland vir Suid-Afrika veroorsaak het [as sy kollegas in die NP].”

Pakendorf sê Botha was in die 1980’s ongetwyfeld aan die kant van hervorming. “As senior lid van die Nasionale Party is sy stem duidelik in die binnekring gehoor, hoewel nie noodwendig so hard na buite nie.”

Hy vertel Botha het eers in Februarie 1986 sterk na vore gekom ten gunste van hervorming toe hy in die openbaar gesê het hy sou dit aanvaar as Suid-Afrika ʼn swart president sou kry.

Botha was gewild by NP-kiesers, maar sy partygenote het hom nie genoeg vertrou om hom staatspresident te maak nie.

“Daaroor het [oudpres.] PW [Botha] sy tjank afgetrap, maar die feit dat hy ʼn swart president sou aanvaar, beteken nie hy was ten gunste van ʼn bestel waarin wit mense hul seggenskap sou verloor nie.”

Mulder onthou dat Botha se gewildheid in die NP skerp afgeneem het ná die uitlating oor ʼn swart president. “Pik was in die moeilikheid daaroor en dit verklaar ook hoekom hy nooit staatspresident geword het nie.”

Die oud-VF Plus-leier, wat van 1988 tot 1996 aan die teenoorgestelde kant van die Volksraad en toe Nasionale Vergadering as Botha gesit het, vertel Botha het in ʼn stadium by die ANC aangesluit sodat hy in die SAUK-raad kon dien, maar het dit later ontken.

Botha was, ten opsigte van die destydse politiek, veel meer verlig as oudpres. FW de Klerk, meen Pakendorf, want dit was “nie in FW se kop dat ons ʼn Grondwet sou kry waarin almal gelykop behandel sou word nie”. Botha het dit veel vroeër aanvaar.

Mulder sê die meeste Afrikaners sal dit eens wees dat “hoflikheid en Christelikheid” vereis dat ʼn mens kort ná iemand se dood net die goeie onthou. “Maar ek gaan ʼn boek skryf en my beoordeling van Pik daarin gee. Dan sal ek sy bydrae evalueer.”

Douglas Gibson, wat Botha oor drie dekades geken het terwyl hy ʼn provinsiale raadslid en van 1991 Volksraadslid en toe lid van die Nasionale Vergadering van agtereenvolgens die PFP, DP en DA was, draai egter nie doekies om oor sy gevoelens jeens Botha nie. “Ek het nie van hom gehou nie, maar hy het ʼn welverdiende reputasie as ʼn gematigde en verligte politikus in NP-terme gehad.”

Hy gee toe gewone NP-lede was gaande oor Botha. “Die partyleiers het hom gebruik en misbruik om landswyd voor verkiesings toesprake te hou en die party se beleid meer verteerbaar vir die kiesers te maak. Dit het dit vir PW Botha en Kie. moontlik gemaak om aan te gaan soos hulle wou.”

Botha was, volgens dr. Pieter Mulder, oudleier van die VF Plus, ’n goeie akteur en ‘n boeiende spreker.

Gibson meen koukuslede van die NP het minder bewondering vir Botha gehad. “Sy partygenote het hom met ʼn knippie sout benader. Hy het ambisie gehad om staatspresident te word, maar kon nêrens kom nie omdat die NP-lede hom nie vertrou het nie. Omdat hy verlig as, het hulle gedink hy sou hulle in die verkeerde rigting lei. Toe kies hulle FW de Klerk….”

Gibson glo Botha het dit geniet om minister van buitelandse sake te wees, ten spyte van die teenstand wat Suid-Afrika in die buiteland weens apartheid gekry het.

“As wat die regering onder PW en FW gedoen het, regtig vir hom onaanvaarbaar was, sou hy bedank het. Maar hy was al die jare die ‘ordentliker’ gesig van die ou bewind wat heldhaftig volhard het om Suid-Afrika in die buiteland te verteenwoordig.”

Aan die begin van Botha se tyd as minister van mineraal- en energiesake in die regering van nasionale eenheid, het hy gereeld hewige kritiek gekry weens brandstofprysverhogings.

“Pik was slim genoeg om die stelsel te verander sodat dit nie langer die minister was wat die aankondiging oor prysverhogings gedoen het nie,” vertel Gibson, “soos dit vandag nog werk, en so kon hy ʼn paar rustige jare as minister geniet voordat hy eindelik afgetree het.”

In die 15 jaar waartydens Mulder die VF Plus-leier was, het Botha, toe reeds afgetree, hom gereeld gebel om raad te gee. “Jong, doktor, ek dink julle moet so en so maak,” onthou Mulder die oproepe, waarna hy “hoflik” geluister het. “Dit was goed bedoelde advies, maar toe was dit nie meer bruikbaar nie, want dit het nog uit die ou bestel gekom.”